دکتر ابوالفضل فاتح: در چند روز اخیر کشورمان شاهد اعتراضات و سپس ناآرامی هایی بود که نگرانی هایی را نیز برانگیخت.
ابتدا با توجه به ظواهر وشعارهای تجمع اعتراضی مشهد که نقطه شروع ماجرا بود، گفته شد که اعتراض به سیاست های اقتصادی و « نه به گرانی» و ابراز خشم علیه سیاست های اقتصادی روحانی دلیل این تجمع بوده است. سپس نظر به گسترش همزمان این تجمعات به چندین شهر کوچک و بزرگ، اظهار شد که این اعتراضات تبدیل به جنبش محرومان شده و نهایتا با بالا گرفتن شعارهای سیاسی در شب های بعد و خشونت و اغتشاش، عنوان شد که اعتراض مشهد از دست طراحان اولیه آن خارج و با وارد شدن آمریکا، داستان به دست ضد انقلاب افتاده است.
در پاسخ به این اتفاقات، این دیدگاه عمومیت داشت که اعتراض و نقد از حقوق اساسی همه انسان هاست و اساسا دولتمرد خوب کسی است که گوش شنوایی برای آراء متفاوت مردمان کشورش داشته باشد. همین گونه بیان شد که خشونت و تعدی به اموال عمومی در همه حال محکوم است. پاسخگو بودن حاکمان و دولتمردان در قبال مسئولیت هایشان، نیز حقی است که بر عهده آنان در قبال جامعه است.
با اجماع بر این سه نکته ی فوق، نگاهی به سخنرانی های برخی سران جریان دولت سابق در یکی دو ماه منتهی به اعتراضات، برای نگارنده نکات دیکری را نیز تداعی معانی و شائبه های ایحاد می کند که این جا مطرح می کنم و البته اصرار بر صحت این نگاه خود ندارم . جالب اینکه در هنگام نگاشتن این متن، در سخنان امروز فرمانده سپاه پاسدران نیز این دیدگاه مشاهده شد.
دولتمردان سابق، پیوسته در پی انتفادات بی سابقه و بسیار تند خود به سران قوا، از این که قاطبه ی مردم به صحنه آمده و افراد مورد انتقاد آنان را جارو خواهند کرد، سخن به میان می آوردند و بی هر گونه مسامحه زبان به تهدید گشوده بودند. این که آیا آنان صرفا پیشبینی از اوضاع، در آینده نزدیک داشته اند یا این که نکته ی دیگری در میان بوده، پرسشی قابل تامل است.
با قبول این نکته که کشور از گسل ها و شکاف های عمیقی رنج می برد و نقد های جدی به سیاستگذاران در همه سطوح وحود دارد و طیفی ازاعتراضات در وقایع اخیر را هم شامل می شود، در تصور نگارنده دور از ذهن نیست که نه فقط موج اول یعنی تجمع مشهد که موج دوم یعنی اغلب تجمعات بعد از آن که در شب های بعد به صورت همزمان انجام شد، محصول سازماندهی یک تشکیلات باشد که البته به دلیل حضور برخی از همفکران همان تشکیلات در برخی رسانه ها و نهاد های منتقد دولت و آمادگی این رسانه ها و تریبون ها برای تهاجم به دولت، اجتماعات روزهای نخست، از سوی این مجموعه ها، مورد حمایت وسیع واقع شد. . البته به نظر می رسد به تدریج و با پیوستن معترضانی با خواسته هایی متفاوت و حتی طرفداری از سلطنت رضاشاهی، این جریان از کنترل آن تشکیلات نیز خارج شد و در موج سوم شمایلی چهل تکه پیدا کرد.
اگر همه ی اعتراضات فعلی ، جنبش واقعی محرومان و بدون کار تشکیلاتی و صرفا مبتنی بر وجدان جمعی بود، با توجه به گستردگی محرومان در سراسر کشور باید همه ی شهرهای کشور و طیف بسیار وسیعی از محرومان را شامل می شد و به اصطلاح با جنبش فراگیر محرومان مواجه بودیم که در مناطق فقیر شهری متمرکز بود و نه خیابان ولی عصر. نبود شعارهای مرتبط با این قشر نیز این فرضیه که این امواج، جنبش فقیران است را زیر سئوال می برد. همچنانکه اگر به خوبی بررسی شود شکل گیری تجمعات در حدود 30 تا 40 شهر از 450 شهر کشور آن هم در شهرهایی که جز معدودی، اکثرا سابقه اعتراض سیاسی و شعارهای تند را اصلا نداشته یا کمتر داشته اند، می تواند این تداعی را ایجاد کند که سازمانی در پشت این تجمعات حضور داشته که در این چند شهر تا حدی نیروی لازم را برای به صحنه آوردن در اختیار داشته است و به سرعت می توانسته به آنان برنامه داده و آنان را برای یک زمان مشخص، هم جهت کند. با شناختی که از سازمان و جریانات و تشکل های رسمی و شناخته شده ی کشور داریم و از مواضع آنان در این ایام مشهود است، هیچکدام از جریانات رسمی کشور در این اعتراضات نقشی نداشته و صرفا نظاره گر بوده اند و برای بسیاری از آنان غیر منتظره بوده است. لذا بعید نیست که اساسا این اقدامات به واسطه دست های پنهان یک تشکیلات و جریان غیر رسمی بی شناسنامه که عناصری هم فکر را در نقاط مختلف کشور همراه دارد، سازمان یافته باشد. البته آینده حقایق را بهتر روشن خواهد ساخت اما شاید این تشکیلات، وابسته به همان جریانی باشد که هم با روحانی به عنوان رییس جمهور و هم با قوای دیگر و هم حتی با رهبری انقلاب به روشنی مشکل اساسی پیدا کرده است و سهمی از خود در سیستم کشور نمی بیند و مکررا تهدید کرده بود که اگر چنان نشود، مردم به صحنه خواهند آمد، و در آخرین بار مورد عتاب سخت رهبری واقع شدند و عجیب که دقیقا این رخداد ها پس از آن عتاب روی دادند. در اعتراضات نیز می بینیم که شعارها هم علیه روحانی و هم علیه کلیت نظام طراحی شد. البته این جریان در دوران دولتشان، با بخش های بزرگی از پیشکسوتان و جریانات انقلاب مشکل داشت و اسباب بسیاری از بحران ها از جمله همان مناظره معروف را پدید آورد.
اگر از این زاویه به ماجراهای اخیر بنگریم و سهمی احتمالی بر جریان بی شناسنامه در رخدادها قائل باشیم، شاید تحلیل متفاوتی درباره چرایی و روند و اهداف آن پیدا کنیم، البته این بدان معنا نیست که همه ی معترضان، همراهان آن جریان بوده اند و یا همه این رخدادها برنامه ریزی شده بود. بسیاری از آنان که بر مرکب اعتراضات سوار شدند مردمانی هستند که از وضعیت موجود در کشور رنج می برند. قشرهایی که احساس می کنند تحقیر شده اند و کسی صدای آنها را نمی شنود. و البته بر این مرکب جریاناتی دیگری نیز سوار شدند که اساسا تعلقی به ارزش های نسل های قبلی انقلاب ندارند و متوجه عواقب اقدامات خود نیستند. بر این دسته باید علاوه کرد اغتشاش گران و وابستگان به بیگانه را.
امتزاج این بخش های مختلف است که درک این ماجرا و راه حل آن را متفاوت می سازد و ظرافتی خاص چه در تحلیل و چه در تعامل با آن را می طلبد. ولی در هر صورت نافی آن نیست که اولا در زیر پوست شهر و نسل جدید مسائلی در جریان است که نیازمند توجه و شناخت و ارتباط منطقی است و از آنجا که آینده کشور را همین نسل جوان می سازد باید برای امیدهای این نسل فکری اساسی کرد.
دوم: ضروری است همه قوای کشور، به شکلی عالمانه و راهبردی، فورا تمام همت خود را به اصلاح ساختاری و افزایش کارآمدی متوجه، و با کاربست شیوه ها و مدیران کارآمد، به داد مردم نیازمند و مظلوم به ستوه آمده از فساد و شکاف طبقاتی و بی عدالتی و قانون گریزی و باندبازی برسند. محرومان همانها هستند که بار اصلی انقلاب بر دوش آنان بوده است و امام راحل عظیم الشان بارها و بارها سفارش آنان را به مسئولان داشته اند. باید مطالبات و نیازهای مردمان مظلوم شهرهای دور دست، حاشیه نشینان و جنوب شهری ها جدی گرفته شود و صرفا به مرکز گرایی پرداخته نشود. همچنین شایسته است فضا برای فعالیت گروه های شناسنامه دار فراخ شود تا دیدگاه ها و نقدها و اعتراضات در چارچوبی قانونی و مسالمت آمیز سازمان یابد.
در عرصه خارجی نیز انتظار می رود سطح مناقشات و منازعات در حد توان و بنیان های داخلی تنظیم و از ورود به منازعات غیر ضرور به ویژه با کشورهای غیر متخاصم پرهیز شود. نفوذ و حضور ایران در منطقه دامنه گسترده ای پیدا کرده و ماهیتا در تعارض آشکار با منافع قدرتهای جهانی و وابستگان منطقه ای آنها قرار گرفته است. در این حال متناسب با قدرت و گستردگی منطقه ای ، برخورداری از استحکام بنیان های اقتصادی و مدیریتی یک ضرورت است. تردیدی وجود ندارد که قدرتها، صرف نظر از هر حکومتی که در ایران باشد، به هیچ وجه مایل به تحمل کشوری قدرتمند به نام ایران در چنین منطقه حیاتی از جهان نیستند و وقتی زمینه های داخلی فراهم باشد، آنها نیز دست از مداخله بر نمی دارند چنان که در ماجرای اخیر ترامپ و هیات حاکمه آمریکا رسما به میدان آمدند. قطعا فشارها و تحریم ها با هدف بالا بردن نارضایتی عمومی و فروپاشی درونی تنظیم شده است و هرگونه زمینه سازی و گام نهادن داوطلبانه به سمت آن با هر عنوانی، بدون استحکام بنیان های داخلی، می تواند اشتباهی مهلک باشد.
امروز در نقطه ای قرار گرفته ایم که جریاناتی در قالب اعتراضات نا مشخص، با شعار نامشخص، هدف و برنامه ی نامشخص و رهبران نامشخص سخن خود را بیان می دارند و متاسفانه سوء استفاده هایی هم صورت می پذیرد و علاوه پاسخ به مطالبات دشوار شده است، چون مطالبه واحدی بیان نمی شود. یکی از رسیدگی به مشکلات اقتصادی می گوید، یکی شعار فرهنگی سر می دهد و دیگری شعار سیاسی، ....و می رسد تا آنجا که کسانی از ناسیونالیسم آریایی و حتی از سلطنت می گویند و ... جالب است که شعارهای اساسی مردم ایران حداقل از مشروطه به این سمت یعنی استقلال و عدالت و آزادی در اعتراضات شنیده نمی شود، که باید در تحلیل نوع و دلایل اعتراضات به این مهم توجه جدی داشت. برای اصلاح این روند چاره ای جز عقلانیت و اخلاق و اقامه گفت و گوی ملی از سوی دلسوزان واقعی کشور و نظام و انقلاب برای عبور از تهدیداتی که کلیت کشور را هدف قرار داده، نیست. ای کاش هر چه زودتر زمینه ای فراهم شود که رهبران اصلی دو جناح اصیل انقلاب، بی استثنا و بدون مانع بتوانند در فرآیند گفت و گوی ملی مشارکت کرده و در کاستن از گسل ها نقش ایفا کنند. همین جا لازم است عرض شود، باید نگاهی مجدد به همه وقایع 12 سال اخیر انداخت و ریشه بسیاری از مشکلات داخلی کشور را همین جا جستجو کرد. به زعم نگارنده، این جریان از ابتدا هم انقلابی نبود و همان بود که امروز مشاهده شد.
تمامی شخصیت ها و نخبگان اصیل و با نفوذ که دل در گرو اعتلای این کشورعزیز و تمامیت ارضی آن دارند، اگر می دانند که می توانند از سرمایه اجتماعی خود برای ارائه تحلیل درست، مهار خشونت ها و آرام سازی اجتماعات در چارچوب قانون و در این حال دعوت مسئولان به پاسخگویی، توسعه روش های اصلاحی و ابرام همگان به اجرای بی تنازل قانون اساسی بهره بگیرند، جای آن امروز است. در این روزهای غبار آلود زمان ورود آنانی است که دل در گرو این میهن دارند تا هم تمامیت کشور را محفوظ داشته، هم آن دسته از معترضان غیر تشکیلاتی که از عموم مردمند و به هر دلیل معترضند را به آرامش و پیگیری اصلاح طلبانه هدایت کنند، و هم اغتشاش گران و سازمان های بی شناسنامه پنهان را از سوء استفاده مایوس سازند، و هم دخالت بیگانگان به ویژه ترامپ و هیات حاکمه آمریکا را محکوم سازند.
نهایتا این نکته نیز خوب است بیان شود، اگر نظام رسانه ای رسمی کشور از قدرت و سلامت حرفه ای لازم برخوردار بود و مسئولیت های خود را بدرستی تشخیص می داد و لابلای قوانین و مداخلات دست و پاگیر چنین نحیف و بی تاثیر نمی شد، و آنگاه بازتاب دهنده واقعیت ها و نقطه تلاقی مردم، نخبگان و نظام بود و و از سوی مسئولان امر بدرستی شنیده می شد و اصلاحات لازم در کشور صورت می گرفت، اولا امروز شاهد گستردگی ناکامدی ها و فسادها و دروغ ها و در نتیجه کشیده شدن نارضایتی ها به طبقات ضعیفتر جامعه نبودیم. و ثانیا چه بسا نبض افکار عمومی به دست رسانه های بی شناسنامه نمی افتاد و هر دم شایعه و هراسی دامن زده نمی شد. در بسیاری دیگر از کشورها همه ی این رسانه های اجتماعی فعالند و کسی آنها را نمی بندد، اما مردم خبرشان را از رسانه های رسمی دریافت می کنند، چون به آن اعتماد دارند. در ایران مشکل این است که اعتماد به رسانه های رسمی تا حد وحشتناکی فرو ریخته است.
بسیاری از بحران های داخلی امروز ریشه در گوشهای ناشنوای دیروز دارد. باید مردم را دید و به کرامت و نیازها و مطالبات آنان به درستی عنایت داشت. این فلسفه پذیرش مسئولیت برای هر مسئولی است. هنر کشورداری و مدیریت در خوب شنیدن، فهم درست و ایده و اراده ی تغییر است. خسارت از هر سو که وارد شود زمینه ساز تضعیف کشور و موجب طمع بیگانه است.
