وارثان اهرام ثلاثه از سينماي ايران مي‌گويند

شايد يكي از اولين مراودات ايران و مصر طي سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي، هفته گذشته رخ داد. سينماگران مصري اولين گروه‌هايي بودند كه از سرزمين اسرارآميز مصر به ايران مي‌آمدند تا بتوان با توجه به انقلاب‌ مردمي مصر، آينده‌اي مناسب را در جهت همكاري‌هاي بين دو كشور و مخصوصا همكاري در زمينه سينما متصور بود.

سينماگران مصري 10 روز را مهمان ايراني‌ها بودند و با افرادي چون وزير امورخارجه، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، معاون سينمايي ارشاد، مدير مركز گسترش سينماي مستند و تجربي، مدير بنياد سينمايي فارابي، مدير انجمن سينماي جوانان ديدار كردند. اما شايد بتوان يكي از مهمترين ديدار‌هاي هيات سينمايي مصر را با هيات سينمايي ايران دانست.

در آخرين روز‌هاي حضور سينماگران مصري، خبرنگار ايسنا با سه تن از آنان در لابي هتل «استقلال» به گفت‌وگو نشست. گفت‌وگويي‌هايي كه همگي در فضايي دوستانه انجام شد و سينماگران مصري گاهي جدي‌ و گاهي به شوخي به بيان تجربيات سفر خود به ايران مي‌پرداختند.

×××

دوشنبه است و هيات مصري تازه از ديدار حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي برگشته‌اند و بالطبع مي‌خواهند استراحت كنند. چند دوربين تلويزيوني از شبكه‌هاي تلويزيوني نيز در لابي هتل منتظر هستند تا يكي از مصري‌ها بالاخره از اتاقش بيرون بيايد. كمبود تعداد مترجمان هم يكي از مشكلاتي است كه خبرنگاران با آن روبرو هستند. بالاخره بعد از حدود يك ساعت و با همكاري يكي از مترجمان توانستيم با دكتر «احمد عواض عثمان» در گوشه‌اي از لابي هتل صحبت كنيم. در نگاه اول چيزي كه توجه را جلب مي‌كرد چهره كم سالش با توجه به دكترايش بود. اولين سينماگر مصري بود كه با او به گفت‌وگو نشستيم. احمد عواض فارغ‌التحصيل رشته كارگرداني از مدرسه عالي سينماي مصر است و اكنون در حال كارگرداني مجموعه‌اي به نام «شيرين جان» است؛ پس از هشت روز اقامت در ايران در حالي كه گويا از اين سفر خيلي راضي است، مي‌گويد: ايران خيلي خوش گذشته است. من قبل از آنكه به ايران بيايم تحت تاثير تبليغات غربي‌ها و دشمني نظام مصر با ايران تصوير واضحي از اين كشور نداشتم.

گلويش را صاف مي‌كند و براي آنكه تاكيد كند خود نيز با نظام مخلوع مصر مشكل داشته، كمي نزديك‌تر آمده و با صداي بلندتر ادامه داد: البته ما خودمان نيز ضدنظام مخلوع مصر بوديم. اگرچه تبليغات دروغين نظام مصر درباره ايران را باور نمي‌كرديم، اما در هر صورت قبل از اين سفر هيچ چيزي از كشور شما را با چشم خودمان نديده بوديم. در هر صورت وقتي به ايران آمديم همه تصاوير ذهني منفي كه از اين كشور داشتيم، پاك شد.

وقتي از او مي‌خواهم بدون رودربايستي بگويد در مورد ايران چگونه فكر مي‌كرده، با خنده مي‌گويد: به عنوان مثال ما فكر مي‌كرديم به دليل نظام جمهوري اسلامي هيچ زني در خيابان‌هاي ايران حضور نخواهد داشت، اما وقتي از هواپيما پياده شديم ديديم كه جمعي از استقبال كننده‌ها، مترجمان و هماهنگ‌كننده‌ها زن‌ هستند. همچنين ما خانم‌ها را در خيابان‌ها مي‌ديديم كه در حال انجام كارهاي روزمره خود هستند.

عواض عثمان تصريح كرد: مهمترين موضوعي كه در ايران ديديم اين بود كه ايراني‌ها برنامه و ايدئولوژي دارند و اين ايدئولوژي در كل جامعه ايران ديده مي‌شود.

طبق برنامه‌ريزي‌هاي معاونت سينمايي، سينماگران مصري در طول حضور خود در كشورمان، فيلم‌هايي مانند «طلا و مس»، «33 روز»، «يه حبه قند» و «جعبه سياه 11 سپتامبر» را ديدند، اما شايد يكي از موضوعاتي كه در اكثر ديدار‌ها مطرح مي‌شد مربوط به اين بود كه «آيا آنها قبل از حضور در ايران با فيلم‌هاي كارگردانان ايراني آشنايي داشته‌اند؟»

احمد عواض عثمان كه بسيار خوش‌صحبت بود در پاسخ به اين سوال يادآور شد: من فوق ليسانس سينما خوانده‌ام. در دانشگاه دو فيلم ايراني را براي ما نمايش دادند و من يك فيلم ايراني نيز در پاريس ديدم كه يكي از اين فيلم‌ها ساخته خانم سميرا مخملباف بود. اما تاكنون، متاسفانه در قاهره هيچ سينمايي آثار ايراني را نمايش نمي‌داده است.

وي در برابر درخواست ما براي ارزيابي سينماي ايران كمي روي صندلي جابجا شده، عينكش را بالاتر مي‌برد و كمي جدي‌تر از قبل مي‌گويد: قبل از آنكه به ايران بيايم فكر مي‌كردم كه فيلم‌هاي موفق ايراني كه بتوانند در سينماهاي جهان به نمايش درآيند، بسيار كم و در حد يك يا دو فيلم هستند. اما وقتي در ايران چندين فيلم براي ما به نمايش درآمد، فهميدم كه ايران فيلم‌ها موفق و خوب بسياري دارد. به نظرم صنعت سينماي ايران، بزرگ و قابل احترام است.

×××

در هيات مصري كه به ايران سفر كرده بودند، چند روزنامه نگار و منتقد هم حضور داشتند. اگرچه دوست داشتم بتوانم با همه آنها چند ساعتي را بر حسب هم صنف بودن با آنان گپ بزنم، اما برنامه‌هاي فشرده طراحي‌ شده مانع از اين كار شد. به خود مي‌گويم كه در فرصتي ديگر شايد در قاهره اين فرصت دست دهد.

با اين حال چهره گشاده مردي ميانسال مرا به خود جذب كرد؛ «هاني مصطفي»، منتقد سينمايي كه در ژورنال انگليسي موسسه مشهور «الاهرام» مصر قلم مي‌زند. ابتداي اين گفت‌وگو به اميدبخش بودن دورنماي روابط دو كشور و اين كه ديدار آينده در سرزمين اهرام ثلاثه انجام شود گذشت. از آنجايي كه هاني مصطفي رييس تحريريه مجموعه كتب آموزشي «آفاق سينما» در كشورش نيز است اطلاعات بيشتري نسبت به همسفرانش درباره سينماي ايران دارد.

اما خاطره اولين فيلم‌هاي ايراني در ذهن «هاني» به فيلم‌هاي عباس كيارستمي مي‌رسد، او كمي فكر مي‌كند و با يادآوري خاطراتش مي‌گويد: من در سال 1990 فيلم‌هاي ايراني كه در جشنواره فيلم قاهره حضور داشتند را ديده بودم. ‌از آن فيلم‌ها تنها نام فيلم «خانه دوست كجاست» را كه عباس كيارستمي آن را كارگرداني كرده بود به ياد دارم.

اين منتقد سينمايي هم مانند همراهانش در اين سفر چهار فيلم ايراني را ديده است و درباره اين چهار فيلم نظرات جالبي دارد: ما چهار فيلم ديديم كه براي آن دسته‌بندي خودم را دارم. من فيلم «يه حبه قند» را بسيار فوق‌العاده مي‌دانم. «طلا و مس» متوسط و دو فيلم «33 روز» و «11 سپتامبر» به نظرم ضعيف بودند.

گويا «يه حبه قند» براي اين منتقد سينمايي خيلي شگفت‌انگيز بوده است، چون در ميان سخنانش مدام به آن اشاره مي‌كند. او درباره اين فيلم خيلي شمرده شمرده حرف مي‌زند: يكي از نكات مثبت «يه حبه قند» حضور تعداد زياد بازيگران بود كه همه آنها خيلي پرقدرت بازي مي‌كردند. همچنين نكته مثبت ديگر «يه حبه قند» از نظر من، مهارت كارگردان در بازي گرفتن از كودكان حاضر در اين فيلم بود. در كل نقطه قوت اين فيلم در كارگرداني آن بود. فيلم خوب فيلمي است كه كارگردان خوبي داشته باشد.

وقتي از هاني مصطفي مي‌پرسم كه «آيا فيلم‌هايي مانند يه حبه قند مي‌تواند در مصر نمايش داده شده و مورد استقبال قرار گيرد؟» با اشتياق و چند بار تاييد سر تاكيد مي‌كند: در صورت نمايش «يه حبه قند»، حتما استقبال بسيار خوبي از آن انجام مي‌شود. به نظرم حتي اگر «يه حبه قند» در جشنواره قاهره شركت كند، چندين جايزه را دريافت مي‌كند.

اين منتقد مصري در پاسخ به سوال ديگري درباره زمينه‌هاي همكاري مشترك سينمايي بين ايران و مصر مي‌گويد: الان نظر خاصي ندارم. اما مي‌دانم كه اين اشتراكات و تعاملات مي‌تواند در همه زمينه‌ها و فرهنگ‌ها اتفاق بيفتد. به عنوان مثال آخرين فيلم عباس كيارستمي كه ژوليت بينوش در آن بازي كرده است محصول مشترك چهار كشور است؛ چرا كه سينما يك صنعت است و ايران و مصر مي‌توانند در جهت تقويت اين صنعت با يكديگر همكاري‌هاي بسيار خوبي داشته باشند.

×××

اما از ابتداي حضور هيات سينماگران مصري، حضور يك سينماگر فلسطيني از غزه در ميان آنها جالب بود. خيلي منتظر شديم كه او از اتاقش در هتل به لابي بيايد. بالاخره با او در گوشه‌اي از لابي مي‌نشينيم و وقتي با او هم‌كلام شديم فهميديم كه در واقع او بوده كه سينماگران مصري را براي سفر به ايران دور هم جمع كرده است.

«رياض شاهين» فلسطيني خود ماجرا را اين گونه تعريف مي‌كند: من حدود يك ماه قبل در ايران بودم و آن زمان با آقاي منتظمي به تفاهم رسيديم كه گروهي از سينماگران مصري را آماده كرده و به ايران بياورم. من توقع دارم گروه هنرمندان و سينماگران ايراني هم به مصر سفر كنند اما شايد چنين كاري به اين زودي امكان‌پذير نباشد.

وي ادامه مي‌دهد: به نظرم اينكه ايران بتواند هنرمنداني را از سراسر جهان به ايران بياورد كار بسيار خوبي است كه با هيات سينماگران مصري آغاز شد. من در نشست‌هايي كه با سينماگران مصري داشتم به اين نتيجه رسيدم كه آنها از سينما و فرهنگ ايران بسيار خوششان آمده است. همچنين آنها مي‌گويند كه فكر نمي‌كردند ايراني‌ها چنين فرهنگ عظيمي داشته باشد. در واقع ديدگاه آنها نسبت به ايران كاملا عوض شده است. پس ايراني‌ها در تغيير ذهن سينماگران مصري موفق بودند.

اين كارگردان و تهيه‌كننده فلسطيني كه قبلا نيز به ايران سفر كرده بود، علاقه زيادي دارد كه ما بدانيم او چند بار ديگر نيز به ايران سفر كرده است: من چندمين بار است كه به تهران آمده‌ام. يك بار نيز ميهمان جشنواره فيلم كوتاه تهران بودم كه در طول آن سفر فيلم‌هاي سينمايي، مستند و كوتاه زيادي را ديدم. من فيلم‌هايي كه در ايران ديدم را بسيار متفاوت‌تر از فيلم‌هاي كشورهاي ديگر مي‌دانم و اصلا فكر نمي‌كردم ايراني‌ها در اين سطح از فيلم‌سازي باشند.

رياض شاهين در ادامه سخنانش با بيان اينكه در گذشته فيلم‌هاي ايراني زيادي ديده است، مي‌گويد: وقتي در سفر‌هاي قبل فيلم‌هاي ايراني را ديدم فهميدم كه سينماي ايران، سينماي بسيار عميقي است كه انتهايي ندارد. اين موضوع سبب شد كه من تعدادي از فيلم‌ها را براي نمايش به غزه ببرم كه از آنها مي‌توانم به «ملك سليمان(ع)»، «جعبه سياه 11 سپتامبر» و «سريال يوسف پيامبر (ع)» اشاره كنم. البته همانطور كه فكر مي‌كردم از نمايش اين فيلم‌ها استقبال بسيار زيادي شد.

در بخش‌هاي پاياني اين گفت‌وگو رفت و آمد‌ها كمي تمركز حواس را مشكل كرده است. به همين دليل هم با خنده از او مي‌پرسم‌ «اين بار قرار است كدام فيلم را به غزه ببري؟»، او بدون توجه به شوخي من، خيلي جدي مي‌گويد: در حال حاضر قرار است فيلمي از آقاي جهانگير الماسي كه درباره غزه ساخته مي‌شود را به جشنواره غزه ببرم. البته سعي مي‌كنم كه ايشان را نيز به آنجا دعوت كنم. همچنين هنگامي كه در جشنواره كيش بودم، 30 فيلم را انتخاب و براي حضور در جشنواره بين المللي «جوانان و آزادي» كه در غزه برگزار مي‌شود، انتخاب كردم. اين جشنواره از به صورت ويدئو كنفرانس در 22 كشور به صورت همزمان پخش مي‌شود.

به گزارش ايسنا، سينماگران مصري چند روزي است كه ايران را ترك كرده‌اند؛ اكنون بايد منتظر ماند تا ديد چه زماني جاي پاي سينماگران ايراني بر شنهاي سرزمين اهرام نقش مي‌بندد.