یکی از ویژگی‌های کلانشهرهای مهم دنیا، زندگی بی وقفه آن‌ها در شبانه روز است. در اصطلاح می‌گویند شهرهای بزرگ خواب ندارند و این مساله علاوه‌بر اینکه به امنیت شهرها در شب کمک می‌کند، یکی از عوامل مهم رونق گردشگری در آن‌ها نیز به شمار می‌آید. گردش مالی قابل توجهی نيز برای فعالان اقتصادی این حوزه در ساعاتی که گمان می‌رود باید ساعات مرده برای گردشگری باشد، به ارمغان می‌آورد. چند سالی است که برخی شهرهای ایران همانند اصفهان،کیش، شیراز و برخی دیگر از شهرهای جنوبی، به گروه شهرهای شب زنده‌دار پیوسته‌اند اما تهران از این غافله عقب مانده است و به جز در ماه مبارک رمضان، فرصتی برای تجربه «نایت لایف» ندارد. در این گزارش نگاهي می‌کنیم به نکاتی که ضرورت وجود گردشگری شبانه برای تهران را رغم می‌زند.

صحنه اول

آخرین سانس سینما که پیش از نیمه شب شروع شده، تمام می‌شود. تماشاگران بیرون می‌آیند. صحبت‌ و بحث پیرامون فیلم‌ها گل کرده، چشم‌ها به دنبال جایی مي‌چرخد که بشود چای نوشید و گپ زد. برخی فکر شام هستند. بعد از یک هفته کار، شب تعطیلی رسیده اما کافه یا رستورانی در این وقت شب باز نیست. مردم سوار ماشین‌ها می‌شوند و خیابان را به سکوت شب تهران می‌سپارند.

صحنه دوم

زن و مردي به‌دنبال کشف زیبایی‌‌های این سرزمین کهن، از اروپا به تهران آمده‌اند. تابستان است و گرما، روزهای داغ و نمناک تهران، بلند و شب‌ها دلفریبش، کوتاه است. از ترس گرما‌زدگی روز را در مکان‌های سرپوشیده استراحت کرده‌اند و غروب زده‌اند بیرون پی زیبایی‌های کاخ گلستان و اشیاي دلربای موزه ملی اما تنها درهای بسته نصیب‌شان می‌شود. شب و نیمه شب که هیچ، همان حوالی عصر موزه‌ها بسته شده‌اند.

صحنه سوم

این تجربه جدید است.شب شده و در خیابان سی تیر غلغله است. کافه رستوران‌های سیار اطراف خیابان بساط‌شان را چیده‌اند میز و صندلی‌های کنار خیابان به فاصله چشم به هم زدنی خالی و دوباره پر‌ می‌شوند. انگار نه انگار که ساعت به نیمه شب نزدیک می‌شود. هرچه می‌گذرد جمعیت بیشتری روز داغ تابستان تهران را در نسیم شبانگاهی به فراموشی می‌سپارند اما این گشت وگذار تا آن زمان که می‌خواهند ادامه ندارد.

صحنه چهارم

پدر و مادر از شیفت دوم یا سوم کاری برگشته‌اند. این روزها فرصت برای باهم بودن و باهم خاطره ساختن خانواده‌ها کم است. خانواده‌ها دیگر کمتر زمانی برای دور هم بودن پیدا می‌کنند. پدر آخر شب از میان کوچه‌های تاریک و سوت وکور شهر به خانه می‌رسد و شاید فکر می‌کند کاش مجالی بود که همه با هم به دل شب بزنند و خاطره بسازند اما... .

جای خالی «نایت لایف» در گردشگری حلال

تهران زندگی شبانه ندارد. مردمش شب‌ها تهران را به خیابان خواب‌ها تقدیم می‌کنند و این ماجرا تابستان، بهار، تعطیلات و غیرتعطیلات ندارد.

سال‌هاست که «نایت لایف» پاریس و رم و شهرهای بزرگ دنیا رویای گردشگران است، اما تهران پایتخت کشوری که می‌خواهد گردشگری حلالش را به رخ دنیا بکشد، نایت لایف ندارد و این در حالی است که برخی دیگر از مناطق گردشگری ایران همانند جزیره کیش این مساله را حل کرده‌اند و مدت‌هاست که شب‌های پرنور و پررونقی دارند.

گردشگري تهران ناديده گرفته شده

رييس پيشين سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي با اشاره به اينكه تهران تاكنون براي خود ظرفيت گردشگري تعريف نكرده است، در اين‌باره به«قانون» مي‌گويد:« مسئولان تهران را به‌عنوان قطب گردشگري نديده‌اند. نه‌تنها براي فعاليت‌هاي حوزه گردشگري همانند اماكن گردشگري و رستوران‌ها برنامه‌ريزي نشده است بلكه هيچ‌گونه زيرساختي نيز پيش بيني نكرده‌اند تا تهران بتواند شهري جذاب براي گردشگران باشد».

معبر گردشگري به‌نام تهران

تهران پايتخت كشور محسوب مي‌شود. اين امتياز مي‌توانست از آن يك قطب گردشگري در ايران و حتي دنيا بسازد اما پايتخت بودن تهران تاكنون كمكي به توسعه گردشگري اين كلانشهر نكرده است. زهرا احمدي‌پور در اين‌باره اظهار مي‌كند:« تهران به‌عنوان سرپلي براي گردشگران اصفهان، شيراز، مشهد، يزد و ... ايفاي نقش مي‌كند. گردشگران براي رفتن به مقاصد گردشگري خود تنها از تهران عبور مي‌كنند و ماندگاري گردشگر را در اين شهر نداريم. پايتخت بايد نقش معبري خود را اصلاح كند. اگر چنين اتفاقي رخ دهد آن‌گاه مي‌توان به‌سمت و سوي گردشگري حركت كرد. درحال حاضر تورهاي نيم روزه يا يك روزه تهرانگردي برگزار مي‌شود كه بيشتر اين تورها به بازديد از بازار و خيابان سي‌تير خلاصه مي‌شود اما آيا اين تمام ظرفيت گردشگري تهران است؟ اين مسائل ظرفيت و پتانسيل‌هاي بالا و ارزشمند گردشگري تهران را نشان نمي‌دهد».

توسعه گردشگري به‌جاي تراكم‌فروشي

مديريت شهري تهران در دهه اخير با تخريب باغ‌ها و خانه‌هاي تاريخي خود، بسياري از فرصت‌هاي گردشگري اين شهر را نابود كرده است. برج‌هايي كه به‌جاي باغ‌ها و خانه‌هاي تاريخي اين شهر سبز شده‌اند، تنها نفس پايتخت را بريده‌اند. احمدي‌پور با اشاره به پتانسيل ايجاد درآمد پايدار در حوزه گردشگري، عنوان مي‌كند:« در جلسه‌اي كه با اعضاي شوراي دوره پنجم شهر تهران برگزار كرده‌ايم، به آن‌ها گفته‌ام كه تهران ديگر نمي‌تواند تراكم‌فروشي كند و بايد به درآمدي پايدار از طريق حوزه گردشگري دست يابد چرا كه اين پتاسيل در تهران وجود دارد. توليد ثروت بايد از سوي صنعت گردشگري انجام شود. اگر زيرساخت‌هاي گردشگري در تهران توسعه يابد، فرهنگ گردشگري نيز در اين شهر ارتقا مي‌يابد».

تهران 24 ساعته با احياي قلب تاريخي

احمدي‌پور با اشاره به طرح احياي قلب تاريخي شهر‌ها مي‌گويد:« با اجراي اين طرح مي‌توانيم دو حوزه ميراث فرهنگي و گردشگري را حفظ و توسعه دهيم. براي داشتن تهران 24 ساعته نيازمند تنوع در محصولات گردشگري هستيم. توسعه زماني براي تهران دركنار توسعه محصول است. تهران محصول اندكي براي گردشگر دارد. همين تنوع كم محصول گردشگري، يكي از مشكلات 24 ساعته نبودن تهران است. احياي قلب تاريخي شهر، تنوع محصول گردشگري را افزايش مي‌دهد. اجراي چنين طرحي موجب حفظ و احياي بافت تاريخي مي‌شود چرا كه شهرونداني ديگر ذي‌نفع در حفظ تاريخ هستند».

تجربه يك ماه تهران 24 ساعته

البته در ایام ماه مبارک رمضان، تهران یک ماه در سال زندگی شبانه را تجربه می‌کند که استقبال فراوان مردم در این مدت از مراکز تفریحی نشان می‌دهد اگر این روند در باقی ماه‌ها نیز وجود داشته‌ باشد، بخش اقتصادی فعال در حوزه گردشگری نیز در این وانفسای مشکلات اقتصادی کشور، وضعیت بهتری را تجربه‌خواهد کرد.

اما سوال این است که اگر برای یک ماه تهران می‌تواند گردشگری شبانه را تجربه کند، پس چرا در ساير ماه‌ها این فرصت را نداشته‌ باشد.

«حمید درودیان»، راهنمای گردشگری و عضو هیات مدیره انجمن صنفی راهنمایان گردشگری در این‌باره به «قانون» می‌گوید: « تداوم گردشگری شبانه در تهران به هماهنگی ارگان‌های مختلف از جمله نیروی انتظامی، سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری، شهرداری و ... بستگی دارد. اگر این دستگاه‌ها همکاری خود در این زمینه را در همه ماه‌های سال داشته ‌باشند، بي‌شك در تهران نیز می‌توان گردشگری شبانه داشت».

برای گردشگری شبانه «رویداد» بسازیم

او ادامه می‌دهد: « شهرداری و اداره‌ کل میراث فرهنگی استان تهران برخی آژانس‌های مسافرتی را مشخص کردند تا با اتوبوس‌های دوطبقه و روباز برنامه‌هایی برای گردشگران در شب داشته‌ باشند که البته این برنامه‌ها در صورتی موفق خواهند ‌بود که در این زمینه فرهنگ سازی صورت بگیرد».

این راهنمای گردشگری توضیح می‌دهد: «مثلا باید تلاش کنیم در تهران «ایونت» یا «رویداد» ایجاد کنیم، به این معنی که یک فعالیت گردشگری را تعریف و در مورد آن از راه‌های گوناگون و جذاب، اطلاع رسانی، تبلیغات و بازاریابی کنیم. به‌عنوان مثال شب‌ها‌ به‌دلیل اینکه موزه‌ها بسته هستند، می‌توانیم برنامه بازدید از بافت تاریخی تهران را تعریف کنیم. چنین رویدادهایی می‌تواند هم گردشگر خارجی و هم گردشگر داخلی را جذب کند».

درودیان می‌افزاید: «اگر بتوان با هماهنگی اقدامی انجام داد که برخی صنوف مانند صنایع دستی فروشان نیز در مناطق جاذب گردشگری شب‌ها فروشگاه‌های خود را باز کنند یا اماکنی برای فروش چای و قهوه و... در این بخش‌ها در ساعات شبانه فعالیت کنند، بي‌شك گردشگری شبانه در تهران همانند گردشگری در بسیاری از شهرهای توریستی خارجی، با استانداردهای کشور ما رونق پیدا می‌کند. استقبالی که از اماکنی همانند خیابان سی‌تیر در ساعات آخر شب می‌شود، نشان می‌دهد که این پتانسیل در تهران وجود دارد و همان‌طور که کشورهای غربی در ساعات مختف شبانه‌روز امکانات فرهنگی خود را در اختیار گردشگران می‌گذارند، ما هم می‌توانیم از امکانات فرهنگی خودمان در ساعات مختلف شبانه روز استفاده کنیم».

گردشگران خارجی را جوان‌تر کنیم!

بر اساس سند چشم انداز 1404 ایران باید بتواند 5.1 درصد از گردشگران خارجی را جذب کند و همه می‌دانیم که بیشتر گردشگران در دنیا جوانان هستند و همچنین این گردشگران جوان هستند که فرصت دارند در سال‌های بعد نيز دوباره و چندباره به مقاصد گردشگری مورد علاقه‌شان سفر کنند. این درحالی است که میانگین سنی گردشگرانی که به ایران می آیند بین 50 تا 60 سال برآورد می‌شود. بدیهی است اگر بخواهیم تعداد گردشگران‌مان را بیشتر و میانگین سن آن‌ها راپایین‌تر بیاوریم، نیاز به فعالیت‌هایی داریم که برای گردشگران جوان جذاب باشد و بي‌شك گردشگری شبانه یکی از انواع گردشگری است که برای جوانان جذابیت بیشتری دارد. از طرف دیگر نیز گردشگری فرهنگی در تهران می‌تواند الگویی از یک گردشگری شبانه فرهنگی و سالم در دنیا مطرح شود. شب‌های وسوسه انگیز تهران همانند یک گنج در دستان ما قرار گرفته و اگر واقعا به شعارهای خود مبنی بر رونق گردشگری فکر می‌کنیم، تنها کافی‌است که خاک را از روی این گنج گرانبها کنار بزنیم.