اتاق های امن مصرف، زمینه ساز کاهش مرگ و میر معتادان می‌شود؟

 

 اخیراً سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان این مطلب که مسأله حرکت به سمت مدیریت مصرف و قطع ارتباط مصرف‌کنندگان با قاچاقچیان مواد مخدر، یکی از تأکیدات بند 57 سیاست‌های کلان برنامه ششم و ابلاغ شده رهبر معظم انقلاب است، گفته است: دستورالعمل اجرایی طرح اجرای پایلوت اتاق‌های تزریق امن در دو استان کرمان و خوزستان نهایی شده است که با در نظرگرفتن شرایط فرهنگی و اجتماعی مناطق و با هدف کاهش آسیب، مدیریت مصرف و قطع ارتباط مصرف‌کنندگان مواد مخدر با قاچاقچیان و نیز جلوگیری از شیوع و افزایش بیماری‌های معتادان تزریقی به اجرا درمی‌آید.

انتشار خبر اجرای طرح پایلوت اتاق‌های تزریق بازتاب‌های متفاوتی داشته است. برای مثال رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد اعلام کرده است: جامعه فعلاً ظرفیت پذیرش ایجاد اتاق‌های ویژه تزریق برای معتادان را ندارد.

اما از سوی دیگر مدیر عامل نهاد غیردولتی «کنگره ۶۰ »با قدردانی از تصمیم اخیر مسئولان در راه‌اندازی مراکز مدیریت مصرف مواد مخدر و اتاق‌های تزریق امن، ایجاد این مراکز را عاقلانه‌ترین تصمیم در شرایط فعلی می‌داند و بر اثربخشی این طرح در کاهش مرگ و میر و اعتیاد تأکید دارد. با توجه به اینکه مطالعات اولیه در خصوص اتاق‌های امن تزریق در معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی صورت گرفت و پیشنهاد اولیه به ستاد مبارزه با مواد مخدر از سوی این معاونت ارسال شد ضروری است گزارشی از تجارب بین‌المللی در خصوص اهداف راه‌اندازی و نتایج حاصل از راه‌اندازی این مکان‌ها ارائه شود.

در 30 سال گذشته اتاق‌های مصرف مواد مخدر

[drug consumption rooms (DCRs)] به بخشی از برنامه‌های درمانی سوء مصرف مواد مخدر و کاهش آسیب‌های ناشی از آن در برخی کشورهای دنیا بدل شده است. گزارش‌های بین‌المللی حکایت از آن دارد که حدود 90 مرکز DCRs هم‌اکنون در جهان وجود دارند که هلند با 30 مرکز بالاترین رتبه را داراست. کشورهای آلمان، سوئیس، نروژ، اسپانیا، دانمارک، یونان، لوکزامبورگ، کانادا و استرالیا دیگر کشورهایی هستند که هم‌اکنون از مراکز DCRs به‌عنوان بخشی از برنامه‌های درمانی و کنترلی در حوزه سوء مصرف مواد مخدر استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است نخستین DCRها در کشور سوئیس و در دهه 1980 در واکنش به نگرانی‌ها درباره مصرف گسترده هروئین در مکان‌های عمومی ایجاد شد.

DCRs به مکان‌هایی اطلاق می‌شود که با دارا بودن امکانات بهداشت و درمان به صورت حرفه‌ای تحت نظارت قرار دارد و در آن مصرف‌کنندگان مواد مخدر می‌توانند از مواد مخدر در شرایط بهداشتی امن‌تر و بیشتر استفاده کنند و عملکرد مثبت آن توسط نهادهای بین‌المللی نظیر «مرکز نظارت بر اعتیاد و مواد مخدر اروپا» مورد تأیید قرار گرفته است. این مکان‌ها ساختمان‌هایی هستند که در آنجا مصرف‌کنندگان مواد می‌توانند مواد تهیه شده - نوعاً هروئین و کوکائین- را به تحت نظارت گروه کلینیکی بالینی به دور از فضاهای عمومی مصرف نمایند. کاهش نرخ اووردوز، کاهش بیماری‌های ناشی از آن(ایدز- هپاتیت)، ممانعت از خطرات ایمنی همراه تزریق مشترک سریع (اجتناب از خطرات بهداشتی مربوط به تزریق عمومی شتابزده)، به حداقل رساندن مزاحمت‌های عمومی برای سایر شهروندان، سوق‌دادن مصرف‌کنندگان به فرآیند ترک و ارائه خدمات مشاوره‌‌ای و اجتماعی از اهداف این طرح به شمار می‌رود. به بیان دیگر اتاق‌های مصرف امن پرمخاطره‌ترین و دور از دسترس‌ترین را تحت پوشش قرار می‌دهد.

گزارش‌های منتشر شده در بررسی عملکرد DCRs نشان می‌دهد اهداف محقق شده در استفاده از این اتاق‌ها در دستیابی به هدف عمومی‌شان که مصرف‌کنندگان خیابان خواب‌ و مصرف‌کنندگان طولانی مدت بوده‌اند موفق بوده است. کاهش بروز حوادث مرتبط با آلودگی مواد و کنترل افزایش ویروس HIV و هپاتیت C از نتایج به دست آمده بوده است. همچنین این اتاق‌ها درکاهش مصرف عمومی نیز موفق بوده‌اند. اتاق‌های مصرف مواد در دستیابی به اهداف اولیه و به منظور فراهم نمودن تجهیزاتی برای مصرف ایمن‌تر مواد، بهبود بخشیدن به شرایط سلامتی گروه مدنظر در جهت کاهش بیماری‌های عمومی و بدون ایجاد خطرجدی موفق بوده‌اند.

در کشور سوئیس بین سالهای 1993 تا 2006، پنج تحقیق ملی درباره آن دسته از مصرف کنندگان مواد انجام شده است که مبتلا به اعتیاد تزریقی هستند و تمایل دارند از طرح هایی که سوزن و سرنگ را رایگان در اختیار آنها قرار می دهد استفاده کنند. این تحقیقات نشان دهنده کاهش در تزریق و بهبود در نتایج سلامتی در میان آنهایی بود که از این امکانات استفاده می‌کردند.

بررسی‌های انجام شده در ونکوور کانادا نشان می‌دهد آمار جرم‌های محلی مربوط به قبل و بعد از بازگشایی این سایت‌ها تغییر چشمگیری داشته است و به‌طور معناداری‌ جرم‌های مرتبط با مواد در آن منطقه کاهش یافته است. یک تحلیل نشان داد که این امکانات از 35 مورد جدید HIV و 2 تا 3 مورد مرگ در سال جلوگیری نموده و فوایدی را به ارزش حدوداً 6 میلیون دلار در هزینه هر برنامه ای که به حساب آید ایجاد کرده است. تحقیق چنین نتیجه‌گیری کرد که سایت‌ها شاخصی اقتصادی در سلامت عمومی بر این اساس بوده‌اند.

در سال 2010 نیز استرالیا گزارشی در خصوص اجرای آزمایشی طرح DCR بین سال‌های 2007 تا 2011 منتشر و اعلام کرد اتاق‌های تزریق مواد تأثیر مثبتی بر کاهش اووردوز و مرگ ناشی از مصرف داشته است و به طرز چشمگیری مسائل مرتبط با تزریق در اماکن عمومی و تأثیرات منفی آن را کاهش داده است.

باید دقت شود یک عامل مهم برای موفقیت تجربه اتاق‌های امن در نظر گرفتن ملاحظات محلی و الزاماً فرهنگی، قانونی و اجتماعی منطقه‌ای است. برای نمونه در انگلستان که ملاحظات محلی در معرفی ساختمان‌های مصرف مواد اعمال شده باز هم شاهد مخالفت مردم بوده اند. البته نحوه این مخالفت ها با کشوری مثل دانمارک که یکی از مهمترین مدافعان حمایت از اتاق‌های مصرف مواد است متفاوت بوده است.

در این میان از این‌رو با توجه به مطالعات تطبیقی، تجارب بین‌المللی و نظرات کارشناسان، امکان اجرایی شدن طرح فوق در کشور به صورت پایلوت، محدود و با توجه به ملاحظات منطقه‌ای موضوع در دستور کار دفتر آسیب‌های اجتماعی معاونت رفاه قرار گرفت.

بر این اساس در تاریخ 26/2/95 از سوی معاون محترم رفاه اجتماعی نامه‌ای به قائم‌مقام محترم دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری ارسال شد که در آن اشاره شده بود: با موضوع تجربه جهانی عرضه و تزریق مجاز مواد مخدربرای مهار آسیب‌های اجتماعی و در راستای توجه به رویکرد سیاستگذاری منطقه‌ای پیشنهاد می‌شود به شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان‌های کشور اجازه داده شود مراکز مجاز عرضه و تزریق مواد مخدر (اتاق‌های امن)را راه‌اندازی کنند.

عطف به نامه فوق در جلسه 131 ستاد مبارزه با مواد مخدر که به ریاست وزیر کشور در روز سه‌شنبه مورخ 28/2/95 برگزار شد، موضوع «طرح پایلوت مدیریت مصرف‌شده مواد مخدر و روانگردان در دو استان کشورمورد بحث و بررسی قرار گرفت و ضمن موافقت با کلیات آن مقرر شد جزئیات امر و پروتکل‌های درمانی در کمیته درمان مورد بررسی قرار گیرد.

پس از جلسه ستاد مبارزه با مواد مخدر، موضوع فوق الذکر در کمیته کاهش آسیب، درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر در دستور کار قرار گرفت و مصوب شد «وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از طریق ادارات کل بهزیستی استان‌های داوطلب اجرای پایلوت، پروپوزال‌های مربوطه را پس از تأیید کمیته درمان و حمایت‌های اجتماعی و شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان دریافت و برای بررسی نهایی به کمیته کاهش آسیب، درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد ارسال نمایند.»در این میان تأکید شد که تأیید و نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، توجه فراوان به تمام حساسیت‌ها و ملاحظات فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، بهداشتی و حقوقی طرح، اجرای طرح پایلوت به صورت محدود، کوتاه مدت و جلب همکاری دستگاه قضا، مورد توجه جدی باشد.

در جمع‌بندی باید عنوان شود اگر هماهنگی‌های لازم بین دستگاهی وجود داشته باشد و رسانه‌های عمومی و نخبگان نیز همراهی مؤثر و توأم با یک گفت‌و‌گوی اجتماعی داشته باشند و با توجه به تجارب موفق بین‌المللی می‌توان انتظار داشت اجرای طرح پایلوت اتاق‌های تزریق به صورت محدود، کنترل شده و تحت نظارت‌های پزشکی و حمایتی به عنوان یک اقدام و تجربه مناسب در راستای کنترل و کاهش سوء مصرف مواد مخدر تلقی شود