سلامت مردان را جدی‌تر بگیریم/ بیماری‌های شایع در مردان

عموم مردان تا زمانی که سلامتی‌شان با مشکلی جدی روبه‌رو نشود، به پزشک مراجعه نمی‌کنند؛ همین موضوع انگیزه‌ای است تا حداقل سالی یک‌بار اهمیت سلامتی را به این گروه گوش‎‌زد کنیم.

 چند سالی است که هفته اول اسفندماه به‌عنوان «هفته ملی سلامت مردان» نامگذاری شده است. عموماً در این هفته به موضوعات مرتبط با اورولوژی می‌پردازند. امسال نیز این هفته از اول تا هفتم اسفندماه با موضوع ناباروری برگزار می‌شود.

روز ملی سلامت مردان، اولین‌بار به پیشنهاد انجمن اورولوژی ایران در سال 1385 برگزار شد. پیشنهاد‌دهندگان تأکید کردند این اتفاق چند سالی است در کشور چین و در بعضی کشورهای اروپایی و آمریکا افتاده است. در این روز کل اورولوژیست‌های کشور در مطب‌ها، کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها به معاینه رایگان مردان می‌پردازند تا زمینه را برای جلوگیری از بیماری‌های خطیر و بی‌علامتی که به مراحل پیشرفته با علایم خطرناک می‌رسند، فراهم کنند؛ زیرا متأسفانه عموماً مردان زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که فرصت درمان از دست رفته است و این وضعیت در روستاها و شهرستان‌ها بیشتر دیده می‌شود.

عناوین روزهای هفته سلامت ملی مردان در سال 95
روز اول اسفند "شیوه زندگی سالم"، روز دوم اسفند‌ماه "پیشگیری از حوادث ترافیکی"، روز سوم اسفند "ارتقای سلامت روانی"، روز چهارم اسفند "پیشگیری از حوادث قلبی عروقی و عوامل خطر آن"، روز پنجم اسفند "ارتقای سلامت باروری مردان"، روز ششم اسفند ماه "سلامت مردان و خانواده" و در نهایت روز هفتم اسفند ماه "پیشگیری از حوادث شغلی" عناوین روزهای هفته سلامت مردان سال 1395 هستند.

دکتر سید جلیل حسینی، دبیر هفته سلامت مردان در مورد چرایی انتخاب ناباروری به‌عنوان موضوع امسال تصریح کرد که با توجه به نگرش اشتباه جامعه در مورد ناباروري يك زوج و انتساب علت آن به زنان درصورتی‌که 50% علت ناباروري به دلیل مشكلات شوهران است، این موضوع انتخاب شده و به همين منظور در این هفته برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی با موضوع ناباروري مردان به‌منظور آموزش و فرهنگ‌سازی ترتیب داده شده است.

بیماری‌های شایع در مردان
برخی بیماری‌های در مردان شیوع زیادی دارد یا جزو بیماری‌های مختص آن‌ها شناخته می‌شود. سرطان پروستات، سرطان بیضه، سرطان روده بزرگ، ناباروری و مشکلات قلبی تعدادی از این بیماری‌هاست. در ادامه شرح جامعی از این دسته از بیماری‌ها آورده‌ایم.

سرطان پروستات
اغلب افرادی که به متخصصان اورولوژی مراجعه می‌کنند به‌واسطه بیماری‌های پروستات از مشکلات ادرار شکایت دارند. درد، تکرر ادرار، سوزش مجرای ادراری در هنگام ادرار یا دفع ادرار به صورت قطره‌ای، علایم مهمی هستند که باید برای مشاوره و درمان به اورولوژیست مراجعه شود. طبق تحقیقات مختلف مشخص شده است که ابتلای مردان به سرطان پروستات، یکی از مهمترین عوامل مرگ‌ومیر آن‌هاست. البته بزرگ شدن پروستات دلیلی بر بروز سرطان نیست؛ در حال حاضر افراد مسن زیادی دچار بیماری خوش‌خیم بزرگی پروستات هستند که برای درمان آن می‌توان از دارو، درمان‌های کم‌تهاجمی و عمل جراحی کمک گرفت. امروزه سرطان پروستات در حال رشد است و معمولاً افراد سالمند را درگیر می‌کند. سرطان پروستات در مراحل پیشرفته علایمی از جمله دردهای استخوانی و عفونت شدید به همراه دارد که برای درمان آن از روش‌هایی از جمله جراحی در مراحل اولیه، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی استفاده می‌شود. البته سرطان پروستات قابل پیشگیری است. اگر مردان جامعه، تست‌های غربالگری را به‌موقع انجام دهند، از مرگ ناشی از این نوع سرطان کم خواهد شد. مردان از سن 50 سالگی به بعد، باید هر چند وقت یک‌بار نسبت به انجام تست غربالگری برای تشخیص سرطان پروستات اقدام کنند. این بیماری در كشور ما شیوع كمی ندارد و در هر بخش اورولوژی كه نگاه كنید همواره یك یا دو بیمار مبتلا به این عارضه كه منتظر عمل جراحی هستند، بستری هستند.

سرطان بیضه
میزان شیوع این سرطان در بین مردان کم، ولی مهم است. در این بیماری، غدد جنسی مردانه که به‌طور طبیعی اسپرم تولید می‌کنند، دچار مشکل می‌شوند. طبق تحقیقات انجام‌شده، میزان شیوع آن در بین مردان بین سنین 20 تا 54 سال است. اگر مردان در هر جامعه‌ای مقید باشند که هر چند وقت یک‌بار، به متخصص کلیه و مجاری ادراری (اورولوژیست) مراجعه کنند، طی معاینات پزشکی، میزان سلامت بیضه‌ها هم مشخص می‌شود. پزشکان به مردان میانسال توصیه می‌کند که هر چند وقت یک‌بار، بیضه‌های خود را مورد معاینه قرار دهند و در صورت لمس هرگونه توده سخت و غیرمعمولی یا تغییر در اندازه و شکل بیضه‌ها، سریعاً موضوع را با پزشک متخصص در میان بگذارند. مردان در معرض خطر هم طی این‌گونه معاینات تشخیص داده می‌شوند. منظور از افراد در معرض خطر، افرادی هستند که سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند یا دچار مشکلاتی در نزول بیضه‌ها در بدو تولد و در سنین کودکی هستند.

اورژانس‌های اورولوژی
اورژانس تعریف مشخصی دارد؛ یعنی عارضه‌ای که باید به فوریت و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به آن رسیدگی شود اما متأسفانه اکثریت مردم از موارد اورژانسی خبر ندارند و نمی‌دانند چه بیماری‌هایی اورژانسی است؛ البته گاهی که با یک بیماری مانند سنگ کلیه مواجه می‌شوند که چون درد زیادی دارد، به همین خاطر فرد بلافاصله به پزشک و اورژانس مراجعه می‌کند. ولی اورژانسی که در اینجا به آن اشاره می‌کنیم، چیز دیگری است که درمان آن کاملاً وابسته به زمان است، زمان طلایی دارد و اگر بعد از زمان طلایی مراجعه شود، متأسفانه نمی‌توان هیچ کاری برای آن انجام داد.

تورسیون
بیضه ناحیه‌ای از بدن مردان است که برای تولید‌مثل، اسپرم تولید می‌کند. در دوران بلوغ ممکن است بیضه، دور طنابی که عروق بیضه را تأمین می‌کند، بپیچد و یک حالت گردش پیدا کند، این هیچ ربطی به حالت فرد یا شکل خوابیدن ندارد. خودبه‌خود اتفاق می‌افتد و«تورسیون» بیضه نام دارد. اگر چنین حالتی اتفاق بیفتد، فرد باید حداکثر ظرف 6 ساعت به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کند تا با یک جراحی ساده، بیضه را سر جایش برگرداند. در غیر این صورت بعد از گذشت 6 ساعت، بیضه دچار خون‌مردگی می‌شود و می‌میرد که دیگر هیچ کاری برای درمان آن نمی‌توان انجام داد.

علامت آن درد شدید در ناحیه بیضه است که به‌صورت ناگهانی به‌وجود می‌آید، ممکن است بیضه دچار بادکردگی هم بشود. اگر چنین علایمی دیده شد، فرد باید به سرعت ظرف 2 یا 3 ساعت خود را به یک متخصص اورولوژی برساند؛ حتی فرصت برای مراجعه به پزشک عمومی هم نیست و نیابد وقت را تلف کرد. درد شدید بیضه البته ممکن است به علت ضربه خوردن حین بازی فوتبال یا عفونت باشد. اگر عفونت باشد به راحتی با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود ولی تورسیون یا گردش بیضه خطرناک است و حتماً باید در زمان طلایی 6 ساعته، در هر ساعت از شبانه‌روز که باشد بلافاصله درمان شود.

پریاپیسم
بیماری اورژانسی دیگری که آن هم بسیار مهم است و اگر در زمان طلایی مراجعه نشود ممکن است منجر به ناتوانی جنسی دائمی فرد بشود؛ به‌نحوی که مرد قدرت زناشویی خود را برای همیشه از دست بدهد، «پریاپیسم» است. به‌طور طبیعی مردان در زمان‌های مشخصی که صلاح می‌دانند، رابطه زناشویی برقرار می‌کنند. مدت زناشویی در افراد مختلف متفاوت است اما به‌طور کلی بعد از ارتباط جنسی آلت تناسلی مرد به حالت طبیعی قبل از این حالت برمی‌گردد اما اگر حالت نعوظ بیش از یک ساعت طول بکشد، شروع زنگ خطر است و اگر این اتفاق افتاد، فرد باید حداکثر ظرف 6 ساعت به پزشک مراجعه کند. اگر بعد از این مدت وضعیت به حالت طبیعی برنگردد، منجر به ناتوانی جنسی تا آخر عمر می‌شود و هیچ درمانی نیز نخواهد داشت. متأسفانه کمتر از یک درصد مردان از این مسأله مهم اطلاع دارند؛ به همین علت این بیماران معمولاً بعد از 24 ساعت به پزشک مراجعه می‌کنند که دیگر دیر است و کاری نمی‌توان انجام داد.

سرطان مثانه
سرطان دیگر كه به‌خصوص در كشور ما شیوع بیشتری دارد، سرطان مثانه است. این بیماری از بافت خود مثانه به‌وجود می‌آید و گاهی از كلیه و حالب كه محل عبور ادرار است به‌وجود می‌آید ولی عمدتاً در مثانه است. این بیماری هم تقریباً بدون علامت است. تنها علامت آن پیدا شدن خون در ادرار است كه در مراحل اولیه به وضوح دیده نمی‌شود و گاهی به‌صورت یك تغییر رنگ جدی در ادرار مشاهده می‌شود. مردان به‌خصوص مردانی كه در معرض مواد خاصی هستند، مثلاً مردان سیگاری یا افرادی كه مواد افیونی مصرف می‌كنند یا در صنایع مثلاً صنایع كشتی‌سازی‌، لاستیك‌سازی‌ یا حتی خشكشویی‌ها فعالیت می‌كنند، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند، همچنین كسانی كه در خانواده‌شان سابقه سرطان مثانه وجود دارد نیز در معرض این بیماری قرار دارند.

ناباروری در مردان
در هفته سلامت مردان امسال به موضوع ناباروری مردان به عنوان موضوعی مهم نگریسته شده است. دلایل مختلفی احتمال ناباروری را در مردان به وجود می‌آورد که بروز هر یک از این احتمال‌ها می‌تواند بارداری را در زوج دچار اختلال کند. در این شرایط متخصصان پس از ۱۲ بار تکرار تلاش برای فرزندآوری، در صورت به دست نیامدن نتیجه و مشخص شدن این موضوع که دلیل ناباروری در مرد نهفته است، برای بررسی‌های بیشتر، کسب نتیجه و شناسایی و درمان علت ناباروری اقدام می‌کنند. در این شرایط گاهی ممکن است اسپرم سالم وجود نداشته باشد یا اسپرم شکل و فرم مناسبی برای باروری نداشته باشد.

۸۰ تا ۹۰ درصد مردان به دلیل الیگواسپرمی ناباروری را تجربه می‌کنند. این گروه از مردان اسپرم تولید می‌کنند اما اسپرم آن‌ها مشکلاتی دارد. مثلا گروهی از این مردان تعداد اسپرم کمی دارند و تعداد اسپرم آن‌ها زیر ۲۰ میلیون در میلی‌لیتر است. این مسأله دلایل مختلفی دارد و گاهی موقتی و قابل درمان است. گاهی ممکن است اسپرم به اندازه کافی فعال و محرک نباشد. احتمال‌های دیگری که سبب ناباروری در مردان می‌شود، از بین رفتن اسپرم در مسیر رسیدن به رحم و پیش از لقاح است؛ در این صورت یا امکان رسیدن اسپرم به تخمک به دلایلی وجود ندارد یا عوامل مناسب برای لقاح وجود ندارد که در این دو مورد اخیر باید فاکتورهای مناسب برای بارداری اسپرم و تخمک را مورد بررسی قرار داد. همه این‌ها موجب می‌شود تا با وجود تلاش‌های زوج، بارداری اتفاق نیفتد.

۱۰ درصد از مردان نابارور، به دلیل قرار گرفتن در گروه افراد آزواسپرمی، ناباروری را تجربه می‌کنند. این گروه در بافت بیضه خود هیچ اسپرمی ندارند. آزواسپرمی ۲ عامل دارد؛ گاهی ممکن است مجاری‌ای که اسپرم را از بیضه تخلیه می‌کند، مسدود شده باشد که یکی از مهم‌ترین علت‌های این انسداد می‌تواند ابتلا به عفونت‌های جنسی و حتی عفونت‌های ادراری باشد که فرد در سال‌های دور یا نزدیک تجربه کرده است.

در بعضی موقعیت‌ها مردان باید خیلی سریع برای درمان ناباروری اقدام کنند و نیازی نیست برای ۱۲ ماه روند درمانی را ادامه دهند. وقتی بیضه مرد به علت بیماری دچار عفونت شده باشد یا بر اثر حادثه یا تصادف، در گذشته یا در حال حاضر ضربه خورده باشد، باید برای بررسی بیشتر، سریعا به متخصص ناباروری مراجعه کند. علاوه بر این در شرایطی که رویش مو‌ها در بدن مرد طبیعی نباشد یا مرد دچار کوتاهی یا بلندقامتی مفرط باشد، در این شرایط نیز بهتر است هر چه سریع‌تر برای درمان ناباروی اقدام کند و در ‌‌نهایت افرادی که در خانواده آن‌ها سابقه ناباروری وجود دارد، به ویژه در میان بستگان درجه یک آن‌ها، بهتر است برای درمان زود‌تر به متخصص مراجعه کنند.

تراتواسپرمی و ناباروری مردان
یکی دیگر از عواملی که باعث ناباروری در مردان می‌شود و در بسیاری از مردان نابارور دیده می‌شود تراتواسپرمی است که به شکل ظاهری و وضعیت اسپرم‌ها مربوط می‌شود. در شرایطی که بیش از ۴ درصد اسپرم‌های مرد شکل طبیعی و نرمال نداشته باشد، در این شرایط قادر به ایجاد جنین طبیعی نیستند. بروز این اختلال دلایل مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها آسیب به بافت بیضه و عوامل بیرونی و محیط است که به طور مستقیم بر اسپرم و ظاهر آن نیز تأثیر می‌گذارد.

سنگ کلیه
یکی از بیماری‌های که در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود، سنگ کلیه است. سنگ كليه ذرات كوچك و سختی است كه در يك يا هر دو كليه تشكيل شده و گاهي به داخل حالب‌ها (لوله‌هاي عضلاني باريكي كه ادرار را از كليه‌ها به مثانه منتقل مي‌كنند) انتقال می‌يابند. سنگ كليه از نظر اندازه از يك دانه شن تا حدود يك توپ گلف متغير بوده و ممكن است منفرد يا متعدد باشد. شیوع بیماری سنگ کلیه در مردان بین 2 تا 3برابر بیشتر از زنان است و در عین حال بیماری دردناک و با عوارض بسیاری است به گونه‌ای که در مراحل حاد، بیمار را زمین‌گیر می‌کند.

سرطان روده بزرگ
سرطان روده بزرگ از شایع‌ترین سرطان‌هایی است که جمعیت مردان با آن دست به گریبان هستند. اگر چه راه‌هایی چون شیمی‌درمانی، جراحی و پرتودرمانی برای درمان نسبی این نوع سرطان وجود دارد، اما باید دانست که بهترین راه، پیشگیری از ابتلا به آن است. آزمون‌های غربالگری برای تشخیص سرطان روده بزرگ از سنین 50 سالگی آغاز می‌شود.

سرطان پوست
خطرناک‌ترین نوع سرطان پوست، ملانوم است که معمولاً این گروه از مبتلایان، لکه‌های رنگی (معمولا قهوه‌ای رنگ) بر روی پوست خود دارند. مردان مسن 2 برابر بیشتر از زنان در معرض ابتلا به این نوع سرطان قرار دارند. مردان معمولاً به دلیل شرایط شغلی، بیشتر در معرض تابش نور مستقیم خورشید هستند که همین امر، میزان شیوع این سرطان را در آن‌ها بیشتر می‌کند. پزشکان توصیه می‌کنند که مردان بالای 50 سال، هر چند وقت یک‌بار پوست تمام بدن خود، مخصوصاً آن قسمت‌هایی که بیشتر در معرض نور مستقیم خورشید قرار دارند را مورد معاینه و بررسی قرار دهند و در صورت مشاهده هرگونه تغییر شکل و رنگ در پوست، به متخصص پوست مراجعه کنند.

سایر بیماری‌های مربوط به سیستم ادراری مردان
سرطان‌های مربوط به قسمت‌های مختلف دستگاه مجرای ادراری و عفونت سیستم ادراری از دیگر بیماری‌های شایع مردان است که برای عدم بروز آن باید به رعایت مواردی از جمله بهداشت شخصی، انجام معاینات دوره‌ای و رابطه جنسی سالم پرداخت.

فشار خون بالا
با افزایش سن، مردان بیشتر در معرض فشار خون بالا قرار می‌گیرند. در بین افراد زیر ۴۵ سال، درصد مردان مبتلا به فشار خون بالا بیشتر از زنان است. عواملی مانند استرس محیط کاری، عادات غذایی غلط، عدم فعالیت بدنی و ورزش، سیگار کشیدن، مصرف الکل، مصرف بیش از حد نمک و چربی‌ها سبب می‌شود تا شیوع فشار خون در جوامع مختلف بالا برود و به‌تبع آن هم مشکلاتی مانند بیماری‌های قلبی، سکته‌های مغزی و نارسایی‌های کلیه افزایش پیدا کند. راه مناسب غربالگری فشار خون، اندازه‌گیری فشار خون هر چند وقت یک‌بار است.

دیابت نوع 2
بسیاری از افراد در سنین میانسالی از ابتلای خود به دیابت آگاهی ندارند، اما اگر دیابت در آن‌ها زود تشخیص داده شود، با انجام راهکارهای ساده‌ای مانند کنترل رژیم غذایی، ورزش، کاهش وزن اضافی و استفاده از داروها می‌توان به صورت چشمگیری آن را کنترل کرد.

بیماری‌های‌قلبی
اغلب گفته می‌شود، مشکلات قلبی تأثیرات متفاوتی بر زنان و مردان دارند. مردان 2 برابر زنان دچار سکته قلبی می‌شوند، اما پس از یائسگی،‌ میزان ابتلا در هر دو جنس برابر می‌شود. تحقیقات پزشکی تأیید دارد که حتی در زمینه عوامل خطرزای بیماری‌های قلبی، زنان و مردان علاوه بر مشترکات بسیار، تفاوت‌های مهمی نیز دارد. سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی، بالا بودن سطح کلسترول بد، فشارخون بالا، اضافه وزن، دیابت، ژنتیک، قرارداشتن درمعرض آلودگی هوا، کاهش تحرک و استرس از عوامل خطرزای ابتلا به بیماری‌های قلبی است.

حوادث مشکل‌آفرین برای مردان
مردان پنج برابر بیش از زنان دچار حوادث ترافیکی می‌شوند. اعتیاد در مردان 10 برابر زنان، سقوط از بلندی در مردان 3 برابر زنان و خودکشی، آسم، سوختگی و اسکیزوفرنی در مردان کشور بیشتر از زنان است. بر اساس نتایج گزارش نظام مراقبت عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در سال 1384، 27 درصد مردان کشورمان دارای اضافـه وزن هستند، 21 درصـد مـردان روزانه دخانیات مصرف می‌کنند، 41 درصد مردان دارای کلسترول خون بالا و 60 درصد از مردان هیچ فعالیت فیزیکی در اوقات فراغت خود ندارند.

همچنین کج‌خلقی و سوء‌ظن در مردان به مراتب بیشتر از زنان است که در بسیاری از موارد به فروپاشی نظام خانواده می‌انجامند. اختلال کج‌خلقی به علت شرایط محیطی و خانوادگی در بین مردان بسیار شایع است و باعث انتقال آن به همسر و فرزندان می‌شود که به مرور کانون خانواده را از هم می‌پاشد. سوء‌ظن اختلال روانی دیگری است که در بین مردان شایع شده و استرس و فشار روانی شدیدی را به خانواده‌ها تحمیل و در نهایت خانواده را متلاشی می‌کند.

توصیه‌های عمومی
عادت غذایی نقش مهمی در پیشرفت سرطان دارد و بدون شک داشتن برنامه غذایی کم‌چرب و کم‌کالری و سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات برای سلامت بدن بسیار مفید است. مردان باید از مصرف بیش از حد گوشت قرمز خودداری کرده و گوشت سفید را در سبد غذایی روزانه‌ قرار بدهند. توصیه همیشگی مبنی بر رعایت سبک زندگی سالم، رعایت رژیم غذایی متعادل، پرهیز از مصرف دخانیات، دوری از اضطراب، مصرف غذاهای چرب، انجام ورزش روزانه و ... می‌تواند سهم موثری در به تعویق انداختن انواع بیماری‌ها داشته باشد.

برای افرادی که دچار علایم شدید نیستند و در دهه پنجم زندگی خود قرار دارند توصیه می‌شود، سالیانه به پزشک مراجعه کنند تا با بررسی علایم بتوانند مانع پیشروی هرگونه بیماری شوند. انجام تست‌های غربالگری در زمان‌های مناسب یکی از مهم‌ترین اقدامات در مسیر سلامت است. با توجه به این‌که عموماً مردان صرفاً در زمان‌هایی که دچار بیماری‌های جدی شوند، به پزشک مراجعه می‌کنند، لازم است با برگزاری برنامه‌های غربالگری اجباری در محیط‌های کاری و فرهنگسازی برای مراجعه منظم مردان برای غربالگری و نیز با حمایت و توجه خانواده‌ها، سلامت مردان جدی‌تر گرفته شود.