چرا پیاده راه در تهران شکست خورد و در تبریز موفق شد؟

پس از ۵ سال از اجرای طرح پیاده‌راه ۱۷ شهریور و بی توجهی ۵ ساله به مخالفت‌های کسبه و اهالی این منطقه با ‍‍‍پیاده‌راه شدن خیابان، بالاخره این خیابان با فشار‌های اعضای شورای شهر تهران باز شد. تررد خودروها از روز گذشته از ابتدای خیابان صفا، تا میدان شهدا آزاد شده و نا موفق بودن این طرح بعد از ۵ سال پذیرفته شد. پروژه‌ پیاده‌راه 17 شهریور یکی از پروژه‌های پر سروصدایی بود که از همان ابتدا با مخالفت شدید مردم در این منطقه مواجه شد اما اصرار شهرداری و حمایت اعضای شورای شهر همراه با شهرداری، باعث شد این طرح علیرغم مخالفت مردم و عدم بررسی های میدانی و کارشناسی مناسب اجرایی شود.

حالا اعضای شورای شهر با فشار به شهرداری باعث شدند این پیاده راه دیروز دوباره تبدیل به خیابان شود. در همین رابطه، صبح دیروز ابوالفضل قناعتی با اعلام خبر بازگشایی پیاده راه 17 شهریور گفت: بر اساس برنامه ریزی‌های انجام شده پیاده راه 17 شهریور صبح یکشنبه چهارم مهر ماه از خیابان صفا تا میدان شهدا باز شده است.

وی با بیان اینکه شورای شهر تهران در بهار امسال مصوب کرده بود که باید این پیاده راه بازگشایی شود گفت: شهرداری برای تکمیل زیرساخت‌های این خیابان پس از بازگشایی مهلت خواسته بود تا نسبت به نصب تابلوهای ترافیکی، جمع آوری مبلمان و باغچه‌ها و آبنماهای احداث شده اقدام کند که با اتمام این موضوع صبح روز گذشته با هماهنگی پلیس راهور پیاده راه 17 شهریور از خیابان صفا تا میدان شهدا بازگشایی شد.


طرح از کجا شروع شد؟
کار از آن‌جا آغاز شد که طرح بهسازی میدان امام حسین‌(ع) توسط شهرداری مطرح شد؛ در ابتدا بسیاری از شهروندان که با معضلات ترافیکی و آشفتگی این محدوده سال‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کردند از تصمیم شهرداری خرسند شدند و هر یک در ذهن خود تصویری از میدان امام حسینِ ساماندهی شده ترسیم کردند‌ اما بعد از گذشت مدتی با اعمال محدودیت‌های ترافیکی جدید و تغییر مسیر اتوبوس‌ها و تاکسی‌هایی که روزی اطراف میدان به مردم سرویس‌دهی می‌کردند خبر از پیاده‌راه سازی خیابان 17 شهریور حد فاصل میدان امام حسین تا میدان شهدا به گوش رسید و با سرعت قابل توجهی کندوکاو در این خیابان آغاز شد.


بعد از مردم، افراد دیگری که به این طرح واکنش نشان دادند و به نظر می‌رسید از این اقدام شهرداری متعجب شده‌اند، برخی اعضای شورای دوره سوم شهر تهران بودند. با اصرار شهرداری برای اجرای این طرح،‌ برخی اعضای شورا چون مهدی چمران به این نتیجه رسیده‌ بودند که شهرداری می‌خواهد به زور این طرح را اجرا کند. وی در یکی از جلسات علنی شورای دوره سوم،‌ در این‌باره گفت: در گذشته در این مکان خندق بوده، از آن بالا و پایین می‌رفتیم و جزئی از شهر تهران نبوده است! شهرداری هیچ صحبت منطقی درباره این طرح نداشته جز اینکه به زور می‌خواهد این کار را انجام دهد و حتما شورای شهر هم کاره‌ای نیست.


محمدباقر قالیباف شهردار تهران نیز که در زمان فعالیت شورای دوره سوم اعلام کرده بود این پروژه پشتوانه یک دهه کار مطالعاتی دارد،‌ به هر ترتیب پروژه را بدون توجه به اما و اگرهای فروانی که درباره آن وجود داشت،‌ به اتمام رساند. به مرور زمان گله و شکایات مردم و اعضای شورای شهر از پروژه آغاز شد اما شهرداری تهران تلاش کرد با اقدامات فرهنگی و اجتماعی مختلف به این پیاده راه جان ببخشد اما در عمل موفقیت چندانی کسب نکرد.


ایجاد ناامنی، متضرر شدن کسبه،‌ افزایش ترافیک، نارضایتی شهروندان،‌ اختلال در سیستم دستگاه‌‌های خدمت‌رسان مانند پلیس و اورژانس از جمله تبعات اجرای طرحی است که یک دهه پشتوانه مطالعاتی داشته است.  البته جای این سوال وجود دارد که اگر برای این طرح چنین مطالعاتی انجام نمی‌شد، تکلیف مردم چه بود.

 

چرا پیاده راه ۱۷ شهریور موفق نبود؟

پیاده راه‌ها ابزاری برای فعالیت‌های جمعی بخصوص در ارتباط با اقتصاد شهری، کیفیت محیطی و سلامت اجتماعی‌اند، این تعریفی است که علیرضا سرحدی، کارشناس مسائل شهری و عضو سابق هیأت مدیره انجمن مهندسان در توضیح پیاده راه به ما می‌دهد. تعریفی که نشان می‌دهد ارتقای کیفیت زندگی اولین بهانه ایجاد هرنوع تغییر در ساختار و فضای شهرهاست. انتظاری که با پیاده راه شدن 1250 متر از مسیر 6300 متری خیابان هفده شهریور برآورده نشد.

این کارشناس شهری با اشاره به این که در مدیریت شهری تهران نگاهی جامع و کلان نسبت به شهر وجود ندارد، می‌گوید: وقتی مدیریت شهری می‌آید یک راه و یک گذر را به پیاده راه تبدیل می‌کند، باید این مساله و تبعاتش را در بُعد کلان دیده باشد، باید بررسی کرده باشد عبور و مرور ماشین‌ها و تردد پیاده‌ها و در مجموع جریان زندگی شهری در این منطقه بعد از اجرای این تصمیم چه شکلی خواهد یافت؟ باید توجه شود اصلا اصل پیاده راه‌سازی در این منطقه ضرورت دارد یا نه؟! متاسفانه در این پروژه به نظر می‌رسد هیچ‌کدام از موارد مدنظر قرار نگرفته است. در همین رابطه نتیجه یک تحقیق دانشگاهی تحت عنوان نقش محور هاي پياده در توسعه پايدار شهرها نشان می‌دهد اهداف متنوع و گوناگون را مي توان برای پیاده راه سازی متصور شد که با نگاهی به این اهداف می توان دریافت ‍پیاده راه سازی ۱۷ شهریور قرابتی با این اهداف ندارد. این اهداف به صورت زير است:

الف- بهبود مديريت ترافيك : برنامه ريزي و توسعه فضاهاي پياده اثرات چندجانبه اي بر كاهش مشكلات ترافيكي دارد كه از جمله مي توان به؛ تحرك رفت و آمد در مركز شهر، تشويق استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي، بهبود دسترسي به مراكز عمده شهري، توسعه پاركينگ هاي عمومي و ... اشاره نمود.

ب- بهبود سيماي كالبدي شهر : ساماندهي پياده راهها و فضاهاي پياده يكي از ابزارهاي مؤثري است كه مي تواند به طرق مختلفي مانند؛ احياء بافتهاي تاريخي، حفظ ارزش هاي معماري و فرهنگي، زيباسازي منظر شهري، ساماندهي تجهيزات خياباني، بهبود روشنايي، بهبود دسترسي ها و ... به بهسازي و حفظ سيماي شهر كمك كند.

ج- بهبود وضع زيست محيطي : در اين زمينه مي تواند به كاهش منابع آلودگي هوا و صدا، افزايش ايمني، توسعه فضاي سبز، گسترش فضاهاي باز، كاهش تراكم و ازدحام در مراكز فعاليت و تجارت و ... اشاره نمود.

د- بهبود وضع خريد و خدمات : يكي از مشكلات عمده زندگي در شهرهاي بزرگ، دشواري دسترسي به مراكز خرده فروشي و تأمين خدمات روزمره مورد نياز شهروندان است. توسعه پياده راهها چنانكه تجربه نشان داده است، يكي از عوامل مؤثر در رونق مراكز خرده فروشي سنتي و جديد، و دسترسي آسان به خدمات جزئي، ولي ضروري روزمره است.

ه- بهبود زندگي اجتماعي و فرهنگي : در اين زمينه مي توان به مواردي از قبيل؛ توسعه مراودات اجتماعي، آسايش سالمندان، بازي كودكان، گذراندن اوقات فراغت جوانان و ديگران، امنيت رفت و آمد كودكان، تشويق تفريح و گردش، جذب توريسم و ... اشاره كرد.

پیاده راه تربیت تبریز نمونه موفق پیاده راه سازی

اما پیاده راه ۱۷ شهریور تنها پروژه پیاده راه سازی در کلانشهر های ایران نبود. در تبریز پیاده راه تربیت یکی از پیاده راه‌هایی بود که در ابتدا مخالفت‌هایی با اجرای این پروژه می شد اما اجرای صحیح شهرداری تبریز، باعث شد علاوه بر اینکه رضایت مردم حاصل شود، زمینه ساز رشد چشم گیر میزان کسب و کار کسبه پیاده راه نیز شود. نتایج یک تحقیق دانشگاهی تحت عنوان«نقش محور هاي پياده در توسعه پايدار شهرها» نشان می‌دهد پياده راه تربيت تبريز ، به عنوان يك محور تجاري - تفريحي تأثير چشمگيري بر ميزان كسب و كار مالكان داشته است و۶۸ درصد کاسبان بر تاثیر چشم گیر این پیاده راه بر کسب و کارشان اذعان کرده اند. در پیاده راه تربیت تبریز، اغلب كالاهاي تجاري-محور شامل ، كيف و كفش ، مانتو ، پوشاك ، پارچه فروشي و ... مي شوند و پر فروش ترين فصل این محور مربوط به تابستان است .

براساس نتایج این پژوهش، برخي از دلايل مالكان ، مبني بر مطلوبيت پياده راه شدن محور و تأثير آن بر افزايش رونق اقتصادي پياده راه عبارتند از : 1- سهولت رفت و آمد مشتريان وافزايش ميزان خريد 2- كاهش شلوغی و بي نظمی و نيز افزايش آرامش و راحتي ناشي از عدم وجود وسائل نقليه موتوري 3- افزايش امنيت وايمني كاربران فضا 4- همخواني بيشتر با ماهيت تجاري فضا
این دلایل نشان می‌دهد اجرای پیاده راه سازی تا حد زیادی به ابعاد اجتماعی مناطق نیز بستگی دارد و مخالفت‌های مردم منطقه خیابان ۱۷ شهریور بی دلیل نبود.