«انتخاب»؛ سعید جعفری: وقتی دونالد ترامپ در کمپین انتخاباتی خود از انقلاب در سیاست خارجی آمریکا گفت، کمتر کسی فکر می کرد نتیجه شعارهای شومن ثروتمند نیویورکی چنین شود. حالا پس از یکسال از آغاز دوران پر ماجرای ریاست جمهوری دونالد ترامپ، او با یک توییت ۲۵۰ حرفی، وزیر خارجه خود را از کار برکنار کرد. بدون اینکه پیش از آن به رکس تیلرسون خبر داده باشد.
شاید باید ایمان بیاوریم به سخن استیفن والت استاد برجسته روابط بین الملل که درباره ترامپ می گوید: «او چرچیل وارونه است. پس از آنکه در ابتدا وانمود می کند گزینه های جایگزین را بررسی می کند، در نهایت کار اشتباه را انجام می دهد.»
اما این تغییر و تحولات به کجا ختم خواهد شد؟
۱ - سیاست خارجی ترامپ رادیکال تر می شود؟ احتمالا بله
تقریبا تردیدی نیست که با آمدن فردی امنیتی به نام مایک پمپئو از همین اندازه نازل، از ارج و قربی که دیپلماسی در ساختار حکومتی آمریکای ترامپ از آن برخوردار بود هم کاسته خواهد شد. فردی که رئيس یک سازمان امنیتی و جاسوسی مانند سیا بوده طبیعتا جز نگاه سخت و امنیتی، روش دیگری برای اداره امور در وزارت خارجه بلد نیست. او از مخالفین سفت و سخت برجام است و ایران را اصلی ترین مشکل منطقه خاورمیانه می خواند. از سوی دیگر ترامپ پس از اعلام خبر برکناری تیلرسون در جمع خبرنگاران اعلام کرد که اختلاف نظر او با وزیر خارجه بر سر برجام، یکی از دلایل اصلی برکناری رکس تیلرسون بوده است. ترامپ همچنین می گوید نظراتش در این خصوص به مایک پمپئو نزدیک تر است. پس طبیعی است که باید منتظر دوران سخت تر شدن رویکرد آمریکا در قبال ایران نه تنها در برجام که در کلیه حوزه ها باشیم. به ویژه اگر به یاد داشته باشیم که ترامپ دوشنبه بعد از ظهر در سخنرانی خود تاکید کرد هرجا در خاورمیانه پا می گذارد می بیند که ایران مشکل اصلی است.
۲ - آیا تغییرات به همینجا ختم می شود؟ احتمالا خیر
تیم و کابینه ترامپ از همان ابتدا هم ثبات چندانی نداشته اند و یکی از پرتغییرترین ها در تاریخ کاخ سفید در همین یکسال اخیر رقم خورده است. استعفاها و برکناری ها در مجموعه نزدیک به ترامپ کم نبوده است. نیویورک تایمز در گزارشی می نویسد در جلسه ای که ترامپ با تیم امنیتی خود برای امضای پایبندی یا عدم پایبندی ایران به برجام برگزار کرده، مک مستر، تیلرسون و ژنرال متیس حدود ۵۵ دقیقه از ۶۰ دقیقه را برای راضی کردن ترامپ وقت صرف کرده اند تا آمریکا از برجام خارج نشود. وقتی ترامپ می گوید اختلافش بر سر برجام با تیلرسون از دلایل اصلی برکناری وزیر خارجه بوده، پس آیا باز هم باید منتظر تغییرات تازه باشیم؟ احتمالا بله و گزینه نخست هم هربرت مک مستری خواهد بود که تنها حدود یک سال است جانشین مایک فلین شده است. مک مستر پس از رسوایی ارتباط دوست نزدیک ترامپ (فلین) با روسیه پیش از انتخابات به عنوان بیست و ششمین مشاور امنیت ملی آمریکا معرفی شد. اختلافات مک مستر در ماه های اخیر با ترامپ روزافزون بوده است و تحلیلگران او را گزینه بعدی تغییر در تیم امنیتی و خارجی ترامپ می دانند. به ویژه که مک مستر هم مخالف خروج آمریکا از برجام بوده است. شایعات از ورود جان بولتون (سفیر وقت آمریکا در سازمان ملل در زمان جرج بوش پسر) رادیکال ترین و جنگ طلب ترین سیاست مدار آمریکایی به تیم امنیتی ترامپ حکایت دارد. درباره رادیکال و البته نامعقول بودن جان بولتون جالب است بدانید که جرج بوش پسر برای اینکه بتواند او را راهی سازمان ملل کند، سنا را دور زد. چرا که اعضای سنا به بوش گفته بودند به جان بولتون رای اعتماد نخواهند داد، اما بوش برای اینکه به هدف خود برسد در زمان تعطیلی چند ماهه مجلس سنا، بولتون را به این مقام منصوب کرد تا بتواند بدون نیاز به کسب رای اعتماد مجلس سنا او را راهی نیویورک کند.
۳ - آیا ترامپ توانسته تیم امنیتی خود را یکپارچه کند؟ هنوز خیر
هرچند برکناری مک مستر از جایگاه مشاور امنیت ملی محتمل است اما در نقطه مقابل احتمال کنار گذاشتن ژنرال متیس از وزارت دفاع سخت و دشوار خواهد بود. ژنرال متیس از جایگاه ویژه ای در مجلس سنا برخوردار است و حامیان قدرتمندی هم دارد. ژنرال متیس با وجود اینکه از مخالفان جدی اقدامات ایران در خاورمیانه به شمار می رود اما معتقد است ادامه برجام به نفع منافع ملی ایالات متحده آمریکا است. ژنرال متیس در زمان معرفی اش به عنوان وزیر دفاع گفته بود: «تا زمانی که ایران از برجام تخطی نکرده ما هم باید به این توافق پایبند باشیم. هرچند این توافقی غیردوستانه است ولی وقتی آمریکا تعهدی داده است، ما باید با همکاری با همپیمانان مان به این تعهدات عمل کنیم.» از سوی دیگر همین دیروز (دوشنبه) جوزف ویتل فرمانده نیروهای مرکزی آمریکا در خاورمیانه با حمایت از برجام گفت: «توافق هسته ای با ایران یکی از مهمترین تهدیدها از سوی ایران را برای ما حل کرده است. اگر برجام از بین برود آن وقت ما باید راه حل دیگری برای برخورد با برنامه هسته ای ایران پیدا کنیم.» از سوی دیگر احتمالا پس از برکناری تیلرسون شاهد پررنگ تر شدن نقش نیکی هیلی در سیاست خارجی آمریکا خواهیم بود. هیلی هم که خود یکی از تندروترین ها ارزیابی می شود اختلافات جدی با تیلرسون داشت و دیروز پس از اعلام خبر برکنار وزیر خارجه، در توییتر خود این اقدام ترامپ را «یک تصمیم عالی» خواند و برای مایک پمپئو آرزوی موفقیت کرد.
4- آینده برجام چگونه است؟ هشدار و وضعیت قرمز
باید پذیرفت که دونالد ترامپ فردی غیر قابل پیش بینی است و در عین حال نباید تردید کرد که او کاملا ضد ساختار عمل میکند و در دوگانه ساختار – کارگزار همواره آنچه خود صحیح می پندارد را بدون توجه جدی به الزامات ساختار عملی می کند. تا همینجای کار هم تصمیمات جنجالی اش کم انتقاد به همراه نداشته است. شاید آخرین نمونه اش در سطح جهانی، ماجرای بالا بردن تعرفه فولاد و آلومینیوم باشد. تصمیمی که لطمات جدی هم به اقتصاد بین الملل و به ویژه به همپیمانان اروپایی ایالات متحده وارد می سازد. پس بهتر است از کلیشه های کلاسیک خارج شویم. برای ترامپ مهم نیست که خروج این کشور از برجام تا چه اندازه به وجهه و اعتبار این کشور در جهان لطمه وارد می کند. برای او همچنین ناراحتی و نارضایتی اروپا و فرانسه و آلمان هم از اهمیت چندانی برخوردار نیست. در عین حال دور او را مشاورین و کارشناسانی فراگرفته اند که پیوندهای عمیق و پیچیده ای با مراکز قدرت اسرائيلی و سعودی دارند. اندیشکده های رادیکال آمریکایی در واشنگتن به ترامپ به چشم یک فرصت می نگرند. فرصتی که به زعم آنها می تواند کار ایران را یکسره کند. ترامپ هم از این معامله سود می برد. چرا که از دید او ایران برایش هیچ منفعتی ندارد، در حالیکه رقبای ایران (عربستان و اسرائيل) اعتبار فراوانی در پس حملات ترامپ به ایران به او می پردازند. از سوی دیگر ترامپ از زمان کمپین انتخاباتی با فرمان حمله به تمام آنچه میراث اوباما خوانده می شود وارد شد و حالا با تمام قدرت تلاش می کند تمام آنچه او و آمریکا را به یاد اوباما می اندازد را نابود کند. رفتار اروپایی ها به ویژه در سفر وزیر خارجه فرانسه به تهران هم نشان داد، طرف اروپایی در این دوگانه، تا اندازه ای هم با آمریکا همراه است. آنها ترجیح می دهند با راضی کردن ایران به ورود به مذاکرات موشکی هم امتیازی به ترامپ برای باقی ماندن در برجام بدهند و هم دوستان خود در منطقه (عربستان و اسرائیل) را راضی کنند. همین سیاست و البته ترس از اقدامات پیش بینی نشده ترامپ هم سبب شده اروپا هر روز محتاط تر از قبل با ایران وارد معامله و فعالیت اقتصادی شود. احتیاطی که هر روز دست ما را در پس منافع برجام خالی تر می کند
شاید باید پذیرفت سخن استیفن والت را که می گوید: «رفتن تیلرسون و و احتمالا مک مستر و جایگزینی آنها با پومپئو و احتمالا جان بولتون را نمی توان انقلاب سیاست خارجی که ترامپ قولش را داده بود نامید، بلکه یک برآمدن تندروهای سیاست خارجی در آمریکا است. »
