اتهام ؛ سرقت ادبي

آرش شفاعي:رؤيا زرين را با مجموعه «مي خواهم بچه هايم را قورت بدهم» مي شناسيم. اين مجموعه در نخستين دوره جايزه ادبي خورشيد که به زنان شاعر اهدا مي شود برگزيده شد. کتابي که شعرهايش در فضاي روايتي اسطوره اي و با اتکا به زباني متأثر از کتاب مقدس و تلفيق اين روايت با زندگي ذهني انسان امروز، تجربه نويني در نوع خود بود و استقبالي نيز که از آن شد نشان دهنده عطش مخاطبان شعر امروز براي خواندن شعري متفاوت و از جنسي ديگر بود.
سال گذشته جايزه ادبي خورشيد در بخش شاعراني که هنوز مجموعه اي منتشر نکرده اند يک شاعر جوان زنجاني به نام «نسيم جعفري» را برگزيد. با نام اين شاعر دو سال پيش در جريان داوري شعرهاي جايزه شعر خبرنگاران آشنا شدم. در همان داوري نخست، شعر او نيز شعري از جنسي ديگر و متکي بر روايتي اسطوره اي و بياني نزديک به لحن کتاب مقدس بود. اگر چه او آن سال رقابت را به شعرهاي جنون آميز و وحشي مصطفي غضنفري باخت اما داوران متفق القول بودند که مي توان به زبان و ذهن خلاق شاعر اميد بست تا اين که سال بعد جايزه ادبي خورشيد نام نسيم جعفري را به عنوان برگزيده اعلام کرد.

شروع ماجرا

وبلاگي در فضاي ادبي چندي پيش با نام «شعر را سرمي برند» توسط فردي به نام ماکان مسيحا راه اندازي شد که نويسنده وبلاگ پس از شرحي در مذمت همه جوايز ادبي مدعي شده بود نسيم جعفري اشعار رويا زرين را سرقت کرده است .
اين تجربه قبلاً در فضاي مجازي تکرار شده بود و وبلاگ هاي ديگري مدعي تاثيرپذيري شاعر خانم ديگري از چند شاعر شده بودند. اگر چه شفاف شدن فضاي ادبي و ايجاد امکان گفتگو درباره شعر شاعران امر مبارکي است اما اين گونه وبلاگ ها که مدعي روشن گري و ايجاد فضاي تعامل درباره شعراند با مسدود کردن امکان گذاشتن نظر عملاً به گفتگويي يک طرفه بسنده کرده اند.
ماکان مسيحا که گويا ارتباط نزديکي با شاعر دارد در وبلاگش مژده داده بود که به زودي يادداشت خانم زرين درباره اين مسأله منتشر خواهد شد تا اين که او چند روز پيش ايميلي گروهي براي تعداد زيادي از شاعران ارسال کرد به اين مضمون که: دوستان عزيز به سايت تابناک سر بزنيد يادداشت رويا زرين. در يادداشتي که در سايت ياد شده منتشر شده است نامي از رويا زرين نيامده بود اما زبان نوشته اول شخص از زبان وي بود که چنين گلايه کرده بود: چندي پيش کتاب سومين برنده خورشيد به دستم رسيد وحيرت زده شدم وهر چه جلوتر مي رفتم حيرتزده تر. تعداد تواردهاي بي ذکر نام و گيومه در اين کتاب و تعداد برداشت ها و تاثير پذيري ها آن قدر زياد بود که کتاب مذکور را رونويسي ناشيانه اي يافتم از کتاب «مي خواهم بچه هايم را قورت بدهم» که اولين برنده همان جايزه بود.
او سپس به ذکر مواردي از اين سرقت ادبي مورد ادعاي خود پرداخته بود که تعدادي از اين نمونه ها، استفاده از اصطلاحات و تعبيراتي چون «فرامين»، «فيلادلفيه»، «مرا ببوس»، «در مقابل مرگ برابريم»، «ژان دارک» و مانند آن است.
در پاسخ هايي که اغلب کاربران سايت بر يادداشت شاعر گذاشته اند بر اين نکته تأکيد شده است که اين نمونه ها اثبات کننده وجود سرقت ادبي در متن مورد ادعاي خانم زرين نيست .

پاسخ از زنجان رسيد

نسيم جعفري در پاسخ به اين يادداشت در متني با تيتر «به رؤياپردازي هاي رؤيا زرين» در وبلاگ شخصي اش نوشت: صادقانه اعلام مي کنم که پيش از اين نمي دانستم ضرب المثل معروفي چون «پا را از گليم خود درازتر کردن»، جمله «مرا ببوس» (مربوط به آواز مشهور مرحوم گل نراقي)، يا مثلاً عبارت بسيار استعمال شده اي چون «نيمه روشن» که دست بر قضا، نام فيلمي ايراني نيز هست، يا واژگاني نظير «فرامين»، «ابتر»، «متنفر»، «لامسه»، «عزيزم» و همچنين افعالي چون «يادم رفته»، «برويد»، «مي ترسم» و... به نام خانم رؤيا زرين ثبت شده است و بنابراين از ايشان خواهش مي کنم فهرست تمام افعال، عبارات، صفات و ضرب المثل هاي فارسي را که شاعراني غير از ايشان حق به کار بردن آن در شعر خود را ندارند، در دايرَ المعارفي گرد آورند تا از اين پس با مراجعه به آن، ديگر چنين خبط هايي از کسي سر نزند!
وي در ادامه نوشته است: اما مي رسيم به واژگان و عباراتي نظير «فيلادلفيه»، که در کتاب داخل گيومه آمده، يا «مردمان زلال» و «بزرگ ترين آب ها»، که درون گيومه قرار گرفته است. همچنين، جمله «دنيا برايم از دکمه هاي پيراهن تو آغاز مي شود» داخل گيومه است و حتي جمله «در مقابل مرگ برابريم» را که اصلاً متعلق به شخص رؤيا زرين هم نيست اما در اشعارش استفاده کرده، داخل گيومه آورده ام.البته جعفري ننوشته است که آيا تنها به آوردن گيومه بسنده کرده است يا نام شاعري را که از او نقل قول کرده نيز در کتاب آورده است يا خير؟
در پايان مطلب شاعر زنجاني از رويا زرين به تلخي و تندي گلايه کرده و از اين که خواننده اشعار او بوده اظهار تأسف کرده است.

حرفهايي درباره اين دعوا

هر کس با شعر برخوردي حرفه اي دارد و شعر معاصر و فضاي آن را مي شناسد متوجه مي شود که شاعري چون نسيم جعفري تحت تأثير فضا و روايت زرين است، اين نکته پوشيده اي نيست و حتي خود جعفري نيز به شکلي آن را تأييد کرده است. مسأله اين جاست که ورود شخصي خانم زرين و انتشار يادداشت شتاب زده وي در يک سايت پرمخاطب که بسياري از بازديدکنندگانش با شعر آشنايي حرفه اي ندارند تا چه اندازه به وزن و اعتبار شاعري خود او کمک کرده است؟ رؤيا زرين شاعر شناخته شده اي است و هر شاعري که به شخصيت و وزني در حوزه ادبيات معاصر دست يافته است بايد چگونگي رفتار حرفه اي و سنجيده و مديريت هيجان را براي حفظ اين موقعيت حرفه اي آموخته باشد. آيا با مثال هايي که زرين از تاثيرپذيري جعفري از شعر خود داده است مي توان شاعر جوان را به سرقت ادبي متهم کرد؟
شايد آغاز شدن اين گونه مباحث از اين جهت که به شفاف تر شدن حوزه ادبيات معاصر کمک مي کند مفيد باشد منتها چگونه وارد شدن به چنين مبحث حساسي نيز به اندازه طرح مسأله مهم است. اميدواريم خانم زرين (به خاطر شکل طرح مسأله) و خانم جعفري (به خاطر عدم رعايت دقيق حقوق مؤلف) رفتارهاي غيرحرفه اي خود را در اين عرصه بپذيرند و گفتگوي ميان اين دو شاعر از اين مرحله به بعد با رعايت آداب حرفه اي نقد ادامه يابد. گروه ادب و هنر روزنامه قدس آماده درج نظرات دوشاعر در اين حوزه با رعايت ادب نقد است.