آنچه منتقدان روحانی پیش از نقد باید به خاطر داشته باشند

عزیز الله حاتم نژاد: با نزدیک شدن به پایان دوره دولت تدبیر و امید نقد و ارزیابی و قضاوت ها درباره عملکرد آن بیش از پیش مطرح می شود. عده ای کارنامه دولت را موفق و برخی آن را ضعیف می دانند و در اکثر این تحلیل ها هم رنگ و بوی سیاسی به چشم می خورد. هرکدام یکی از نقاط ضعف یا قوت دولت را برجسته نموده و بر مبنای آن از عملکرد دولت دفاع یا به آن حمله می کنند. اصل نقد باید همواره محترم و مجاز شمرده شود و حتی جامعه و به ویژه نخبگان به نقادی بیشتر تشویق گردند. قدرتی که نقد نشود به دیکتاتوری و فساد منجر می شود. اما نقد منصفانه عملکرد این دولت به طور خاص و سایر دولت ها به طور کلی نیازمند لحاظ کردن چند متغییر کلان و مهم است که باید در نظر گرفته شود.

دولت وارث چه شرایطی بوده است؟

دولت­ها در خلاء به قدرت نمی­ رسند بلکه وارث شرایط، امکانات و مشکلات دولت­های قبل از خود هستند. بنابراین، هرگونه ارزیابی منصفانه از عملکرد هر دولتی مستلزم لحاظ کردن شرایط مختلف اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی، سیاست داخلی و سیاست خارجی خاصی است که آن دولت به ارث برده است. دولت تدبیر و امید نیز نه تنها از این مساله مستثنی نیست بلکه با توجه به شرایط خاصی که به قدرت رسید هرگونه ارزیابی منصفانه و علمی از عملکرد آن باید این متغییر را به دقت و به صورت همه جانبه لحاظ کند.

بنابراین، هر کسی فارغ از رویکرد سیاسی و موضع خود در قبال دولت باید در نقدی که از عملکرد دولت دارد این مولفه ها را مورد توجه قرار دهد: در زمان روی کار آمدن دولت وضعیت اقتصادی کشور چگونه بود؟ درآمدها و هزینه های دولت چه نسبتی با هم داشت؟ سیاست خارجی چه مسیر و روندی داشت؟ اوضاع اجتماعی و فرهنگی به چه صورت بود؟ نظم و انسجام اجتماعی، پیوند جامعه با دولت، امید و قانون مداری در جامعه به چه میزان بود؟ این متغییرها نباید توجیهی برای عملکرد دولت ها باشند اما نمی توان آنها را در بررسی کارنامه دولت ها نیز نادیده گرفت.

میزان همراهی و همکاری سایر نهادها با دولت به چه میزان بوده است؟

اهمیت و ضرورت اصل تفکیک قوا به کنار، میزان موفقیت دولت ها به طور کلی تا حدود زیادی بستگی به همراهی و مساعدت سایر بخش های هر نظامی دارد. این موضوع به ویژه در مورد دولت­های جمهوری اسلامی ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و در بررسی کارنامه آنان باید لحاظ شود. میزان موفقیت دولت در اجرای برنامه ­ها و سیاست­هایش بستگی به میزان هماهنگی و همراهی نهادهایی مانند مجلس، صدا و سیما و سایر نهادها دارد. لذا در بررسی عملکرد دولت باید این متغییر را نیز لحاظ نمود.

اینکه نهادهایی مانند مجلس و صدا و سیما در این چند سال چه میزان دولت را یاری رسانده یا در فعالیت آن خلل وارد کرده اند باید در هرگونه ارزیابی و نقد عملکرد دولت تدبیر و امید و دولت های قبل از آن نیز مد نظر قرار گیرد.

شعارها و اولویت های دولت چه بود؟

دولت­ها متاثر از نوع گفتمان خاص خود و همچنین شرایطی که در آن به قدرت می­رسند، برای خود اولویت­های مشخصی تدوین می­کنند و طبیعتا برخی حوزه­ها را بیشتر مورد توجه قرار داده و تمرکز خود را در کوتاه مدت بر آن قرار می­دهند. شناخت اولویت­های هر دولت امکان ارزیابی منصفانه ­تری از عملکرد آن را فراهم می­کند.

دولت تدبیر و امید در شرایطی به قدرت رسید که مهمترین مساله کشور بحران هسته ای و متاثر از آن وضعیت اقتصادی آشفته در داخل بود. او در همایش اعلام کاندیداتوری خود در سال 1392 گفت: "گفتمان من، نجات اقتصاد، احیای اخلاق و تعامل با جهان خواهد بود". البته این به این معنا نیست که بی توجهی یا ضعف دولت در سایر بخش ها قابل پذیرش و دفاع باشد. اما با توجه به اینکه اصلی ترین چالشهای کشور در زمان به قدرت رسیدن دولت این مسائل بوده است و دولت نیز از اول برنامه ها و شعارهای خود را در این راستا تنظیم کرده است باید دید که در این مدت به چه میزان در این حوزه های موفق عمل کرده است.

زمان مناسب برای نقد دولت چه زمانی است؟

معمولا پایان عمر دولت­ها(که غالبا دو دوره 4 ساله است) امکان بهتری برای بررسی عملکرد آنها فراهم می­کند. زیرا از یک سو دولت زمان کافی برای اجرا و تکمیل برنامه­ های مد نظر خود را داشته است و از سوی دیگر نتایج و پیامد تصمیمات و سیاست­های دولت در عرصه­های مختلف نمایان شده است.اما این موضوع به این معنا نیست که برای بررسی عملکرد دولت­ها باید تا پایان دوره روی کار بودن آنها صبر کنیم. چه بسا عملکرد دولت­ها در کوتاه مدت نمایی روشن از آینده آنان به دست دهد.

با این حال با توجه به رویکرد کلان دولت تدبیر و امید مبنی بر حل بحران های اصلی کشور یعنی مساله هسته ای و مهار تورم و اوضاع آشفته اقتصادی، به نظر می رسد که نتایج واقعی سیاست های دولت را در صورت پیروزی در دور دوم خواهیم دید و در واقع در اواخر دور دوم است که دولت باید به راستی به محک نقد گذاشته شود زیرا تا کنون به نوعی سرمایه گذاری کرده است و از این پس باید نتایج و بازگشت این سرمایه گذاری را درو کند.