سرگیجه بازار با صحنه گردانی دلارفروشان سرپایی

 چهره های آشنای بازار آزاد ارز یعنی دلارفروشان سرپایی، با وجود صحنه گردانی در زمان بروز نوسان، نه مالیات می پردازند و نه هزینه های مرسوم کسب و کار.

 به گزارش انتخاب، کسب و کار این افراد به سودهای آنی در بازار گره خورده است. به همین دلیل زمانی که به سبب تشدید تقاضا، قیمت ها در بازار نوسان دارد، دلارفروش های سرپایی با دامن زدن به رفتارهای هیجانی و معاملات فردایی سودهای آنی به دست می آورند.

محدوده فعالیت این افراد حوالی سبزه میدان بازار تهران بویژه خیابان فردوسی است؛ جایی که در میانه روز و کف خیابان به شیوه ای سنتی قیمتگذاری بازار آزاد اوج می گیرد.

نام «پاساژ افشار» برای فعالان این عرصه آشناست، پاتوقی برای سفته بازی و جهت دهی عده ای خاص برای افزایش نرخ ها بویژه در روزهای بحرانی؛ که حتی بر پایه شایعه ها معاملات میلیون دلاری در آنجا انجام می شود.

همه آنان که راسته صرافی ها و دلار فروشان خیابان فردوسی را گز کرده اند، می دانند در محدوده خیابان منوچهری باید در انتظار افرادی باشند که دلار به دست در گوش رهگذران «دلار دلار» را زمزمه می کنند؛ البته فعالیت آنان زیرزمینی و مخفی نیست و به راحتی دلار به دست در خیابان می چرخند و با مشتری- خواه خریدار باشد یا فروشنده- بر سر قیمت چانه می زنند.

هنگام اوج گیری معاملات روزانه که حوالی ظهر هر روز است، دلارفروشان دور هم جمع می شوند و اینجاست که صدای قیمتگذاری ها از صدها متر آنطرف تر نیز شنیده می شود.

اینجا هرکس کسب و کار خود را روی سنگفرش خیابان برپا کرده و به فراخور اعتباری که پس از سال ها فعالیت کسب کرده است، حرفش «برو» دارد و دیگران روی آن حساب باز می کنند.

بیشتر این افراد صبح هر روز به صرافی های منتخب بانک مرکزی مراجعه می کنند و با کارت ملی، ارز مورد نیاز را می خرند و تا بعدازظهر معاملات خود را شکل می دهند.

در بحران ارزی سال های 1390 و 1391 که دلار به دنبال تشدید تحریم ها علیه ایران، در بازار کمیاب شد و قیمت آن با جهش به بیش از 30 هزار ریال رسید، برخی از همین دلارفروشان سرپایی به نان و نوایی رسیدند.

اکنون برخی از دلارفروش های دیروز صراف شده اند و نه فقط چندین صرافی در داخل برای خود دست و پا کرده اند، بلکه در خارج از کشور نیز شعبه زده اند.

آرزوی دستیابی به آینده درخشان، موجب شد در میانه آبان ماه امسال و زمانی که نوسان در بازار آزاد ارز کلید خورد، بسیاری از این افراد به تصور اینکه بار دیگر زمان بحران ارزی فرا رسیده است، به تلاطم های بازار دامن بزنند.

در آن زمان با رقم خوردن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به سود «دونالد ترامپ»، شیب قیمت ها در بازار آزاد تهران رو به فزونی نهاد که علت اصلی را می توان در سخنان و مواضع تند وی در دوره تبلیغات انتخاباتی یافت.

ترامپ با انتقاد از توافق هسته ای غرب با ایران گفته بود در صورت رسیدن به مسند ریاست جمهوری، این توافق را تغییر می دهد؛ سخنانی که با استقبال جمهوریخواهان این کشور و محافل صهیونیستی همراه بود.

در کنار آن، اقدام کنگره آمریکا در تمدید تحریم های این کشور علیه ایران برای 10 سال دیگر که نقض صریح برجام بود، بر فعالیت های هیجانی فعالان بازار ارز و ایجاد تقاضاهای کاذب در بازار دامن زد.

همزمانی تشدید تقاضاهای کاذب در بازار با افزایش نیازهای فصلی به دلیل پایان سال میلادی و لزوم تامین ارز برای مقاصد مسافرتی و تجاری به همراه تضعیف 25.6 درصدی یورو برابر دلار در آذرماه نسبت به مرداد 1392 سبب رشد قیمت ها در بازار شد؛ به گونه ای که قیمت دلار را در آستانه سال نو میلادی به 41 هزار و 500 ریال در بازار آزاد سوق داد.

با آغاز سال نو و فروکش کردن بخشی از تقاضاهای بازار و در کنار آن تداوم تلاش بانک مرکزی برای مدیریت بازار موجب شد تا حباب قیمتی در بازار شکسته شود و در نتیجه آن شاهد افت قیمت ها در هفته گذشته بودیم هرچند که هنوز بازار در محدوده 3900 تومان به ازای هر دلار نوسان دارد.

با وجود فروکش کردن التهاب ها، فعالیت دلار فروشان سرپایی همچنان به قوت خود باقی است و ردپای آنها را می توان در اختلاف قیمت میان ارز فروخته شده در صرافی های منتخب بانک مرکزی و قیمت خرده فروشی در بازار آزاد دید.

در کنار 406 صرافی مجاز سراسر کشور، دلار فروشان سرپایی از سفره اختلاف قیمت ارز رسمی و آزاد، نانی برای خود می اندوزند، از این رو همزمان با افزایش قیمت ارز، تب خرید نیز یکباره اوج می گیرد؛ زیرا این افراد که در هیچ صنفی جای نمی گیرند، خرید و انباشت دلار را به عنوان یک سرمایه گذاری تلقی کرده و به تبدیل دارایی ها روی می آورند.

چرخ زندگی دلارفروشان چگونه می چرخد

نگاهی عمیق تر به داد و ستدهای خیابان فردوسی در محدوده خیابان منوچهری، می تواند سیمای پنهان این نقطه از شهر را برای اقتصاد کشور نمایان کند؛ اینجا چهره های آفتاب سوخته و موسفید کرده در کنار جوان تر ها دلار می فروشند.

خبرنگار ایرنا تلاش کرد به عنوان یک فروشنده یا خریدار از برخی دلارفروشان اطلاعاتی به دست آورد.

برخی از این افراد سال هاست مشتریان خود را خوب می شناسند و بسادگی با غریبه ها همکلام نمی شوند.

یکی از این دلارفروشان در پاسخ به این پرسش که چه کسی باید جوابگوی تامین ارز دانشجویان خارج از کشور باشد، انگشت اتهام را به سوی بانک مرکزی نشانه برد؛ وی مدعی بود بانک مرکزی در صرافی های مجاز خود ارز را گران تر می فروشد و برای همین دلار با قیمت بالاتر به دست خرده فروشان می رسد.

دیگری معتقد بود اینجا هم «دست زیاد شده است» و افرادی از دیگر مشاغل به طور پاره وقت می آیند، دلار می فروشند و می روند.

نکته جالب این بود که هیچ یک از آنان کار خود را کلاه برداری یا قاچاق ارز نمی دانستند و در پاسخ به شیوه محاسبه «مالیات» می گفتند: مگر بقیه مالیات می دهند؟

 اصناف دلارفروش

افزون بر دلارفروشانی که پای ثابت خیابان فروسی اند، فعالان اصناف دیگر نیز به این بازار ورود می کنند؛ بویژه در زمان هایی که بازار با تشدید تقاضا روبروست. این افراد ارز را نه برای تامین نیاز، بلکه با هدف سودآوری خریداری می کنند که به التهاب بیشتر در بازار دامن می زند.

از این رو در دور جدید برخورد نیروی انتظامی با متخلفان بازار ارز در هفته های گذشته، شاهد بودیم که به گفته «فرشاد حیدری» معاون ارزی بانک مرکزی، 500 نفر از اشخاصی شناسایی شدند که در صنوف دیگر فعالیت داشتند اما به خرید و فروش ارز مبادرت می کردند.

از آنجا که طبق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مبادله ارز در خارج از شبکه رسمی و صرافی های زیر نظر بانک مرکزی، قاچاق محسوب می شود، اقدام این افراد مصداق قاچاق است و قانونگذار بسته به شدت جرم، مجازات هایی را برای آنها تعیین می کند.

 چرخه توزیع دلار در بازار

به تازگی بانک مرکزی به بانک ها اجازه داده است همچون صرافی ها به خرید و فروش ارز با نرخ آزاد در بازار آزاد اقدام کنند اما طبق روال معمول بخشی از ارز مورد نیاز بازار از راه تزریق بانک مرکزی تامین می شود.

در این شیوه، بانک مرکزی ارزهای عمده را با نرخ هایی کمتر از بازار آزاد به 15 صرافی منتخب خود که بسیاری از آنها به بانک های بزرگ کشور وابسته اند، می فروشد و خرده فروشان می توانند ارز مورد نیاز را تا سقف روزانه پنج هزار دلار برای اشخاص حقیقی و 100 هزار دلار برای اشخاص حقوقی خریداری کنند.

نگاهی به تفاوت قیمت ها میان بازار آزاد و نرخ های معامله شده در صرافی های منتخب بانک مرکزی گویای این تفاوت هاست؛ برای نمونه در بیستم دی ماه نرخ خرید معاملات نقدی دلار آمریکا در سامانه نظارت ارز (سنا) به طور میانگین 39 هزار و 299ریال و متوسط نرخ فروش آن 39 هزار و 315 ریال بود.

با وجود این، نرخ پایان روز کاری فروش اسکناس دلار در صرافی های منتخب بانک مرکزی، 38 هزار و 800 ریال بود.

این اختلاف قیمت پانصد ریالی بیانگر نقش آفرینی دلارفروشان سرپایی در بازار است و به همین علت آنان سعی می کنند با انجام معاملات فردایی و با وجود ممنوعیت آن، قیمت ها را به سود خود بالا نگه دارند.

هر فرد می تواند با ارایه کارت شناسایی ارز مورد نیاز خود را از صرافی های منتخب بانک مرکزی با نرخ پایین تر دریافت کند با این همه،‌ زمانبر بودن دریافت ارز از این صرافی ها موجب می شود متقاضیان تمایل داشته باشند ارز خود را از بازار تهیه کنند.

همچنین بسیاری از مردم هنوز از فعالیت این صرافی ها آگاهی کافی ندارند.

 الزام به پرداخت مالیات

به همان نسبت که دلارفروشان در بازار غیررسمی ارز برای خود اعتبار و چهره کسب کرده اند، برای بانک مرکزی نیز شناخته شده اند؛ به همین سبب در دور اخیر برخورد با سوداگران بازار ارز، 124 نفر از خریداران و فروشندگان عمده ارز به سازمان مالیاتی معرفی شدند.

به گفته معاون نظارت بانک مرکزی، اگر کسب و کار این افراد فعالیت سوداگرانه و با التهاب آفرینی در بازار و اخلال در نظام ارزی کشور باشد، با آنها برخورد قانونی می شود اما اگر برای رفع نیاز شهروندان، تولیدکنندگان و واردکنندگان کالا و خدمات بوده باشد، باید مالیات خود را بپردازند.

با این همه،‌ رییس پیشین کانون صرافان این شیوه برخورد با دلارفروشان را مناسب ندانست و به خبرنگار ایرنا گفت: باید شرایطی فراهم کرد که اینگونه مشاغل فلسفه وجودی خود را از دست بدهند.

«اصغر سمیعی» تاکید کرد برخورد با واسطه های ارز محدود به هفته های اخیر نیست و در گذشته نیز وجود داشته است اما باید ساماندهی بازار و شفافیت آن را در دستور کار قرار داد.

وی گفت: اگر راه برای فعالیت قانونی این افراد هموار شود، دیگر توجهی برای بی قانونی وجود نخواهد داشت.

«شاهین چراغی» تحلیلگر بازارهای سرمایه و ارز، در این باره به ایرنا گفت: مشکل بازار ارز این است که خریداران و فروشندگان واقعی در آن مشخص نیستند.

به عقیده وی، بازار ارز امروز همچون جزیره ای است که برای ارتباط با محیط پیرامونی خود به یک نظام سیستماتیک متصل نیست؛ بلکه خریداران و فروشندگان به طور سنتی یکدیگر را پیدا کرده اند.

چراغی اضافه کرد: راه اندازی بورس ارز برای شکلگیری سازوکار عرضه و تقاضا ضروری است؛ زیرا تا زمانی که بازار شفاف نباشد، تلاش ها برای مدیریت آن راه به جایی نمی برد.

موضوع راه اندازی بورس ارزی مورد تایید بانک مرکزی و رییس کل آن نیز است؛ امری که اجرای آن را منوط به یکسان سازی نرخ ارز می دانند.

«عباس شاکری» رییس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، نیز در این زمینه تاکید کرد کشور چه در زمان بروز بحران های ارزی و چه در زمان وفور درآمدهای ارزی فاقد نظام ارزی است.

این اقتصاددان گفت: نظام ارزی زمانی شکل می گیرد که چندین منشا ارزی وجود داشته و صادرات کالا متنوع و متعدد باشد؛ در حالی که عمده ارز کشور از درآمدهای نفتی تامین می شود و عرضه کننده اصلی دولت است. بر این اساس بازار واقعی ارز معنایی ندارد.

در اینکه دولت تامین کننده اصلی ارز مورد نیاز بازار و در عین حال بزرگ ترین مصرف کننده آن است، شکی وجود ندارد؛ موضوعی که «ایرج ندیمی» مشاور رییس سازمان برنامه و بودجه کشور، نیز در گفت و گو با ایرنا بر آن تاکید می کند.

به گفته وی، چون دولت بزرگ ترین مصرف کننده ارز به شمار می رود، از عهده مدیریت این بازار بر می آید و تلاش های دلارفروشان برای ایجاد تقاضاهای کاذب در بازار، مقطعی است.

با این همه، نمی توان از نقش و سهم کالای قاچاق را در رونق بخشیدن به کسب و کار دلارفروشان و کسانی که قصد ندارند معاملات خود را در سیستم های رسمی کشور ثبت کنند، چشم پوشید.

ورود سالیانه 15 میلیارد دلار کالای قاچاق و دریافت ارز مورد نیاز از مجاری غیررسمی، گویای حجم گسترده معاملاتی است که بخشی از آن در دستان دلارفروشان است؛ زیرا اگر واردکننده بخواهد از مجاری رسمی بویژه با گشایش اعتباری (ال.سی) کالا وارد کند، باید برگ سبز ترخیص از گمرک را ارایه دهد؛ به همین سبب این افراد برای تامین ارز خود به صرافی ها و دلارفروش ها روی می آورند.