گوترس؛ انتخاب آسان و ماموریت دشوار دبیرکلی سازمان ملل

ایرنا نوشت:«آنتونیو مانوئل اولیورا گوترس» به عنوان دبیر کل تازه سازمان ملل متحد، انبوهی از ماموریت های ناتمام و دشوار بین المللی برای مدیریت بحران ها و برقراری صلح را پیش روی خود می بیند.

«بان کی مون» دبیر کل سازمان ملل، در واپسین روز از سال 2016 میلادی (یازدهم دی ماه) جای خود را به «آنتونیو گوترس» دیپلمات کهنه کار پرتغالی خواهد داد و به این ترتیب پرونده ده ساله ریاست بان بر مهمترین سازمان بین المللی بسته خواهد شد؛ پرونده ای که به رغم معدودی کارکردهای مثبت، نقاط تاریک بسیاری چون خارج کردن نام سعودی ها از فهرست سیاه سازمان ملل در جنایت جنگی علیه کودکان را در خود گنجانده است.

پس از جمع بندی و اجماع بی چالش اعضای شورای امنیت بر دبیر کلی گوترس و تایید دیروز (بیست و دوم مهرماه) مجمع عمومی، مسوولیت سنگینی در عرصه بین المللی بر عهده این چهره سیاسی قرار گرفته که سال ها در سطوح بالای اداره امور پناهندگان سازمان ملل فعالیت کرده و تجربه نخست وزیری کشور پرتغال را در پیشینه خود دارد.

سنت معمول در سازمان ملل متحد، چرخش پست دبیرکلی میان نامزدهای پنج بلوک منطقه ای است. پنج عضو دایم سازمان ملل (آمریکا، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه) اگرچه نمی توانند نمایندگان خود را به عنوان نامزد دبیرکلی معرفی کنند، اما نمایندگان همین کشورها در سازمان ملل، مرجع اصلی انتخاب دبیرکل محسوب می شوند و نام نامزد مورد نظر خود را برای انتخاب نهایی به مجمع عمومی پیشنهاد می کنند.

پیش از این به ترتیب «تریگوه لی» از نروژ، «داگ هامرشولد» از سوئد، «او تانت» از میانمار، «کورت والدهایم» از اتریش، «خاویر پرز دکوئیار» از پرو، «پطرس غالی» از مصر و «کوفی عنان» از غنا دبیر کل سازمان ملل بوده اند.

دبیر کلی با پشتوانه آرای قوی

اعضای شورای امنیت سازمان ملل روز چهارشنبه 14 مهر 1395، در رای گیری غیر رسمی گوترس را به عنوان نامزد نهایی دبیرکلی سازمان ملل انتخاب کردند. گوترس در جریان این رای گیری توانست 13 رای مثبت و 2 رای ممتنع از 15 عضو شورای امنیت کسب کند. جالب توجه است که هیچ یک از اعضای دایم شورای امنیت که از حق وتو برخوردارند به گوترس رای منفی ندادند.

روز بعد یعنی پنجشنبه 15 مهرماه، اعضای شورای امنیت در جلسه ای رسمی به اتفاق آرا به گوترس رای دادند و او را به عنوان دبیر کل بعدی سازمان ملل و جانشینی بان انتخاب کردند. گوترس برای تکیه زدن بر کرسی ریاست سازمان ملل، به رای مجمع عمومی که شامل همه کشورهای عضو این سازمان است هم نیاز داشت؛ رایی که تشریفاتی محسوب می شد و کسب آن برای دبیر کل تازه چندان سخت نبود.

اجماع اعضای شورای امنیت در مورد گوترس موجب شد بسیاری از صاحبنظران، انتخاب او را غیرجنجالی و بی دردسر بخوانند. به نظر می رسد مقبولیت بالای دبیر کل جدید در میان اکثریت اعضای شورای امنیت، او را با پشتوانه ای قوی برای پیشبرد برنامه هایش تجهیز کند.

گوترس و ربودن گوی سبقت از رقبیبان

اعضای شورای امنیت در حالی گوترس را به عنوان نامزد نهایی دبیرکلی این نهاد معرفی کردند که هفت تن دیگر هم برای کسب مقام دبیر کلی نامزد شده بودند. همه این هفت نفر نیز سابقه زیادی در فعالیت سیاسی در عرصه داخلی و بین المللی داشتند.

«دانیلو تورک» رییس جمهور پیشین اسلونی یکی از این نامزدها بود که سابقه تدریس حقوق بین الملل در برخی دانشگاه های مشهور جهان و مدیریت «بنیاد بین المللی دانیلو» در ارتباط با توانبخشی کودکان قربانی در درگیری های مسلحانه را دارد. «سرجان کریم» وزیر امور خارجه پیشین مقدونیه و «ایگور لاکسیک» نخست وزیر مونته نگرو از دیگر نامزدهایی بودند که برای کسب کرسی دبیر کلی با گوترس رقابت می کردند.

نکته جالب توجه اینکه در میان نامزدهای دبیرکلی این دوره نام چهار زن هم به چشم می خورد. بسیاری از فعالان سیاسی از نامزدی و ریاست یک زن بر سازمان ملل حمایت کرده بودند. به عنوان نمونه بان کی مون در مرداد ماه گفته بود: اکنون وقتش رسیده که پس از هشت دوره ریاست این سازمان جهانی از سوی مردان، یک زن دبیرکل شود.

«ایرینا بوکووا» مدیر کل یونسکو از سال 2009 تاکنون، یکی از این زنان بود که در رقابت نامزدهای دبیرکلی شرکت داشت. «ناتالیا جرمن» معاون پیشین وزیر امور خارجه مولداوی و نخست وزیر موقت این کشور در 2015، «وسنا پوزیک» معاون اول نخست وزیر و وزیر امور خارجه کشور کرواسی و «هلن کلارک» نخست وزیر پیشین نیوزلند که پست های سیاسی مختلفی را تجربه کرده اند از دیگر نامزدهای زن دبیر کلی سازمان ملل بودند. هر یک از این چهار زن پیشینه مناسبی در فعالیت های سیاسی در نهادهای بین المللی چون سازمان ملل دارند.

حضور چهار زن در میان نامزدهای دبیرکلی سازمان ملل، اگرچه به پیروزی هیچ یک از آنان منجر نشد، اما توانست تصویر متناسبی از ارتقای جایگاه زنان در عرصه سیاست بین الملل را به تصویر بکشد. از میان این هشت نفر، گوترس تنها کسی بود که توانست نظر مثبت اعضای شورای امنیت را با خود همراه کند و به عنوان دبیر کلی آتی مهمترین نهاد بین المللی انتخاب شود.

گوترس همچنین نامزد مورد علاقه کشورهای اروپای غربی بود و این کشورها با وجود انتقادهای بازرسان داخلی سازمان ملل که به گزارش روزنامه «وال استریت ژورنال» در آوریل گذشته او را به سوءمدیریت متهم کرده بودند، از گوترس حمایت می کردند.

این انتخاب در حالی صورت گرفته است که در سطح بین المللی در مورد سازوکار انتخاب دبیر کلی این سازمان، نبود شفافیت در آن و شمولیت کشورهای انتخاب کننده انتقادهای زیادی وجود دارد. به گفته بسیاری از منتقدان اینکه سرنوشت رهبری نهاد مهم و فراگیری چون سازمان ملل به رای و نظر پنج عضو دایم شورای امنیت گره زده شده، از ضعف های عمده سازمان ملل محسوب می شود.

پیشینه سیاسی و فعالیت های گوترس

گوترس شصت و هفت ساله فعالیت سیاسی خود را پس از انقلاب «گل میخک» و پایان دیکتاتوری پنجاه ساله «سالازار» در 1974، با عضویت در حزب سوسیالیست پرتغال آغاز کرد و با کسب مقام رهبری سوسیالیست ها در 1992 با تمام قدرت برای کسب عالی ترین مقام سیاسی در این کشور تلاش کرد و سرانجام در سال 1995 به نخست وزیری رسید.

او همچنین از سال 2005 تا 2015 مسوولیت هدایت نهادهای امور مهاجران و پناهندگان سازمان ملل متحد را برعهده داشت و طی این 10 سال تلاش گسترده ای برای جذب کمک کشورهای غربی برای رسیدگی به امور پناهندگان و مهاجران انجام داد.

گوترس پس از کسب رای شورای امنیت، در نخستین گفت و گوی خود با خبرنگاران وعده داد که پس از به عهده گرفتن این سمت به آسیب پذیرترین اقشار مردم در جهان یعنی قربانیان جنگ، تروریسم ، قربانیان نقض حقوق بشر، قربانیان فقر و بی عدالتی خدمت کند.

وی پس از رای مجمع عمومی نیز اظهار کرد تمام توان خود را برای پایان بحران در سوریه و یمن به کار خواهد بست.

دبیر کل جدید سازمان ملل، همچنین دارای وقوف و آگاهی مناسبی از نقش و جایگاه ایران در مناسبات و مسایل منطقه ای است. گوترس در آبان 1394 با اشاره به بحران سوریه و تهدیدهای ناشی از آن برای منطقه گفته بود: بدون مشارکت ایران و دیگر کشورهای مهم در منطقه، این بحران پایان نمی یابد.

او همچنین در دیدار با «عبدالرضا رحمانی فضلی» وزیر کشور در مهر 1394، ایران را شریک بسیار بزرگ و متعهد سازمان ملل در رسیدگی به امور پناهجویان افغانی معرفی کرد و از نقش انسان دوستانه و حمایت های بی دریغ جمهوری اسلامی ایران در امور پناهندگان و مهاجرین تشکر کرد. وی در بهمن 1392هم در دیدار با «اسحاق جهانگیری» معاون اول رییس جمهوری از حمایت های سخاوتمندانه ایران طی سال های گذشته از پناهندگان و آوارگان قدردانی کرد.

در مجموع به نظر می رسد با آغاز دوره فعالیت گوترس، شاهد تلاش های تازه ای از سوی دبیر کل تازه نفس برای مقابله با بحران ها و چالش های بین المللی به ویژه در منطقه خاورمیانه باشیم.