ايراني هاي قديمي چگونه خانه هايي داشتند؟

شرق نوشت: از جمله خصوصيات خانه هاي قديمي در اكثر شهرهاي ايران مساحت زياد آن بود. سبك معماري آنها نيز به اين صورت بود كه از دو قسمت اندروني و بيروني تشكيل شده بوده.

به گزارش انتخاب، اين خانه ها از قسمت هاي ذيل تشكيل مي شده اند:

    سكو: محلي در دو سوي در ورودي، براي استراحت هنگام انتظار، براي ورود يا گفت وگو با همسايه ها.

    سردر ورودي: هلال تزييني روي در و تنها قسمت خارج از خانه كه اغلب كاشي كاري دارد و معمولاطوري ساخته مي شد كه در زمستان ها مانع از ريزش برف و باران بود و در تابستان ها نيز مانعي براي تابش مستقيم آفتاب به شمار مي رفت. در بالاي سردر، آياتي از قرآن كريم يا عبارات مذهبي نوشته مي شد تا هنگام ورود و خروج از زير آيات قرآني يا روايات و عبارات ديني عبور كنند.

    در ورودي: در بيشتر خانه هاي سنتي، درهاي ورودي دولنگه و چوبي هستند و هر لنگه كوبه اي نيز داشت. زن ها حلقه اي كه صداي زيري داشت، به صدا در مي آوردند و مردها كوبه چكشي شكل را كه صداي بمي داشت.

    هشتي: بلافاصله پس از ورودي به فضاي هشتي مي رسيديد اغلب به شكل هشت ضلعي يا نيمه هشت ضلعي يا بيشتر مواقع چهار گوش بود. هشتي داراي سقفي كوتاه و يك منفذ كوچك نور در سقف گنبدي شكل آن بوده و عموما سكوهايي براي نشستن در آن طراحي شده بود.

هشتي براي انشعاب قسمت هاي مختلف خانه و گاه براي دسترسي به چند خانه ساخته مي شد. در خانه هاي بزرگ، اندروني و اقامتگاه هاي خدمتكاران نيز به هشتي راه داشتند و اغلب براي جدا سازي آقايان و خانم ها دوقسمتي ساخته مي شد.

    دالان (راهرو): دالان راهروي باريكي بود كه با پيچ و خم واردشونده را از هشتي به حياط خانه هدايت مي كرد. پيچ و خم دالان براي رعايت حريم خصوصي خانه بود تا عابر نتواند سريعا فعاليت هاي جاري در حياط را متوجه شود.

    حياط: حياط در خانه هاي قديمي مركز و قلب ساختمان بود. حياط مركزي همراه با ايوان در هر سمت، ويژگي اي بود كه از گذشته هاي دور در معماري ايراني حضور داشت؛ البته اين امكان وجود داشت كه حياط از نظر هندسي مركز خانه نباشد اما از نظر زندگي و انجام فعاليت ها و ايجاد ارتباط بين قسمت هاي مختلف خانه، تعبيه ديد و ساير مسايل مركز خانه محسوب مي شد.

حياط، محلي براي برگزاري مراسم مختلف نظير مراسم مذهبي، عروسي و تجمع اقوام و معمولاچهار گوش بود. ابعاد حياط را تعداد و عملكرد فضاهاي اطراف آن تعيين مي كنند. هر حياط معمولايك حوض و چند باغچه دارد كه بسته به شرايط مختلف محلي نظير آب و هوا و عوامل فرهنگي اشكال متفاوتي مي يابد. سازماندهي فضاهاي محصور حياط به گونه اي بود كه با تغييرات فصلي و كاركردهاي مختلف اتاق هاي مجاور متناسب باشد.

    حوض و باغچه: در حياط سازي خانه هاي قديمي حوض و باغچه معتبرترين عناصر حياط سازي به شمار مي رفت.

    تالار: اين عنصر عموما فضايي بود با تزيينات بسيار زيبا و پركار كه در كنار اتاق هاي ساده زندگي در خانه هاي سنتي كاملامشهود بود. تالار با گچبري، آيينه كاري، نقاشي روي گچ، مقرنس و با نقاشي روي چوب تزيين مي شدند. جبهه رو به حياط تالار با ارسي هاي پنج دري يا هفت دري به حياط خانه مربوط مي شدند. تالار براي پذيرايي از ميهمانان محترم و مخصوص مورد استفاده قرار مي گرفت.

    نشيمن: نشيمن، اتاق هايي بود كه از تالار اهميت كمتري داشتند و از اتاق هاي ساده مهم تر بودند. نشيمن، محل تجمع افراد خانواده و ميهمان هاي بسيار نزديك به حساب مي آمد؛ اين عناصر از نظر تزيينات بسيار ساده بودند.

    آشپزخانه: معمولامربع يا مستطيل بود و نزديك آب انبار و چاه آب قرار داشت. درون آشپزخانه، محلي براي پخت و پز، ذخيره چوب و تنور پخت نان و درون ديوار آن طاقچه اي براي قرار دادن ابزار آشپزي و غذا تعبيه شده بود.

    جهت خانه ها: جهت خانه تابع زاويه نور خورشيد و قبله بود. در اكثر قريب به اتفاق خانه هاي سنتي، محور اصلي بنا، محور شمالي - جنوبي بودند و بهترين موقعيت را براي گرفتن نور خورشيد داشتند تا در روزهاي گرم تابستان از سايه و در زمستان از گرماي خورشيد برخوردار باشند؛ فضاهاي اصلي زندگي نيز در دو سمت شمالي و جنوبي ساخته مي شدند و فضاهايي كه اهميت كمتري داشتند، به خصوص فضاهاي خدماتي در دو سمت شرق و غرب ساخته مي شدند.

    منبع: كتاب معماري خانه هاي ايران - دكتر فاطمه كاتب