پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : شرق نوشت: 25 سال پيش، 27 تير، دانشگاه تهران. هاشمي رفسنجاني خطيب نماز جمعه
است: «آنها با اين اقدام (كاهش قيمت نفت) مي خواهند با يك تير، چند نشان
بزنند و مهم ترينش اين است كه مي خواهند دست ما را در جنگ تحميلي خالي
كنند.» اين تحليل فرمانده جنگ از بازي نفتي عربستان است. اوپك با سردمداري
عربستان توليد نفتش را در سال 1365 به روزانه 5/19 ميليون بشكه رساند، در
حالي كه سهميه تعيين شده براي آن سال 8/14 ميليون بشكه بود. نفت برنت در
بازار لندن به بشكه اي 5/8 دلار رسيد و ايران به سختي نفتش را به بشكه اي
پنج دلار فروخت. بودجه 6/18 ميليارد دلاري سالانه ايران تعديل شد و به
5/10 ميليارد رسيد اما باز هم محقق نشد. وزير نفت وقت ايران در اجلاس
هفتاد و هفتم اوپك با صراحت لهجه اعلام كرد: «جنگ قيمت ها حركتي آمريكايي
است كه عربستان آغاز كرده است.» اگر تاريخ تكرار مي شود، نفت يكي از مهم
ترين برگ هاي سده اخير است. عربستان باز هم بازي نفتي اش را آغاز كرده
است.
فيصل ماجراي بازي را گفت
شاهزاده
تركي فيصل، زماني سفير عربستان در آمريكا بود. او حالايك چهره موثر
سياسي-امنيتي در خاندان سعودي است. او اخيرا در يك سخنراني در لندن جملاتي
گفت كه پرده از سياست نفتي جديد عربستان برداشته است: «ممكن است رياض با
افزايش صادرات نفت خود ايران را از ميدان بازار نفت بيرون براند.» سخنان
فيصل را وال استريت ژورنال نقل كرده است: «ايران در بخش نفت بسيار آسيب
پذير بوده و از همين نقطه است كه بيشتر مي توان دولت فعلي را تحت فشار
قرار داد.» اگر اين جملات شاهزاده سعودي را كنار تازه ترين گزارش نشريه
پلاتز بگذاريد، سوت بازي عربستان را خواهيد شنيد. دور برگشت بازي نفتي
عربستان پس از 25 سال آغاز شده است.
افزايش 450 هزار بشكه اي توليد نفت عربستان
عربستان
با همراهي كويت و امارات ماه گذشته ميلادي (ژوئن) 530 هزار بشكه به توليد
نفتش افزود. نشريه معتبر اقتصادي - نفتي پلاتز در تازه ترين گزارش خود با
اشاره به اين مطلب اعلام كرده است: «توليد نفت عربستان، كويت و امارات
موجب شد تا توليد نفت اوپك طي ماه ژوئن، 530 هزار بشكه در روز افزايش يابد
و به 57/29 ميليون بشكه برسد. توليد نفت اوپك در ماه مي - ماه قبل از
برگزاري اجلاس 159 - 04/29 ميليون بشكه بود. عربستان به تنهايي در ماه
گذشته ميلادي توليد نفتش را 450 هزار بشكه در روز افزايش داده است. توليد
نفت سعودي ها اكنون به 5/9 ميليون بشكه در روز رسيده است. هر چند عربستان
به دليل افزايش تقاضاي داخلي براي توليد برق هنوز نتوانسته بشكه هاي
صادراتي اش را به ميزان قابل توجهي افزايش دهد اما بازي را آغاز كرده است؛
بازي اي كه با همراهي كشورهاي مصرف كننده انرژي همراه است.
بازي عربستان 25 سال پيش شروع شد
وقتي
علي النعيمي، وزير نفت عربستان پس از پايان اجلاس هشتم ژوئن اوپك با
عصبانيت ساختمان اوپك را ترك و اعلام كرد به تصميم اوپك براي ثابت نگه
داشتن سقف توليدش اعتنا نخواهد كرد، كمتر كسي فكر مي كرد كه بلافاصله بعد
از آن، آژانس بين المللي انرژي، 60 ميليون بشكه از ذخاير استراتژيكش را
براي يك ماه وارد بازار كند. هرچند اين افزايش با توجيه توقف صادرات 6/1
ميليون بشكه اي ليبي انجام شد اما وقتي همه اجزاي پازل را كنار هم بگذاريم
همان يك تير براي چند نشان هاشمي در 25 سال پيش تعبير مي شود. پيشنهاد
عربستان براي افزايش 5/1 ميليون بشكه اي سقف توليد اوپك در جلسه اي كه
ايران رياست آن را برعهده داشت، راي نياورد اما سعودي تصميم خودش را گرفته
بود. بازي نفتي عربستان اين بار چگونه پيش خواهد رفت؟ براي پيش بيني
اتفاقات آينده، مرور گذشته لازم است.
درآمد 18 ميليارد دلاري در سال 57
وقتي
انقلاب ايران در سال 1357 پيروز شد درآمد نفتي كشور 1/18 ميليارد دلار
بود. سياست هاي جديد انقلابي ايران، كاهش توليد نفت و حفظ آن براي آيندگان
بود. پس توليد نفت ايران در سال 58 به شدت افت كرد اما درآمد ايران نسبت
به سال 57، يك ميليارد دلار افزايش يافت. علت آن، شوك بزرگ نفتي بود كه
قيمت نفت را افزايش داد. سال 1358، 19 ميليارد دلار از فروش نفت ايران به
خزانه دولت ريخته شد. اما سال 59 سالي ديگر بود. جنگ آغاز شده بود و با
تسخير خرمشهر، تاسيسات نفتي آبادان در تيررس عراقي ها قرار گرفته بود.
تاسيسات نفتي در مناطق نفتي تعطيل شد و توليد نفت كشور به شدت كاهش يافت.
علاوه بر آن خريداران نفت ايران به دليل بي اعتمادي از توان تهران براي
عمل به تعهداتش از خريد نفت استنكاف مي كردند.
كاهش 4/7 ميليارد دلاري درآمد نفت ايران
نفت
و سياست به هم گره خورده بود. درآمد نفتي ايران از 19 ميليارد دلار سال 58
به رقم 6/11 ميليارد دلار در سال 59 كاهش يافت. افت 4/7 ميليارد دلاري
درآمد كشور در حال جنگ، فاجعه است. محمد غرضي، وزير وقت نفت با اشاره به
تاثير سياست بر نفت در جمله اي صريح گفت: «امروز اغلب اين بازارها را به
علت خط مشي سياسي «نه شرقي و نه غربي» از دست داده ايم و بعضي از كشورها
از روي عناد از ما نفت نمي خرند.» فروش نفت سخت شده بود، پس درآمد نفتي
ايران در سال 60 هم در حد 12 ميليارد دلار باقي ماند.
تاثير آزادسازي خرمشهر بر درآمد نفت
سوم
خرداد 61، وقتي خرمشهر آزاد شد مشتريان بيشتري متقاضي خريد نفت ايران
شدند. قيمت هاي نفت هم بالارفته بود. انسجام حاكميت با عزل بني صدر بيشتر
شده و تاسيسات نفتي جنوب از تيررس مستقيم عراقي ها تا حدود زياد خارج بود.
درآمد كشور از فروش نفت در سال 1361 به 21 ميليارد دلار رسيد و كشور جاني
تازه يافت. درآمد 5/20 ميليارد دلاري نفتي در سال 62 باعث شد تا خون تازه
اي به جبهه ها تزريق شود و موفقيت ها ادامه يابد.
كاهش دوباره درآمد نفتي در سال 63
با
شروع سال 1363، جنگ نفتكش ها هم آغاز شد. آتش جنگ به شهرها كشيده شد و
رساندن نفت به مقاصد فروش ايران دشوار و سخت شد. برخي كشتي ها به بنادر
نفتي نمي آمدند و ايران مجبور بود نفتش را تا خارج از منطقه خطر توسط
نفتكش ها، خودش حمل كند. درآمد نفتي ايران در سال 63 به 5/16 ميليارد دلار
رسيد؛ يعني چهار ميليارد دلار كمتر از سال قبل.
عربستان ايران را از فاو خارج كرد
سال
هاي 64 و 65 وقتي ايران فاتح بندر استراتژيك «فاو» عراق شد بازي سعودي ها
رخ نمود. «فاو» در دهانه خليج فارس قرار دارد و راه دسترسي عراق به
درياست. آن روزها نشريه اكونوميست نوشت: «پس از تسخير بندر عراقي «فاو» به
دست نيروهاي ايراني، عربستان كه تا قبل از آن براساس سهميه تعيين شده،
روزانه 35/4 ميليون بشكه نفت توليد مي كرد، ناگهان توليد نفت خود را به شش
ميليون بشكه در روز رساند.» رياض يك ميليون و 650 هزار بشكه بيشتر از
سهميه اش، نفت به بازار ريخت تا درآمد نفتي ايران را تحت الشعاع قرار دهد.
درآمد ايران در سال 64 حدود سه ميليارد و 600 هزار دلار سقوط كرد و به
9/12 ميليارد دلار رسيد.
9/5 ميليارد دلار – درآمد سال 65
در
تيرماه 65، كار به جايي رسيد كه نفت ايران به زحمت بشكه اي پنج دلار فروش
مي رفت. سلاح نفتي عربستان در كنار سلاح هاي پيشرفته صدام حسين قرار گرفته
بود. آن روزها هزينه هاي بيمه اي هم به شدت افزايش يافته بود تا حدي كه يك
چهارم كل ارزش هر محموله نفتي صرف هزينه بيمه اي آن مي شد. بودجه سالانه
كشور سال 65، 6/18 ميليارد دلار بود. با كاهش درآمدهاي نفتي، اين رقم به
5/10 ميليارد دلار تعديل شد اما همين رقم هم محقق نشد. عراق پايانه نفتي
سيري را هدف قرار داد و توليد نفت ايران از 2/1 ميليون بشكه در روز به 500
هزار بشكه در روز كاهش يافت. ايران در سال 65، فقط 9/5 ميليارد دلار درآمد
داشت.
سخنان رييس جمهور وقت عليه بازي نفتي عربستان
«آخرين
پيشنهاد ما اين بود كه كشورهاي عضو اوپك حداقل 10 درصد از توليد خود كم
كنند، در همين هنگام آن كشوري كه رابطه دوستانه اش با آمريكا روشن است
(عربستان)، توليد خود را 20 درصد اضافه مي كند. اين به آن معناست كه
استكبار جهاني با استفاده از عمال خود مساله نفت را لاينحل باقي مي گذارد
و تمام اين توطئه براي زير فشار گذاشتن انقلاب اسلامي صورت مي گيرد.» اين
سخنان رييس جمهور وقت در آن سال هاست كه در واكنش به جنگ نفتي عربستان
ايراد شد. سال هاي 64 و 65، براي خزانه ايران سال هاي سختي بود و اين سختي
در سال 66 ادامه يافت؛ سالي كه درآمد نفتي ايران تنها 9 ميليارد دلار بود.
قطعنامه 598 و شبكه هاي عربستان
در سال 67
براي نخستين بار هزينه هاي جنگ از كل درآمد نفتي كشور بيشتر شد. ايران 66
ميليارد تومان درآمد نفت داشت درحالي كه نود و شش ميليارد تومان در جنگ
هزينه مي كرد. بازي عربستان كار خود را كرده بود. بازي نفتي عربستان، باعث
شد تا درآمد ايران در روزهاي سخت جنگ كاهش يابد و تهران قطعنامه 598 را
بپذيرد.
جملات بازدارنده زنگنه
بازي نفتي
عربستان پس از 25 سال يك بار ديگر آغاز شده است؛ بازي اي كه ممكن است
ويترينش طور ديگري چيده شده باشد اما كاهش درآمد نفتي ايران، اين بار در
روزهاي سخت تحريم يكي از اهداف اصلي آن است. اگر ديپلمات ها موظفند آداب
ديپلماسي را رعايت كنند نفتي ها بايد با تعامل سازنده، سعودي ها را مجاب
كنند تا از نفت به عنوان سلاح استفاده نكنند. استفاده از «سلاح نفت» در
منطقه خليج فارس خطرناك است. بيژن زنگنه، وزير نفت دولت هشتم، وقتي آمريكا
به عراق حمله كرد و خطر سكوهاي نفتي ايران را تهديد مي كرد در يك گفت وگو
جملات بازدارنده اي گفت: «در خليج فارس همه در كاخ شيشه اي هستيم» بازي
نفت شروع شده است.
علي آبادي: حرکت عربستان ناصواب است
هر
چند وزارت نفت امروز وزير ندارد، مسوولان نفتي بايد «رد» بشكه هاي عربستان
را داشته باشند. يكي از مهم ترين چالش هاي محمد علي آبادي، در دوره
سرپرستي وزارت نفت، روش بازي با «بازي نفتي عربستان» است. اگر سياسيون از
تماس با سعودي ها اعراض دارند، علي آبادي بايد در بستر نفت با وزير نفت
عربستان گفت وگو كند. هر چند سابقه دو بازيكن يكي نباشد. وقتي حريف در
بازي نفت قوي تر است، تفاهم بهترين راه است. شنبه شب وقتي علي آبادي مي
خواست با آسانسور تا طبقه 15 وزارت نفت بالابرود، در گفت وگويي با «شرق»
به سوالات پاسخ مي دهد:
آقاي علي آبادي، حتما اطلاع
داريد كه عربستان اين روزها تلاش دارد تا با افزايش توليد نفت قيمت نفت را
پايين بياورد و بازارهاي نفتي ايران را حتي با ارايه تخفيف تصاحب كند. شما
اين حركت سعودي ها را به عنوان يك كشور مسلمان عضو اوپك چطور ارزيابي مي
كنيد؟
اين موضوع از چند ديدگاه قابل بحث است. يك ديدگاه اين
است كشور هاي ما نفت دارد و اين نفت هديه ارزشمند خدا به ملت هاي ماست كه
بايد نحوه و ميزان استفاده از آن طوري باشد كه بيشترين سود را به ملت
هايمان برساند، يك ديدگاه هم اين است كه ما مسلمان هستيم و بايد به مصالح
كشورهاي مسلمان توجه كنيم. هر حركتي كه يك كشور اسلامي انجام دهد كه به
ديگري آسيب برساند، حتما حركتي خارج از تفكر اسلامي، ناصواب و ناسالم است.
فارغ از مباحث ايدئولوژيك بفرماييد تبعات چنين حركتي از سوي عربستان از نظر سياسي چه خواهد بود؟
اين
نوع حركات باعث انفكاك و جدايي بين كشورهاي اسلامي خواهد شد و كاري اصولي
و منطقي است. به لحاظ اقتصادي هم بايد بگويم كه خارج از نياز بازار جهاني،
حركت كردن و نفت اضافي در بازار ريختن باعث تغيير فاحش در قيمت و آسيب
رساني به كشورهاي اسلامي خواهد شد. بنابراين كار عربستان از هيچ جهت
پسنديده و ارزشمند نيست.
شما تاييد مي كنيد كه
بازارياب هاي نفتي عربستان با مراجعه به مصرف كنندگان هندي، چيني و ژاپني
پيشنهاد ارايه تخفيف براي فروش نفت بيشتر را داده اند؟
از اين
موضوع خبري ندارم؛ البته ما بازار خودمان را پيدا مي كنيم و بازار نفت مان
را داريم و ان شاءالله بازار خودمان را حفظ مي كنيم.
اگر عربستان به اين حركتش براي گرفتن بازارهاي نفتي ايران و كاهش قيمت ها ادامه دهد، واكنش ايران چه خواهد بود؟
بهترين
واكنش ما اين است كه ما هم در سطح بازارهاي جهاني فعاليت هاي خودمان را به
شكل ويژه انجام دهيم و ان شاءالله اين فضا را حفظ كنيم.
آيا ممكن است ايران هم با ارايه تخفيف در فروش نفت خود به عربستان پاسخ دهد؟
(سكوت مي كند. دستش را تكان مي دهد. لبخند مي زند و سوار آسانسور مي شود).
روزي است كه ميركاظمي بايد جواب بدهد
مهم
ترين و موثرترين تدبير براي مقابله با بازي نفتي عربستان افزايش ظرفيت
توليد نفت ايران است. براساس برنامه چهارم توسعه كشور، وزارت نفت بايد
ظرفيت توليد نفت را به پنج ميليون بشكه در روز برساند؛ هدفي كه نه تنها
محقق نشد، بلكه توليد نفت كاهش يافت تا جايي كه ظرفيت توليد 2/4 ميليون
بشكه اي ايران حدود سه ميليون و 980 هزار بشكه كاهش يافت و توليد نفت به
حدود روزانه سه ميليون و 900 هزار بشكه رسيد. هرچند در روزهايي به پايين
تر از آن نيز افت كرد. حالاروزي است كه سيدمسعود ميركاظمي بايد پاسخگو
باشد كه چرا به افزايش ظرفيت توليد نفت اهتمام نداشت و برنامه هاي افزايش
ظرفيت توليد عراق را هم نقد مي كرد؟! فعلاراه حل زودهنگام استفاده از همه
ابزار ديپلماتيك و مفاهمه با عربستان است.
( آمار و استنادهاي اين گزارش از مقاله و پژوهش اسناد پژوهشگاه علوم انساني و مطالعه اجتماعي جهاد دانشگاهي استخراج شده است).