رییس کمیته‌ملی بررسی حادثه‌پلاسکو: هنوز آثار انفجار قطعی‌نیست

با گذشت ماه‌ها از فاجعه پلاسکو اما همچنان گاه و بی‌گاه خبرهایی از این حادثه و علل و عوامل این رخداد به گوش می‌رسد که شبهات و ابهاماتی را درباره انفجار این ساختمان قدیمی تهران ایجاد کرده است.
 
به گزارش انتخاب، در روزهای ابتدایی پس از ریزش ساختمان پلاسکو فیلم هایی منتشر شد که نشان می ‌داد اتفاقی مشابه با یک انفجار در هنگام ریزش ساختمان رخ داده است، در رابطه با علت این اتفاق گمانه زنی‌های متفاوتی ایجاد شد و حتی برخی گفتند که در ساختمان پلاسکو بمب گذاری انجام شده است. موضوعی که بارها از سوی مسئولان تکذیب شد و در توضیح آن گفته شد که علت شباهت ریزش ساختمان پلاسکو با انفجار شکست ستون‌های آهنی بر اثر ذوب در گرمای زیاد بوده است.  
 
به دنبال این شایعات اما خبرآنلاین در گفت و گو با کارشناسان به این شبهات و ابهامات پاسخ داد.
 
محمدرضا اسلامی دانش‌آموخته رشته مهندسی سازه در مقطع دکترا از دانشگاه کوبه ژاپن، پژوهشگر مقطع پسادکترا در دانشگاه‌های ایالتی میشیگان و کلمسون کارولینای جنوبی در مهندسی آتش و انفجار چندی پیش در میزگردی در کافه‌خبر با موضوع فاجعه پلاسکو علت این اتفاق را توضیح داد و گفت: شدت ضرباتی که سقف‌ها به هم می‌زنند، مشابه رفتاری به نظر می‌رسد که در یک انفجار رخ می دهد.عنوان شده در طبقات بالایی پلاسکو چند مورد انفجار کپسول گاز هم وجود داشته، زمانی که من این فیلم ها را به همراه اساتید دانشگاه میشیگان و میشیگان استیت می دیدم به این نتیجه رسیدیم که حتی اگر انفجار (موضعی و محدود) هم در طبقات وجود داشته باشد، اما یک روندِ خرابی پیش‌رونده در حال رخ دادن بود. از زمانی که سقف‌های بالایی پایین می‌آید و مثل یک دومینو اتفاق می افتد. واضح است که در حادثه پلاسکو زمان زیادی فرایند آتش‌سوزی ادامه داشته و تیم های آتش‌نشان باید پیش‌بینی می کردند که روند خرابی پیشرونده، صورت می گیرد. البته ما در آنجا حضور نداشتیم تا ببینیم این تیم ماجرا را چگونه می دیدند و تمام تلاش خودش را کرده بوده. باید نهایت تشکر را از کسانی که تلاش کردند، داشت. اینکه از دور بگوییم چون سازه فولادی است باید محل را تخلیه می کردند، راحت است. بله بعد از حدود یک ساعت آتش سوزی، نباید هیچ تیمی در سازه فولادی باقی بماند. اما ظاهرا آتش‌نشان‌ها چند نوبت موفق شده بودند آتش را خاموش یا کنترل کنند و به همین دلیل، امید به موفقیت داشته اند. علت اصلی شایعه انفجار، فیلمی هست که از ضلع شرقی منتشر شده و در آن فیلم ، ضربه طبقات به همدیگر در خرابی پیش‌رونده به حدی شدید است که حالت انفجارگونه دارد و خیلی از افراد گمان می کنند انفجار در طبقات رخ داده است. مشابه چیزی که در برج‌های تجارت جهانی در ۱۱ سپتامبر هم شاهد بودید و گفته شد.
 
شهریار مزیدآبادی، مدرس امداد و نجات درباره شایعه بمب گذاری در پلاسکو گفت:ما یک پدیده‌ای به اسم «بک درفت» داریم، یعنی زمانی که آتش در جایی مبحوس می شود و به آن به یکباره هوا برسد، مانند یک بمب عمل می کند، این حالت بیرون زدگی هوا از طبقات بسیار شبیه این پدیده است. نمی دانم اما این اتفاق هم می توانست انفجار مواد در حال اشتعال یا موادی باشد که مثل کپسول گاز باز بوده و وقتی هوا وارد شده، فشاری که گاز به این هوا وارد کرده از پنجره با حالت انفجار خارج شده است.
 
فریبرز ناطقی‌الهی، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، بنیان‌گذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران زلزله و از اعضای کمیته تدوین آیین‌نامه زلزله در ایران نیز درباره انفجارهایی که در ساختمان پلاسکو دیده شد، گفته بود: این چیزی است که ناظر از بیرون می‌بیند، اما پدیده دیگری درون ساختمان روی می‌دهد. ممکن است بخش‌هایی از درون ساختمان به دلایلی فروریخته باشد. برای مثال، اتصالاتی که کف را به چهار ستون نگه داشته است، بنا بر دلایلی، ضعیف بوده و در اثر حرارت، اتصالات یا جوش‌ها، ذوب شده یا استحکامش را از دست داده است و درنتیجه کف یک طبقه روی طبقه‌های زیری سقوط کرد و در آنجا اثرش را نشان داده است. پس نباید نتیجه گرفت انفجاری درون ساختمان روی داده است، بلکه گردوغباری که از پنجرها به بیرون پرتاب می‌شود، نتیجه همان ضربات واردشده در اثر سقوط یک طبقه روی طبقه دیگر است.
 
او همچنین در توضیح این ابهامات در برنامه علمی چرخ که به طور زنده از شبکه چهار سیما پخش شد علت گیرافتادن تعدادی آتش‌نشان و کسبه ساختمان پلاسکو در زیر آوار را اشتباه فرمانده عملیات آتش‌نشانی دانست که یک‌ساعت پس از شروع آتش‌سوزی، دستور تخلیه ساختمان از همه ماموران آتش‌نشانی، کسبه و مردم عادی را نداده است. این درحالی است که ساختمان پلاسکو ۳.۵ ساعت پس از شروع آتش‌سوزی و درحالی که آتش‌نشانان مشغول خاموش‌کردن حریق دوباره بودند فروریخت و ویران شد. البته پیش از این گفته شده که فرمانده عملیات در دقایق آخر درخواست تخلیه ساختمان را داده است.
 
به دنبال این شبهات اما آنچه به شایعه بمب گذاری و انفجار دامن می‌زد، دود سفیدی بود که در هنگام انفجار و تا روزها پس از فروریختن و آواربرداری پلاسکو هم چنان از ویرانه‌های پلاسکو بر می‌خیزید. اما علیرضا سعیدی، دبیرکل جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران، مدرس آواربرداری و آوارشناسی در این باره سه دلیل را ارائه داد و گفت: دود سفیدی که از اوار پلاسکو بر می خیزد، نتیجه خنک کردن قطعات فلزی سازه ساختمان با آب است که بر اثر سوختن پارچه های که در میان طبقات بصورت فشرده قرار گرفته اند تا حد سرخ شدن گرم شده است. در حقیقت حجم عظیمی از بخار آب بر می‌خیزد. دوم در خصوص آثار باقیمانده انفجار ادعا شده بر روی سازه، بنده در حین برش کاری سازه جهت خارج کردن آن در تمامی سه روز نخست حضور مستقیم داشتم و بطور قطع خدمت دوستان می‌گویم شاهد هیچ انفصال اعضا فلزی بر اثر انفجار یا گداخت متمرکز نبودم، بعد از ایجاد این شایعه از سه تن از اساتید سازه که در صحنه حضور داشتن نیز درخواست کردم تا در این خصوص بازدید مجددی داشته و بیطرفانه نظر بدهند که هر سه بر تخریب بر اثر چهار ساعت ادامه یافتن آتش سوزی داشتند. او افزود: سوم ادعا شده که برای مخفی کردن حقیقت، آوار باقیمانده را گروه امنیتی مخفی خواهند کرد، این دیگر آخر طنز است، بیش‌از ۱۸ هزار تن آوار در حال دپو در محلی مشخص است و هر وقت هر محققی بخواهد امکان دستیابی به آن وجود دارد، هم اکنون هم برداشتن نمونه از هر جای اوار ممکن و مقدور است و هر محقق متخصصی به راحتی می تواند با گرفتن مجوز ورود از آوار در صحنه حادثه نمونه بگیرد.
البته گلایه‌هایی نیز در زمینه تاخیر در ارائه گزارش از پلاسکو نیز وجود داشت و گزارش‌های ابتدایی نیز اعلام شده بود.
 
آثار انفجاری یافت نشده است
 
حالا اما دکتر احمدی رییس هیات ویژه گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو امروز چهارشنبه در نشست خبری خود به ابهامات انفجار پلاسکو پاسخ داد و درباره شبهه انفجار ساختمان نیز گفت: در بعضی از عکس‌ها و فیلم‌ها نیز گفته می‌شود که صداها و حباب‌هایی وجود داشته است. از حدود نیم ساعت قبل از ریزش ساختمان صداهایی شبیه انفجار به صورت یکی پس از دیگری شنیده شده و بسیاری از آتش‌نشانان هم این گمان را داشتند که شاید به خاطر کپسول‌های گاز و ... بود.
 
احمدی گفت: بررسی‌های ما نشان می‌دهد که این صداها در فروریزش دوم و سوم که همراه باپرتاب اشیاء بوده به احتمال قریب به یقین به دلیل سقوط ناگهانی سقف‌ها و رها شدن بخش‌هایی از آنها به روی یکدیگر بوده و چون ساختمان از نظر بار قائم در شرایط عادی نبوده و اضافه بار داشته، با وقوع آتش و نرم شدن فولاد و کاهش تحمل اسکلت فولادی این سقف‌ها به صورت قطعات بزرگ سقوط می‌کردند و صدای برخورد شدید و فشار سنگین ناشی از تراکم هوای بین طبقات به صورت موج انفجار قطعات را از پنجره به بیرون پرتاب می‌کرد. این موضوع امر جدیدی نیست و در بسیاری از فروریزش‌ها دیده شده است، حتی حباب آتشی که از پنجره به بیرون آمد هم قابل توجه است. ضمن اینکه آثار انفجاری هم در این ساختمان یافت نشد.
 
۹۵درصد گزارش‌های تخصصی آماده شده است
 
به گزارش ایسنا، دکتر احمدی همچنین در تشریح اقدامات افزود: هیات بررسی حادثه پلاسکو با تشکیل شش کمیته تخصصی کار خود را از یازدهم بهمن ماه آغاز کرد و امیدواریم به موقع و در همان دو ماه گزارش نهایی را عرضه کنیم.
 
وی ادامه داد: تا کنون حدود 80 درصد پیشرفت داشتیم و همه کمیته‌های تخصیی اعم از مهندسی سازه، آتش، حقوقی، اجتماعی، مدیریت بحران، بیمه و ... کار خود را با گزارش‌های تخصصی انجام داده‌اند و در حد 95 درصد گزارش‌های تخصصی آماده شده است.
 
رییس هیات ویژه گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو با بیان اینکه در این کمیته‌ها حدود 120 همکار داشتیم، گفت: خیلی از این کارها جنبه علمی و مهندسی داشته و خیلی‌ها جنبه اجتماعی داشته است.
 
احمدی با بیان اینکه با 27 سازمان و شخصیت حقوقی روبه‌رو بوده و آنها را طرف سوال قرار دادیم، گفت: با بسیاری از مسئولان ارشد این سازمان‌ها مصاحبه حضوری و مستقیم داشتیم تا نظراتشون رو با واسطه و مستقیم بشنویم.
 
وی شهرداری تهران، بنیاد مستضعفان، وزارت راه و شهرسازی و ... را جزو این سازمان‌ها اعلام کرد و گفت: وزارت اطلاعات نیز در زمینه مسائل امنیتی و بررسی‌های امنیتی با ما همکاری داشتند و به ما کمک کردند که برخی مسائل و شبهات برایمان شفاف تر شود. با قوه قضاییه و دادستانی تهران هم تعاملاتی داشتیم که ادامه دارد و تصمیم گرفتیم کار تلفیق را انجام دهیم و اگر یافته جدیدی اضافه شد، اعلام خواهیم کرد.
 
رییس هیات ویژه گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو گفت: گزارشی توسط گروه معماران یازده سپتامبر در شهر بروکلین به زبان انگلیسی وخطاب به ما ارسال شده که در آن یک مقایسه‌ای شده بین حادثه پلاسکو و یازده سپتامبر و ما این گزارش را بررسی کردیم اما با بررسی‌های کاملی که صورت گرفت مشخص شد که گزارش کاملی نیست و تفاوت‌ها در آن زیاد است و به طور قاطع می‌گوییم که این گزارش قابل استناد و مستند نیست.
 
احمدی درباره علت یابی و نحوه گسترش آتش و ریزش ساختمان نیز گفت: در این زمینه با گروه‌های توانمندی امکان برقرار کرده و با استفاده از تقشه‌های محدودی که قبل از ریزش داشتیم و نقشه‌هایی که به شیوه‌های فنی و ... ایجاد شد، به نقشه‌های قابل اعتمادی رسیدیم که بتوان به صورت مدل سازی ریاضی، شروع آتش، گسترش، دمای بالا و ... را تحلیل کرد. ما به یک اعتماد خوبی رسیدیم که این مدل شبیه همان شرایط حقیقی بود.
 
تشریح مراحل سه‌گانه ریزش پلاسکو
 
رییس دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: فروریزش ساختمان در سه مرحله بود، مرحله اول در سقف طبقات دهم و یازدهم به صورت محدود در سمت شمال ساختمان، مرحله دوم حدود یک ساعت بعد، فروریزش نیمه شمالی ساختمان از بالاترین طبقات تا همکف به صورت سریع و نهایتا فروریزش باقی مانده ساختمان حدود بیست دقیقه بعد.
 
وی گفت: شروع آتش بر اثر یک سهل انگاری در واحد 10-12 و فروشگاهی به نام نسترن آغاز شده و این مساله با تأخیر به آتش‌نشانی اطلاع رسانی شده بود و با توجه به مواد اشتعال زا سریع گسترش یافته بود و این شروع تقریبا قطعی به نظر می‌رسد، اما جزئیاتش که عمدی بوده یا سهوی و ... بماند و ما وارد نمی‌شویم تا قوه قضاییه در تحقیقاتش به آن رسیدگی کند.پلاسکو تا سال 90 بطورکامل بیمه بود
 
رییس هیات ویژه گزارش ملی بررسی حادثه پلاسکو با بیان اینکه به ابتکار هیات مدیره پلاسکو این ساختمان تا سال 90 به طور کامل در برابر حریق بیمه بود، گفت: اما از آن سال به بعد شرکت بیمه به دلیل شواهدی که دیده منصرف شده است. مساله دیگر مسئولیت سازمان‌هایی مانند شهرداری تهران،آتش‌نشانی،مدیریت بحران و ... است که در اجرای مسئولیت‌های خود ابهاماتی داشتند و با توجه به آیین نامه‌ها و ... ابهاماتی بود که چقدر می‌توانند در این زمینه موثر باشند و این نظام ناقص مسوولیت پذیری را نشان می‌دهد و اکثر قریب به اتفاق سازمان‌ها احساس دیگری داشتند که سازمان دیگری مسولیت دارد و امیدواریم نظام مسوولیت در آینده شفاف‌تر بیان شود.
 
وی ابراز امیدواری کرد که در نیمه اول 96 گزارش را تقدیم رییس جمهور کنند تا از سوی رییس جمهور به صورت مفصل مورد استفاده قرار بگیرد.
 
احمدی در پاسخ به سوالی درباره علت حادثه گفت: در مورد علت و اینکه چه کسی با چه مکانیزمی این حادثه را رقم زد ابزاری نداشتیم جز استفاده از صحبت‌های افرادی که آنجا بودند و اخیرا هم قوه قضاییه با استناد به اقرار دو کارگر آن را اعلام کرد که دو کارگر پس از اتصالی سیم برق غیر مجاز ترسیده بودند و فکر می‌کردند می‌توانند با کمک دیگران آن را اطفاء کنند و به همین دلیل فرصت طلایی را از دست دادند.
 
رییس هیات ویژه گزارش ملی حادثه پلاسکو در پاسخ به سوال ایسنا درباره نحوه مدیریت بحران پس از حادثه و صدور دستور تخلیه آتش‌نشانان گفت: در حال حاضر خیلی نمی‌خواهیم درباره مدیریت بحران و نحوه مدیریت حادثه وارد شویم، اما در گزارش نهایی تمامی این موارد به صورت دقیق و اینفوگرام اعلام خواهد شد.
 
آتش‌نشان‌ها کمبودهای پلاسکو را با جان خود جبران کردند
 
وی ادامه داد: اکثر تلفات جانی این حادثه از میان آتش‌نشانان بود، آتش‌نشانان فداکار ما در شرایطی که پله اضطراری و راه فرار و ... وجود نداشت از جان خود مایه گذاشته و کمبودها را با جان خود جبران کردند. شاید اگر این حادثه در کشوری دیگر رخ داده بود در دقایق پایانی آتش‌نشانان خودشان را نجات می‌دادند اما آتش‌نشانان ما فداکاری کردند.
 
وی گفت: اما در مجموع زمان تخلیه و کنترل جمعیت به صورت موفقیت آمیز نتیجه داد.
 
جزئیات دیدار هیات ویژه پلاسکو با قالیباف
 
وی در پاسخ به سوال دیگر، درباره جزئیات دیدار هیات ویژه با شهردار تهران اظهارکرد: بخاطر گرفتاری‌هایی که شهردار تهران داشتند، این جلسه با تاخیر برگزار شد اما در فضایی صمیمانه برگزار شده و نزدیک به 3.5 ساعت به طول کشید. شهردار تهران و معاونانشان کمال توجه را به این موضوع داشته و در تعامل با هیات بودند و ما از پاسخ‌هایی که از ایشان دریافت کردیم به نتایج بهتری دست یافتیم که در گزارش نهایی اعلام خواهد شد.
 
وی در پاسخ به سوالی دیگر درباره اعلام دو کارگر به عنوان مقصر این حادثه گفت: آن دو نفر خطایی را مرتکب شدند و ممکن است افراد دیگری هم این خطا را مرتکب شده بودند در این ساختمان اما حالا اقدام این‌ها باعث این حادثه شد که باید پاسخگوی مسئولیت و خطای خود باشند اما اگر آن سازمان‌ها و نهادهای مسئولی که در این زمینه مسوولیت داشتند، به موقع و به درستی به مسئولیت خود عمل می‌کردند، قطعا یک آتش سوزی محدود می‌توانست کنترل شده و به یک فاجعه تبدیل نشود.
 
احمدی با اشاره به بررسی که هیات ویژه در مورد فرهنگ ایمنی با همکاری ایسپا، انجام داده است، گفت: از حدود 4600 واحد، سنجشی انجام شد که نشان داد 81 درصد هیچگونه آموزش ایمنی مشخصی در طول عمر خود ندیده‌اند. حدود 74 درصد مردم به یاد ندارند که از رسانه‌ها اعم از صداوسیما و خبرگزاری‌ها و ..‌ برنامه‌های آموزشی دیده باشند. حدود 63 درصد خانه‌ها و واحدهای مسکونی هیچگونه ابزار اطفای حریق را در دسترس ندارند، حدود 7.6 درصد خانه‌ها ابزار اعلام حریق دارند و تنها 29 درصد وحدهای مسکونی ما کپسول آتش‌نشانی داشته و تنها 5.4 درصد واحدهای ما در مجاورت شیلنگ و باکس آتش‌نشانی قرار دارند.
 
به گفته رییس دانشگاه تربیت مدرس، سازمان‌های مردم نهاد فعال در حوزه ایمنی بسیار کم است و حتی رسانه‌ها و مطبوعات هم صفحه‌ یا بخشی که به صورت حرفه‌ای به ایمنی بپردازد نداریم و ژورنالیسم ایمنی و حوادث در مطبوعات ما غایب است.
 
وی درباره شرایط ایمنی ساختمان پلاسکو نیز گفت: شرایط پلاسکو با توجه به شرایطی که مهندسان وقت برایش طراحی کرده‌بودند می‌توانست ادامه داشته بتشد اما نباید فعالیت و بار آن تغییر می‌کرد.
 
ضرورت حضور افسر ایمنی در ساختمان‌هایی مانند پلاسکو
 
احمدی با تاکید بر اینکه مجموعه‌هایی مانند پلاسکو حداقل یک افسر ایمنی باید داشته باشند، گفت: این فرد با تیم ایمنی دستورالعمل‌های ایمنی ساختمان را ابلاغ خواهد کرد و در استخدام مدیریت همان مجموعه خواهد بود.
 
احمدی درباره اعلام تعداد جانباختگان این حادثه نیز گفت: ما چندان وارد این موضوعات نشدیم اما احتمال کمی وجود دارد که یک یا دونفر دیگر در این حادثه جان باخته باشند که بررسی‌ها از سوی نهادهای مربوطه در حال انجام است.