روزنامه جام جم نوشت: هر چند از آمار دقيق دانشجويان ايراني كه در دانشگاه هاي خارج درس مي خوانند، اطلاعي در دست نيست، اما خالي ماندن صندلي دانشگاه ها از يك سو و تلاش وزارت علوم براي بازگشت دانشجويان ايراني به دانشگاه هاي داخل نشان مي دهد كه افزايش كمي ظرفيت دانشگاه ها به تنهايي به حال داوطلبان ادامه تحصيل مفيد نبوده است.

 اجراي طرح هايي مانند توسعه ظرفيت دانشگاه ها در مقطع تحصيلات تكميلي، دانشگاه هاي غيرانتفاعي و كاهش استانداردهاي پذيرش دانشجو، احداث دانشگاه هاي جديدي موسوم به بين المللي در مناطق آزاد تجاري، افزايش تسهيلات براي پذيرش دانشجويان ايراني شاغل به تحصيل دانشگاه هاي خارجي در داخل كشور و... از تلاش اين وزارتخانه براي جلوگيري دانشجويان مشتاق به ادامه تحصيل در خارج حكايت دارد، اما با وجود چنين اقداماتي، همچنان بسياري از جوانان به دنبال تحصيل در خارج هستند.

    فرج الله ـ م، مشاور تحصيلي در يك موسسه اعزام دانشجو به خارج مي گويد: تمايل براي مهاجرت دائمي شايد كمتر شده باشد، اما اشتياق به ادامه تحصيل در دانشگاه هاي حتي كم كيفيت خارجي در ميان جوانان ايراني هنوز زياد است.

    وي مي افزايد: هر ماه حدود 40 تا 50 نفر از دانشجوياني به ما مراجعه مي كنند كه براي ادامه تحصيل در كشورهاي اسكانديناوي و كانادا تمايل دارند؛ خيلي از آنها حتي براي دوره هاي كارشناسي آمادگي دارند و والدين آنها هم مي گويند حاضرند فرش زير پايشان را بفروشند تا جوانشان در خارج درس بخواند.نازنين كردبچه، هم كه در دفتر مهاجرتي و اعزام دانشجو در حوزه كشورهاي كانادا و آمريكا فعال است، در اين باره توضيح مي دهد كه بسياري از افرادي كه به طور هفتگي به دفتر ما مراجعه مي كنند، چه در دوره كارشناسي يا تكميلي مي خواهند از دانشگاهي بورس بگيرند و بيش از 40 درصدشان موفق به اين امر مي شوند.

    وي با تاكيد بر اين كه تحصيل در خارج اين روزها ديگر به فرزندان خانواده هاي متمول اختصاص ندارد، مي افزايد: خيلي از جوانان تصميم مي گيرند، هم كار كنند و هم درس بخوانند، گاهي هم خانواده ها همكاري مي كنند، حتي در برخي موارد زوج هايي مراجعه مي كنند كه مرد كار مي كند تا خانمش ادامه تحصيل بدهد و برعكس. به گفته او، اين تفكر بين خانواده ها وجود دارد كه افرادي كه مدرك از دانشگاه هاي خارجي دارند، بعد از بازگشت، راحت تر به شغل مناسب مي رسند. اما فقط اين دانشگاه هاي كشورهاي غربي و اروپايي نيستند كه مشتاقان زيادي دارند. بسياري ديگر از دانشجويان ايراني نيز هستند كه در پي تحصيل در دانشگاه هاي آسياي جنوب و جنوب شرقي همچون هند و مالزي هستند و شماري ديگر حتي به درس خواندن در دانشگاه هاي بي كيفيت اروپاي شرقي و آسياي مركزي يا قفقاز نيز رضايت مي دهند.

    اين وضعيت در حالي وجود دارد كه وزارت علوم ظرفيت پذيرش دانشجو در مقاطع تحصيلي ارشد و عالي دانشگاه هاي داخلي را افزايش داده است. پس چرا هنوز دانشجويان ايراني، دانشگاه هاي خارجي را ترجيح مي دهند؟ البته برخي كارشناسان خبر مي دهند روند مهاجرت تحصيلي هميشه وجود داشته است، ولي اين روزها آمارها شفاف تر از گذشته به مردم مي رسد. براساس همين آمارها، بيش از 75 هزار دانشجوي ايراني در دانشگاه هاي خارج درس مي خوانند كه طبق اعلام معاونت آموزشي وزارت علوم، 80 درصد اين دانشجويان در دوره هاي كارشناسي و كارداني تحصيل مي كنند. اين در حالي است كه بيشتر اين دانشجويان با هزينه شخصي و نه با بورس وزارت علوم به خارج مي روند.

    حسن مسلمي نائيني، مديركل بورس وزارت علوم در اين باره به مهر مي گويد: رنكينگ بالاتر دانشگاه هاي خارج و اختصاص ندادن رشته هاي پرمخاطب به صندلي هاي خالي در دانشگاه ها منجر شده تا داوطلبان به جاي تحصيل در داخل بيشتر تمايل به خروج از كشور و بعضا تحصيل در ارمنستان، تاجيكستان، مالزي و... داشته باشند.

    به گفته مديركل امور دانشجويان خارج وزارت علوم، بعيد نيست دانشگاه هاي كشورهاي ديگر كه به نسبت بيشتر مورد توجه ايرانيان قرار گرفته اند، كيفيت شان از دانشگاه هاي كوچك و تازه تاسيس داخل كشور بيشتر باشد، اما قطعا كيفيت تحصيل دانشگاه هاي معتبر و بزرگ ايران از چنان كشورهايي بالاتر است.

    مسلمي نائيني رتبه بندي را يك معيار براي داوطلبان آموزش عالي درباره دانشگاه محل تحصيل شان عنوان مي كند و مي گويد: برخي دانشگاه هاي خارج كشور از نظر رتبه بندي در موقعيت مناسب تري نسبت به دانشگاه هاي مملو از صندلي خالي در داخل كشور قرار دارند. داوطلبان آموزش عالي نيز كه رنكينگ دانشگاه محل تحصيل برايشان مهم است، ترجيح مي دهند دانشگاه خارج كشور را انتخاب كنند.

    وي پيشنهاد مي كند: اگر دانشگاه هاي بزرگ كشورمان بتوانند يك سري كالج هاي اقماري داشته باشند و در اين كالج هاي اقماري با همكاري اعضاي هيات علمي آن دانشگاه بويژه استادان بازنشسته اقدام به راه اندازي رشته هاي پرمخاطب كنند، احتمال اين وجود دارد كه از ظرفيت هاي تازه تاسيس آموزش عالي داخل كشور استقبال بيشتري شود چرا كه به هر حال داوطلبان آموزش عالي اين ظرفيت ها را دنباله اي از دانشگاه هاي معتبر و باسابقه مي دانند.

    مديركل امور بورس و دانشجويان خارج وزارت علوم مساله ديگر در گرايش داوطلبان آموزش عالي به دانشگاه هاي خارج كشور را قانون نظام وظيفه مي داند و اضافه مي كند: قانون نظام وظيفه اجازه ادامه تحصيل در مقطع كارشناسي را نمي دهد، لذا خانواده هاي ايراني به خاطر نگراني هايي كه از كنكور دارند، فرزندان خود را قبل از رسيدن به سن سربازي به خارج اعزام مي كنند، ولي اگر همانند مقاطع كارشناسي ارشد و دكتري امكان اعزام كارشناسي نيز وجود داشته باشد؛ به صورتي كه پس از اخذ ديپلم، متقاضي 6 ماه فرصت براي اعزام داشته باشد، امكان شركت در كنكور را نيز خواهد داشت و ممكن است در دانشگاه يا موسسه اي در داخل پذيرفته شود و نياز به تحصيل در خارج نداشته باشد.
    
    ضعف هايي كه وزارت علوم بايد جبران كند
    گذشته از برخي نارسايي هاي آموزشي در برخي دانشگاه ها و رشته هايي مانند علوم انساني و فني و مهندسي كه نيازمند تدوين سرفصل هاي جديد درسي است، برخي دانشجويان مي گويند كه تحصيل در دانشگاه هاي خارج، تجربه جديدي است. تماس با دنياي پيشرفته و دسترسي به آخرين دستاوردهاي علمي در برخي رشته ها از جمله علل تحصيل در خارج عنوان مي شود.
    حسين آشوبي، دانشجوي دكتراي هنرهاي نمايشي در كانادا مي گويد: منابع علمي در بسياري از رشته ها هنوز
    به روز نشده و امكان دسترسي به آخرين پژوهش هاي علمي در برخي رشته ها جز در چند دانشگاه معدود امكانپذير نيست.
    وي اضافه مي كند: حتي در دانشگاه هاي برتر كشور، برخي گروه ها بسيار ضعيف هستند و امكان تحقيق مستقل ممكن نيست، چرا كه برخي مديران گروه ها در موضوعات پژوهشي اعمال نظر مي كنند.
    دانشجوي كارشناسي ارشد ديگري نيز كه در هلند درس مي خواند، با توضيح اين كه با پايان تحصيل به ايران بازمي گردد تا در خدمت كشورش باشد، توضيح مي دهد: دانشگاه هاي ايران در رتبه بندي جهاني جايگاه مطلوبي ندارند. رتبه هاي 500 يا 600 شايسته مملكت ما نيست! به نظر من وزارت علوم بايد در پي جهاني كردن دانشگاه هاي داخل باشد، جذب دانشجو و استاد خارجي و مراوده بيشتر با دانشگاه هاي برتر ازجمله اين اقدامات است.
    متاسفانه تجربه تاسيس دانشگاه هاي بين المللي نيز در ايران نشان مي دهد كه اين دانشگاه ها در جذب استاد و دانشجوي خارجي ناتوان بوده اند. شايد در كنار اين عوامل، نبود آينده شغلي مطمئن علت ديگري براي ادامه تحصيل در خارج باشد. به همين دليل در سال هاي اخير تقاضا براي ادامه تحصيل در دانشگاه هاي كشورهاي درجه 2 و 3 به لحاظ آموزش عالي نيز افزايش يافته چرا كه پذيرش در اين دانشگاه ها از داخل آسان تر است.
    
    100 ميليارد تومان هزينه فقط در هند
    براساس آمارهاي كلي اعلام شده در ايرنا از سوي مسوولان وزارت علوم، تنها در كشوري مانند هند، دانشجويان ايراني سالانه 100ميليارد تومان براي تحصيل هزينه مي كنند. محمدحسين كريم، رايزن علمي ايران در هند با بيان اين كه با هزينه دانشجويان ايراني در هند مي توان تقريبا هزينه اداره 5 دانشگاه متوسط را در ايران اداره كرد، مي گويد: براي توسعه صنعت آموزش عالي كشور سرمايه گذاري كلاني شده و بايد تمهيداتي ديده شود تا روند خروج جوانان ايراني حداقل براي تحصيل در دوره هاي كارداني و كارشناسي كاهش يابد.
    برخي كارشناسان اين تمهيدات را در كاهش هزينه تحصيل در داخل مي دانند، بويژه اين كه در حال حاضر تحصيل دانشجويان در برخي دانشگاه هاي داخل بسيار گران تر از خارج است؛ ضمن اين كه كنكورهاي مقاطع تحصيلي و پافشاري بر پذيرش دانشجو براساس قبولي در كنكورهاي سراسري بسياري از استعدادها را وامي دارد تحصيل در خارج را انتخاب كنند.مهر در اين باره اعلام كرده است كه هزينه تحصيل در دانشگاه هاي هند در حال حاضر500 تا 800 دلار براي هر ترم دانشگاه هاي دولتي و 8 تا 20 هزار دلار براي كل دوره در دانشگاه هاي خصوصي و مقطع كارشناسي و ارشد است. در ارمنستان نيز هزينه تحصيل پزشكي حدود 4 تا 5 هزار دلار سالانه و در مالزي 2 تا 4 هزار دلار در سال براي كارشناسي و پزشكي اعلام مي شود.اين در حالي است كه همين خبرگزاري اعلام مي كند هزينه تحصيل سالانه در شعب بين الملل كه وابسته به دانشگاه هاي داخلي است و به گواهي دانشجويان آن از كمترين امكانات آموزشي برخوردار است، از 3 هزار يورو تا 25 هزار يورو در سال متغير است. اين امر نشان مي دهد هنوز ادامه تحصيل در داخل آن هم براي دانشجوياني كه از ماراتن كنكور بازمي مانند، دشوارتر از خارج است.