اگر برجام لغو شود چه اتفاقی می افتد؟ / از احتمال وقوع جنگ تا خروج ایران از سایه تعهدات خود به آژانس

سوزان مالونی نایب‌رئیس بخش سیاست خارجی و عضو ارشد مرکز سیاست خاورمیانه در اندیشکده بروکینگز در مقاله ای به موضوع احتمالات پیش روی ایران و آمریکا پس از نقض برجام پرداخته است .

به گزارش «انتخاب»، مقاله مذکور با این مقدمه آغاز می شود: این روزها ایرانیان برای پیک نیک دور هم جمع می شوند تا بهار و آغاز سال نو ایرانی(نوروز) را جشن بگیرند. این یک سنت قدیمی و مرتبط به دوران پیش از اسلام است. سنتی که به عنوان بخشی از "فرهنگ فارسی" در نظر گرفته می شود و حتی پس از انقلاب اسلامی نیز ادامه داشته است. برای میلیون ها ایرانی و دیگرافرادی که نوروز را جشن می گیرند، هفته های ابتدایی بهار فرصتی سالانه برای مراسم نوروزی و تجدید قوا برای سال جدید را رقم می زند. بهار برای ایرانی ها فرصتی است برای مهمان داری و رفت و آمدهای خانوادگی و البته فراموش کردن زمستان تاریک و استقبال از جوانه های تازه بهار.

اما برای دولت ایران، ظهور سال جدید همزمان شده با نوعی ناامنی تاریخی (هم در خانه و هم در سراسر افق منطقه ای و بین المللی). با وجود پایان حوادث ماه دسامبر، سرخوردگی ناشی از شرایط اقتصادی و محدودیت های سیاسی و اجتماعی همچنان وجود دارد. این ناآرامی، احساسات سیاسی تهران را به سمت غم و اندوه کشانده است.

در همین حال، فارغ از مبارزه ایران با داعش در عراق و تلاش ها در سوریه، تهران اکنون با مقاومت گسترده ای در منطقه رو به رو است (مقاومتی که از سوی اسرائیل در قبال موضع گیری های ایران در سوریه و البته از سوی رقیب سنتی ایران یعنی عربستان سعودی دیده می شود ). به نظر می رسد که شاهزاده سعودی جوان خود را مجبور به رقابتی سرسخت با ایران آن هم به هر قیمت می داند. در سراسر منطقه تنش و ناآرامی وجود دارد و ایران همچنان مثل یک دژ مستحکم در منطقه ایستاده است. فرماندهان نظامی ایران با در نظر گرفتن چشم انداز فشار مضاعف بر این کشور می گویند : "ما توسط دشمنان کور نخواهیم شد."

ابر های سیاه در واشنگتن

با این حال بزرگ ترین تهدید علیه ایران از واشنگتن منتشر می شود، جایی که ترامپ در راس دولت ایالات متحده ایستاده و آماده است سرنوشت توافقنامه هسته ای 2015، را با یک حرکت تغییر دهد. حرکتی که می تواند منجر به تشدید تحریم های اقتصادی علیه ایران شود و یا دو دشمن قدیمی را بار دیگر به شکلی جدی در برابر یکدیگر قرار دهد. طی هفته های گذشته دیپلمات سابق جورج بوش پسر، یعنی جان بولتون موفق شد راه خود را به کاخ سفید باز کرده و از 9 آوریل رسما به کاخ سفید ملحق شود . او سومین مشاور امنیت ملی ترامپ خواهد بود.

اما حضور بولتون در کاخ سفید آن هم در فصل بهار برای ایرانیان خوش یمن نیست. بولتون در برابر معامله هسته ای (برنامه جامع اقدام مشترک یا JCPOA ) موضعی مثبت ندارد و به طور پیوسته و با صدای بلند بارها با این توافق مبارزه کرده است. وی اصرار دارد تا ترامپ از توافق خارج شود و حتی یک بار اعلام کرد که" ترامپ می تواند و باید آمریکا را از این معاهده اسف بار در اولین فرصت آزاد کند" .

بر این اساس بولتون یک برنامه گام به گام برای انجام این کار دارد. او پیشنهاد می کند که به جای روش مبتنی بر دیپلماسی از تهدیدها و روش های نظامی برای نابود کردن زیرساخت های هسته ای ایران استفاده کرد. در ضمن وی از طرفداران سرسخت تغییر رژیم تهران نیز محسوب می شود . متاسفانه، صمیمیت بولتون با یک فرقه مهاجرت کرده از ایران (منافقین) که ادعای آزادی دارند و بر خلاف قوانین ایران فعالیت می کنند مضحک است و حتی می تواند یک خسارت بزرگ برای وی به ارمغان بیاورد. اما بولتون در فرایند مدیریت و تصمیم گیری اداری تنها نیست. یکی دیگر از مخالفان این موافقتنامه، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه است . فردی که از هم اکنون آماده خروج ایالات متحده از توافق هسته ای شده است .

انتصاب های اخیر در ایالات متحده منجر به نوعی مشکل بزرگ شده است . در حال حاضر مذاکراتی جدی بین واشنگتن و اروپا، در جریان است تا با سر رسیدن اولتیماتوم رئیس جمهور ایالات متحده ؛ ترامپ، بخشی از اهداف وی محقق شود و سرنوشت این توافق قبل از مهلت 12 مه به یک جایگاه مطمئن برسد . اما تلاش برای حفظ توافق تنها برای آمریکا و ایران حساس نیست ، اوضاع ناخوشایند این معامله نه تنها یک چالش بزرگ برای ایالات متحده است ، بلکه فشاری مضاعف بر دوش بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز محسوب می شود. دیپلمات های اروپایی در تلاشند تا نوعی قرارداد تکمیلی را به موافقت ترامپ برسانند که ضمن پیشگیری از نقض صریح توافق هسته ای، انتظارات ترامپ را نیز براورده کند.

اما اگر تلاش اروپا به نتیجه نرسد ، بر اساس گفته ترامپ خاتمه این توافق نامه در ماه مه رقم خواهد خورد . این موضوع ایران را به شدت درگیر می کند چرا که نخستین بازتاب این عمل مجموعه ای کامل از تحریم های آمریکا علیه ایران خواهد بود که شامل مجازات واردات نفت خام ایران نیز می شود. در نتیجه ، وضعیت اقتصادی ناخوشایند ایران قطعا بدتر نیز خواهد شد.

با گذشت زمان، مشکلات اقتصادی ایران نارضایتی های مردمی را تشدید کرده و ممکن است این تحریم ها موجب نارضایتی شکننده باشد. تجربه طولانی مدت ایران با تحریم ها و مشکلات بین المللی نشان داده که فشارها روی ایران می تواند نقشی غیر قابل پیش بینی بازی کند. در حال حاضر می توان حدس زد تحریم های پیش رو نتایجی مشابه با تحریم های یک جانبه ایالات متحده علیه ایران در سال 2013 را رقم بزنند. اما شاید نتایج حتی فاجعه بارتر از آن زمان باشند .اما با این حال در مرحله بعدی ایران نیز با فشارها به نوعی کنار می آید و واشنگتن باید این را بپذیرد که هزینه های لغو معامله هسته ای ایران ، تنها باری بر دوش دولت ایران نخواهد بود . پایان دادن به برجام هر گونه چشم انداز حفظ انطباق ایران با محدودیت های معامله در برنامه هسته ای را قطع و تیره و تار می کند . حتی الزامی وجود نخواهد داشت که این کشور شفافیت خود را در ارائه اطلاعات به آژانس انرژی اتمی و اجازه بازرسی دقیق را ادامه دهد.

فروپاشی این معامله در سراسر چشم انداز منافع و نفوذ آمریکا نیز تاثیر خواهد گذاشت: پیش بینی می شود همانطور که در سال 2003 چنگ عراق شورای آتلانتیک را متشنج کرد، موضوع ایران نیز تشنج زا باشد. تضعیف دیپلماسی چند جانبه در برابر سایر بحران های فوری(مانند کره شمالی) و البته تقویت نفوذ روسیه و چین در خاورمیانه از دیگر پیامدهای این حرکت آمریکا خواهد بود.

بسیاری از پروژه هایی که با پایان مذاکره هسته ای می تواند رخ دهد خطرناک است . برای مثال درگیری نظامی مستقیم با ایران عواقبی ناگوار برای ثبات منطقه ای و اقتصاد جهانی ایجاد می کند.حتی منتقدین سرسخت معامله نیز معتقدند حرکات نابخردانه ریسک بالایی را به ایالات متحده تزریق می کند و انعطاف پذیری و برنامه ریزی می تواند حتی بدترین سناریو ها را بهبود بخشد.

در اکتبر 2017 بولتون هر نوع پیشنهاد میانه رو را که به دنبال بهبود معامله هسته ای بود محکوم کرد. او به جای دیپلماسی برای یک رویکرد حداکثری، از جمله حملات نظامی، که هدفش حذف کامل دولت ایران است، بحث می کرد.

بولتون نگاهی خشک و متعصبانه نسبت به مسئله ایران دارد و حتی از جریان اصلی جمهوری خواهان نیز منفک است. این موضع گیری همراستا با مواضع برخی تندروها و متحدان عرب ایالات متحده در منطقه است که معتقدند اقدامات شدید تنها راه حل ممکن برای لغو نفوذ خزنده ایران در سراسر جهان عرب است.

مترجم رویا پاک سرشت