زوایای پیدا و پنهان هراس جوانان از خدمت نظام وظیفه/چرا سربازی سخت می‌گذرد؟

خدمت نظام وظیفه بر اساس قوانین تعریف شده در کشور از ضروریاتی است که جوانان و نوجوانان ذکور پس از رسیدن به سن تعریف شده موظف به انجام آن هستند.

همواره  از سوی بزرگان و افراد مجرب هر خانواده ای از سربازی به نیکی یاد می شود و آن را مقطعی انسان ساز توصیف می کنند.

دورانی که به واقع آموزش دهنده راه و رسم زندگی در چارچوب ها و قوانینی مشخص است که فرد باید خود را با آن وفق دهد و با رعایت اصول و قواعد تعریف شده نظامی گری،بخشی از عمر خود را در آن سپری کند.

مقطعی که نظام جمع،استفاده از اسلحه،اصطلاحات نظامی گری و...در آن آموزش داده می شود و اصلی ترین فلسفه وجودی تعریف آن معطوف به ارتقای سطح آمادگی کشور در مقابل هر گونه تهاجم و تهدید نظامی است.

پس از طی کردن دوران آموزشی،سربازان به فراخور نیاز کشور و تقسیماتی که به مقتضیات ظرف زمانی و مکانی انجام می شود به یگان های تابعه می پیوندند و در بخش های مختلف اعم از ستادی و اداری، مرزبانی، زمینی هوایی، دریایی، سپاه، ارتش، نیروی انتظامی و ...خدمت می کنند.

همواره از سالیان گذشته تا به امروز اخبار مربوط به این حوزه اعم از کسری،افزایش و میزان سنوات خدمتی با کنجکاوی های خاص مشمولان و افرادی که در آستانه اعزام هستند همراه بوده است.

برخی در اندیشه کاهش،برخی عفو مقام معظم رهبری،عده ای خرید آن و برخی دیگر با عشق به خدمت،لباس مقدس سربازی و آشنایی با فنون رزم و جنگ عازم می شوند تا به اصطلاحِ امروزی ها آب دیده شوند.

بطور معمول بخشی از نوجوانان و جوانان که در آستانه خدمت سربازی قرار می گیرند با نگرش های متعددی اعم از مثبت و منفی آن را مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهند.

عده ای آن را دورانی پر جنب و جوش تصور می کنند که هر روز آن آکنده از خاطراتی بیاد ماندنی است و برخی دیگر آن را مقطعی قلمداد می کنند که باعث سکون و اتلاف وقت در زندگی می شود.

*نقش محیط و پیشینه زندگی در نگرش و تفسیر جوانان نسبت به خدمت نظام وظیفه

سیامک رنگرز،جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی در تحلیل و بررسی نگرش های متعدد به سربازی اظهار کرد:روحیات فرد،محیط زندگی و شرایط خانوادگی سه عنصر قابل توجهی است که در تحلیل ها و نگرش های جوانان و نوجوانان در خصوص خدمت مقدس سربازی موثر است.

وی افزود:فارغ از کم و کیف بررسی ها و دیدگاه جوانان از خدمت سرباز،این مقطع دوران جدیدی به شمار می رود که بواسطه تغییر فضای زندگی فرد و ورود به محیطی نظامی با قوانین ومقررات خاص تعیین و تنظیم شده،عرصه ای متفاوت و تجربه ای جدید تلقی می شود که می تواند حاوی تجربیات و اندوخته های بسیاری برای آینده سازان این مرز و بوم باشد.

هر چند نگرش واحدی در اذهان خانواده ها در خصوص خدمت سربازی وجود ندارد اما یک وجه اشتراک در ارزیابی و ذهنیت کلیه خانواده ها و پدر و مادر جوانان عازم به خدمت وجود دارد با این مضمون که سربازی دوران گذار از شور نوجوانی و جوانی به دوران پختگی و بزرگسالی است.

تحصیل، سربازی، ازدواج، زنجیره های به هم پیوسته ای است که اغلب اوقات کنار یکدیگر قرار می گیرند،البته لزوما این ترتیب برای تمامی جوانان مصداق ندارد  و چه بسا برخی پس از خدمت سربازی تحصیلات خود را ادامه می دهند و یا برخی پس از ازدواج وارد این دوران(سربازی) شوند،اما هر آنچه که هست از دوران سربازی به عنوان مقطع کسب تجربه یاد می شود.

ذهنیتی که چندان نادرست نیز به نظر نمی رسد و بواسطه شرایطی که سرباز وظیفه آن را تجربه می کند،خواه یا ناخواه با تجربیات جدید و منحصر به فرد خاص به خود همراه است.

البته برخی خانواده ها که عمدتا منتسب به طبقات مرفه جامعه می شوند نیز در صدد گریز فرزندان خود از آن بر می آیند و به اشکال گوناگون سعی می کنند تا حتی المقدور از ورود جوانان و نوجوانان خود به این دوران،امتناع کنند. 

مسائل بهداشتی، روحی روانی، منفک شدن از خانواده،دل نگرانی از گرایش فرزندان به راه های ناصواب همچون اعتیاد،دور شدن آنها از کسب فرصت های شغلی و... از نمونه دغدغه هایی است که ذهن برخی خانواده ها را برای اعزام به خدمت فرزندانشان مشوش می کند.

*سربازی،از رشد و بلوغ اجتماعی تا تجربه شرایط سخت

فارغ از نگرش های منفی برخی از خانواده ها و جوانان به خدمت مقدس سربازی که ممکن است در برخی موارد چندان بی راه نیز تصور نشود،دستاوردها و یا رهاوردهای این دوران نیز قابل کتمان نیست.

نظم پذیری،استقلال، اعتماد به نفس،تکوین شخصیت اجتماعی،قرار گرفتن در شرایط سخت،از موهبت ها و توفیقاتی است که می تواند بستر و زمینه لازم را برای ورود مستقلانه جوانان یا نوجوانان به جامعه و پی ریزی  زندگی مشترک را فراهم کند.

کارشناسان و متخصصان روانشناسی معتقدند خوشایند سازی سربازی یکی از ضروریاتی است که هر آنچه در راستای آن اقدام شود،ضریب حصول موفقیت و بازدهی این دوران مقدس نیز افزایش خواهد یافت.

بطور یقین سربازی از دورانی محسوب می شود که نمی توان آن را مطلقا نیک یا مطلقا ناخوشایند پنداشت.

رویکرد منطقی و معقولانه ایجاب می کند که مزایا و فرصت های این دوران پر بار تقویت و آسیب های احتمالی آن به حداقل ممکن کاهش یابد.

موضوع عدم تخصص گرایی و تخصص محوری به فراخور استعدادها،توانایی ها و احیانا تحصیلات سربازان یکی از انتقاداتی است که بعضا از سوی مشمولان نظام وظیفه و یا خانواده های آنان مطرح می شود،اصلی که چندان غیر منطقی نیز به نظر نمی رسد و می طلبد سازوکاری طراحی شود که پروسه جذب و تقسیم سرباز با اتکاء به تخصص و مهارت های آن ها عملیاتی شود، که در صورت تحقق این امر،علاوه بر خوشایند سازی این دوران در بهره وری و سودمندی مضاعف دوران سربازی برای کشور و نظام نیز مطلوب اثر خواهد بود.

اخیرا گام هایی در این جهت برداشته شده اما هنوز کافی به نظر نمی رسد و چه بسیار جوانانی که برخلاف تحصیلات و تخصصی که از آن برخوردار هستند در واحدها،یگان ها،مناطق و بخش هایی مشغول به خدمت می شوند که سنخیت چندانی با داشته ها یا اندوخته های آنان ندارد.

به تعبیر دیگر هر آنچه این قرابت و همخوانی افزایش یابد میل و تمایل به خدمت نیز تقویت خواهدشد.

توسعه امکانات رفاهی محیط های خدمتی،مسائل فرهنگی،شیوه برخورد روانشناسانه و اصولی با سربازان و...از نمونه مواردی به شمار می رود که با تحقق آن علاوه بر افزایش میل ورغبت به گذران این دوران مقدس،در کاهش پدیده سرباز فراری نیز موثر خواهد بود.