پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : حسين اسلامي: «الغدير» نامي آشنا در ميان آثار گرانسنگي است که ر اثبات حقانيت مولاي متقيان علي(ع) نگاشته شده است. علامه اميني(ره) نويسنده اي است که افتخار نگارش اين کتاب را در پرونده خود به ثبت رساند و سالها سعي و کوشش وقفه ناپذير او اثر علمي ارزشمندي شد که شيعه و سني بر صحت او گواهي دادند. امروز در تقويم رسمي کشورمان سالروز درگذشت و بزرگداشت اين گوهر دردانه دنياي علم است. به اين بهانه گذري خواهيم داشت بر زندگي علمي علامه اميني(ره) کسي که او را معمارشهر آرماني غدير مي نامند.
از تبريز تا نجف
عبدالحسين، در سال 1320 ه. ق برابر با 1281 ه. ش در شهر تبريز، در خانواده اي عالم پرور متولد شد. پدربزرگ علامه اميني، مولي نجفقلي مشهور به امين الشرع بود که نام خانوادگي علامه نيز از همين لقب گرفته شده است. عبدالحسين که از همان کودکي هوش سرشارش ديگران را به تربيت استعداد هاي نهفته وي دعوت مي کرد، يادگيري را در محضر پدرش وبا مطالعه ادبيات فارسي، عربي، منطق و فقه و اصول آغاز نمود. علاقه او به فراگيري مفاهيم قرآن و نهجالبلاغه از همان دوران کودکي نمايان شد. او براي ادامه تحصيل پس از مدتي يادگيري مقدمات دروس، به مدرسه طالبيه تبريز که برجسته ترين کانون دانش و فرهنگ اسلامي شيعي آن روزگار بود رفت و ادبيات، فقه و اصول فقه را نزد فقيهان و عالمان و عارفان تبريز چون آية ا... سيد محمد بن عبدالکريم موسوي مشهور به مولانا وآية ا... سيد مرتضي بن احمد بن محمد حسيني خسرو شاهي آموخت. وي با استعداد و نبوغ عجيبي که داشت، مراکز علمي آذربايجان را جهت تکميل تحصيلات کافي ندانست و عاقبت براي ادامه تحصيل راهي نجف شد.
او در آن ايام تنها 16 سال داشت و تا حدود 32 سالگي در آنجا مشغول کسب معارف الهي بود. در اين سالها در محضر استاداني چون: آية ا... سيد محمدبن محمدباقر الحسيني فيروزآبادي، آية ا... سيد ابوتراب بن ابوالقاسم خوانساري، آية ا... ميرزا علي بن عبدالحسين ايرواني و آية ا... ميرزا ابوالحسن بن عبدالحسين مشکيني زانوي ادب زده و کسب علم نمود.
علامه در 32 سالگي به زادگاه خود تبريز بازگشت و براي مدت کوتاهي در آنجا ماندگار شد. وي در آن ايام به تدريس و تحقيق مشغول شد و در آن زمان بود که کتاب نفيس تفسير فاتحة الکتاب را نوشت.
او که عشق اميرالمومنين در جانش شعله ور بود، دوباره راهي نجف اشرف شد و پس از سالها تحصيل و تحقيق به درجه اجتهاد رسيد. و سرانجام پس ازکسب درجه اجتهاد ، به تدريس وتأليف روي آورد و در فقه، اصول، حديث، تفسير، کلام، تاريخ و رجال، مرجع عام و خاص گرديد. او در اين ايام از بزرگاني چون آية ا... سيد ابوالحسن موسوي اصفهاني، آية ا... شيخ علي اصغر ملکي تبريزي، آية ا... شيخ محمد محسن (آقا بزرگ) تهراني اجازه روايت گرفت.
خدمت 40 ساله به امام علي(ع)
پس از اين مراحل بود که علامه اميني عمر پربرکت خويش را در راه تحقيق و تتبع گذراند و کتاب نفيس خود با نام «الغدير» را به جهان اسلام تقديم کرد. با نگارش کتاب الغدير، ناقدان، محققان، نويسندگان، روحانيون، شاعران، و ... با هماوايي به ستايش اين اثر و تکريم مؤلف آن پرداختند و آن را بزرگترين سند وحدت مسلمانان و از کتابهاي منبع و مرجع خويش دانستند.
«الغدير» بزرگترين اثر در 20 جلد و حاصل زحمات 40 ساله او به شمار مي رود وي در نگارش اين اثر به ده هزار جلد کتاب و رساله مراجعه و همه را مطالعه کرد.
آن مرحوم نخست همه کتابهاي خطي و چاپي کتابخانههاي عمومي و خصوصي نجف اشرف را مطالعه کرد ، از جمله همه کتابهاي خطي و چاپي کتابخانه مرحوم سيد محمد باقربحرالعلوم، کتابخانه مرحوم آية ا... شيخ محمد حسين کاشف الغطاء، کتابخانه شيخ فرج ا... نجفي و کتابخانه حسينيه شوشتري ها که براي مطالعه در اين کتابخانه اخير، مرحوم علامه اميني سر شب وارد آن مي شد و مدير کتابخانه در را به روي آن مرحوم قفل مي نمود و صبح روز بعد در را مي گشود.
مرحوم اميني، سپس به مطالعه کتابخانه هاي کربلا پرداخت. و پس از آن به کتابخانه هاي کاظميه، بغداد، سامرا، حله و بصره پرداخت و همه کتب خطي و چاپي کتابخانه هاي آن اماکن را مطالعه نمود.مرحوم علامه سپس براي مطالعه به ايران آمد و به مطالعه کتب خطي و چاپي کتابخانه هاي آستان قدس رضوي، مجلس شوراي ملي در تهران ، مدرسه سپهسالار در تهران، ملک در تهران، کتابخانه ملي در تهران، کتابخانه آية ا... بروجردي در بروجرد و کتابخانه سردار کابلي در کرمانشاه پرداخت. مرحوم علامه در سال 1380 قمري به هند رفت و به مطالعه کتب خطي و چاپي در کتابخانه هاي آن ديار پرداخت. در سال 1384 قمري، علامه به سوريه رفت و به مطالعه کتابخانه هاي دمشق و حلب پرداخت و پس از آن در سال 1387 قمري راهي ترکيه شد تا به مطالعه کتابهاي آن ديار بپردازد. علامه در اين سير پژوهش و مطالعه، از نسخه هاي خطي نفيس و منحصر به فرد اين کتابخانه ها نسخه برداري کرده است.
زندان کتابخانه!
فرزند علامه اميني درباره پشتکار و همت والاي پدرش در تاليف اين اثر ارزشمند مي گويد: «بعضي ها خيال مي کنند کتاب الغدير به راحتي تأليف شد است. مرحوم علامه اميني سختي ها متحمل شد که توصيف آن از عهده زبان خارج است. مقابل خانه ما کتابخانه مرحوم کاشف الغطاء قرار داشت، ايشان يک مدرسه اي هم داشتند که در جنب اين کتابخانه بود و ده، دروازه حجره داشت. کتابهاي اين کتابخانه از پدرشان شيخ علي کاشف الغطا به ايشان رسيده بود و هيچ گونه امکانات رفاهي نداشت. مرحوم اميني از اين کتابخانه به لحاظ نزديکي، خيلي استفاده مي کردند. ايشان از صبح مي رفتند براي مطالعه و آن چنان غرق در مطالعه مي شدند که حتي گذشت زمان را هم فراموش مي کردند. يک بار مدير کتابخانه هنگام عصر از کتابخانه بيرون مي آيد، و در کتابخانه را قفل مي زند. غافل از اينکه علامه اميني داخل کتابخانه است. آن روز سپري مي شود. روز بعد او وقتي به کتابخانه مي آيد مي بيند علامه در حال مطالعه هست. به ايشان مي گويد: شما کِي آمده ايد؟علامه پاسخ مي دهد: از ديروز که من را در اين کتابخانه زنداني کردي تا ال؛ن در اينجا به سر مي برم! » مرحوم علامه خود مي گويد: «من براي نوشتن الغدير، 10 هزار کتاب را که ممکن است هر کتاب در چندين مجلد باشد، از باي بسم ا... تا تاي تمت خوانده ام و به صد هزار کتاب مراجعه مکرر داشته ام». مرحوم دکتر سيد جعفر شهيدي که در نجف و تهران از ياران آن فرزانه بوده است، نقل مي کند که روزي علامه اميني به من گفت: «براي تاليف الغدير 10 هزار جلد کتاب خوانده ام». همچنين فرزند ايشان مي گويد: «نهايت خوشحالي و سرور ايشان وقتي بود که به سندي از اسناد حديثي که وقوف بر آن مهم بود دست مي يافت و يا يک مشکل عملي برايش حل مي شد. گاهي 10 روز از عمر خود را براي شناخت راوي حديثي يا تصحيح لفظ يک روايت صرف مي نمود».
انديشه اي وحدت بخش
علامه اميني که الغديرش بيش از ساير تاليفاتش شناخته شده است، نمونه بارز عالمي است که از همان آغاز طلبگي اهداف بزرگي در سر داشت و همان اهداف بود که او را براي خلق اثري چون الغدير ياري رساند. وحدت بين امت اسلام بالاترين هدفي است که او از نگارش الغدير از آن ياد مي کند. او براي تحقق اين هدف در تاليف کتابي که اثبات حقانيت مولاعلي(ع) در امامت و خلافت پس از رسول ا... است، تنها بر منابع شيعي اکتفا نکرد و ازمنابع معتبر اهل سنت چون صحيح بخاري، صحيح مسلم، مسند احمد بن حنبل،تاريخ طبري و مروج الذهب و ... نيز بهره برد. حجة الاسلام طبسي، عضوهيات علمي بعثه مقام معظم رهبري در اين ارتباط چنين مي گويد: علامه اميني از کتابهاي صحيح بخاري و صحيح مسلم استفاده کرد که مورد قبول اهل سنت است و اهل سنت به آنها بها مي دهند و اگر علامه اميني از کتاب غيرمعتبر استفاده مي کرد، کسي به آن اعتنا نمي کرد.
وي مي افزايد: کتاب الغدير کتاب ساده اي نيست و يکي از شخصيتهاي بزرگ به علامه مي نويسد؛ سيد و مولاي من شما براي امت اسلامي کتابي تدوين کرده که گذشتگان از آوردن همانندي مانند آن عاجز بودند و آيندگان نيز از آوردن چنين کتابي ناتوان هستند. وي ادامه داد: افراد با شخصيت علمي، مذهبي، سياسي در نامه هاي خود نسبت به کتاب و مؤلف آن ابراز ارادت کرده اند.
اين محقق و پژوهشگر ديني اظهار مي دارد: فرزند مرحوم آية ا... علي نمازي نقل مي کرد؛ روزي پدرم به علامه اميني گفت: حدود 14 تا 15 کتاب از اصول اربعمائة را پيدا کردم، شما چگونه بقيه کتابها را پيدا کرده ايد؟ که علامه پاسخ داد براي زيارت حرم حضرت زينب(س)به سوريه رفتم و وقتي از بازار بر مي گشتم؛ کتابفروشي دو طبقه اي ديدم. در زمان بازديد از کتابخانه، کتاب گمشده ام را در طبقه دوم يافتم و از فروشنده کتاب اجازه خواستم پول به عنوان وديعه نزد ايشان گذاشته و از کتاب استفاده کنم که فروشنده اين پيشنهادرا نپذيرفت و پيشنهاد دومم را دادم که شب را در کتابخانه بمانم و ايشان در را از پشت قفل کند و تا صبح که ايشان به کتابفروشي برمي گردد، من از کتاب استفاده کنم و پيشنهادم را کتابفروش پذيرفت و توانستم کتاب موردنظر خود را استفاده کنم. اگر علامه اميني از زندگي راحت فاصله نمي گرفت، امروزه به عنوان يکي از بزرگ ترين افتخارات شيعه نامش بر سر زبانها نبود و علامه اميني حتي براي يافتن بعضي از کتابها که در نجف اشرف موجود نبود، مجبور به مسافرت شش ماهه به هندوستان شد و براي يافتن کتابي ديگر که درپي اش بود، خواب مي بيند بايد به کربلا برود و بعد از سفر به کربلا در صحن حرم، يکي از منبري ها را مي بيند و سراغ کتاب را از او در بغداد مي گيرد و سرانجام به کتاب دست پيدا مي کند.
بي شک مرور اين خاطرات از يک عالم ديني يا يک طلبه پژوهشگر، براي کساني که تازه پا در راه تحقيق و تاليف گذارده اند، درسي باشد که به اين باور برسند که اگر مي خواهند در راه دين کاري انجام دهند، بايد سختيهاي راه را نيز به تن بخرند.
فرزند علامه مي گويد: پدرم درباره تحقيق و تاليف مرا به دو چيز وصيت نمود؛
1 - واجب است، اکثر روابط اجتماعي اضافي را ترک کني، والا وقت کافي براي نوشتن و تاليف پيدا نمي کني. بايد خود را آماده کني براي تحمل مشکلات زندگاني از گرسنگي و محروميت و ... بايد صبر کني و الا به هدف خود نخواهي رسيد.
2 - امانت در تاليف را رعايت کني، هر چيزي خواستي نقل کني، همان گونه نقل کني که نوشته شده. بپرهيز از تصرف در کتاب.
ذخيره شيعه کيست؟
مرحوم علامه اميني، انديشمندي تک بعدي نبود و در همان سالهايي که مجاهدتش براي نگارش «الغدير» همگان را به تعجب واداشته بود، در متن جريانهاي کشور نيز قرار داشت. و مبارزات امام خميني را مورد تاييد قرار داده و حتي از امام خميني به عنوان ذخيره شيعه پس از قيام پانزده خرداد ياد کرد.
محمد رضا حکيمي در صفحه 289 کتاب حماسه غدير مي نويسد:« و من نظريه ذخيرَ ا... للشيعة وي را که در تيرماه 1342 در اخلومد اظهار کرده بود، در «آواي روزها» آوردم. اجمالا او هم معتقد به تأييد «روح خدا» بود. به تازگي نيز در تهران، چند روز پيش از آن که به بيمارستان منتقل شود، شبي، بيش از يک ساعت، تأييد کرد و سخن از تأييداتي به ميان آورد که کرده بود و از اين که در اين اواخر، به تأييدي جدي برنخاسته بود، اظهار تأسف عميق مي کرد.» وي در تبعيد امام به ترکيه تلگراف هاي بسياري را به مراجع بين المللي مي فرستند و آن ها را به حمايت از امام فرامي خواند. «در موقع خروج امام خميني از ايران، مرحوم آية ا... علامه اميني مبلغ 110 هزار تومان خرج تلگراف کرد و مراجع بين المللي را به پشتيباني از امام خميني دعوت کرد»( رسول جعفريان، جريان ها و سازمان هاي مذهبي-سياسي ايران، ص 653 )
هر آنچه از زندگي آن پاک مرد به ميان آمد، تنها در يک جمله خلاصه مي شود و آن اينکه او به گفته آية ا... صافي گلپايگاني«احياگر ولايت در زمان ما بود»