اسبي مي گذرد از گذري...

نام پروفسور جمال الدين مستقيمي، براي بسياري از دانشجويان پزشکي آشناست. دکتر مستقيمي، اولين دستيار آزمايشگاهي علم آناتومي در ايران بود و به گفته و گواهي بسياري از استادان علم آناتومي در ايران، اغلب استادان اين علم يا شاگرد استاد و يا شاگرد شاگرد اين استاد علم آناتومي در ايران بوده اند.

دکتر مستقيمي پس از آن که در 18 سالگي مدرسه طب در تهران را به پايان مي رساند، به واسطه پشتکار و هوش مثال زدني اش همراه با يک پزشک آمريکايي و يک پزشک ايراني از طرف دربار مأمور مي شود تا تالار «تشريح جسد» دانشگاه علوم پزشکي تهران را حتي قبل از ساخت دانشکده بسازد که همين پشتکار ايشان زمينه ساز ماموريت ساخت تالار تشريح در مشهد در 25 سالگي مي شود.
وي در سال 1319 براي تأسيس سالن تشريح دانشکده علوم پزشکي مشهد به اين شهر هجرت کرد و سپس بنيان گذاري سالن هاي تشريح دانشکده هاي علوم پزشکي اهواز، علوم پزشکي ايران، بخش سالن تشريح دانشکده علوم پزشکي اروميه، مرکز پزشکي شفا يحياييان تهران و بخش سالن تشريح دانشکده پزشکي بابل را انجام داد. وي تا آخرين سال هاي عمر همواره عاشقانه به تدريس در دانشگاه و پژوهش علمي ادامه داد و در سال 1379 به عنوان پزشک نمونه شناخته شد.
در دفتر خاطرات دکتر مستقيمي از قول يکي از استادان علم آناتومي چنين مي خوانيم: «من هميشه با خودم مي انديشم آيا کسي در ايران و دنيا مي تواند جايگزين جمال الدين مستقيمي اين عاشق بي ادعاي خاموش و يکه تاز آناتومي باشد.»
نتيجه اين همه تلاش، تشريح بيش از 800 جسد انساني به علاوه اجساد حيوانات بي شمار است. ضمن آنکه هر استاد آناتومي فقط در يک قسمت تبحر دارد ولي دکتر مستقيمي به تمام قسمتهاي بدن با تمام جزئيات اشراف داشت که اين تعداد تشريح و اين تبحر در بين آناتوميست ها يک رکورد بي نظير است.
وي به دليل خدمات و کشفياتي که در اين علم انجام داده و به دليل 65 سال تلاش در علم آناتومي، عنوان بزرگترين آناتوميست قرن بيستم و پدر علم اندام شناسي را به خود اختصاص داده است.
فرزند دکتر مستقيمي به نقل از ايشان مي گويد: يک روز جسد دختري 5 ساله به دانشکده پزشکي آورده مي شود. از آن جا که جسد مناسب تشريح نبود، آقاي دکتر در اقدامي مبتکرانه درون تمام رگهاي اين جسد پلاستيک تزريق مي کنند و سپس آن را درون يک وان سود ( NaoH ) قرار مي دهند. پس از گذشت يک هفته، گوشت و پوست و استخوان حل مي شوند و تنها پلاستيکها به جاي مي ماند که شبکه کامل عروق اين دختر بچه را نشان مي داده، آن قدر با دقت تزريق پلاستيک صورت گرفته بود که حتي چهره دختر بچه قابل تشخيص بود. بعدها آقاي دکتر اين عمل را در مورد تمامي اعضاي داخل بدن انجام دادند. البته آقاي دکتر هيچ گاه سعي نکردند که خود را مطرح کنند، مثلاً در مورد پروژه پلاستريزاسيون هنگامي که ما از آقاي دکتر خواستيم اين روش را به نام خود ثبت کنند، ايشان امتناع مي کردند و شعري را با اين مضمون مي خواندند که« اسبي مي گذرد از گذري، سودش چه که جاي سمش از طلا بود.» اين گونه بود که ايشان براي ثبت اين اختراع به نام خود اقدام نکردند تا آن که در سال 1980 يک آناتوميست آلماني آن را به نام خود ثبت کرد. دکتر جمال الدين مستقيمي اسطوره اراده، پشتکار و خلاقيت که با علاقه وصف ناشدني به دانشجويان و علم، 65 سال عاشقانه تدريس ، تحقيق و تأليف کرد، در 90 سالگي و پس از يکسال بستري بودن، درسال 1384 درگذشت.