الجزیره نوشت: در دسامبر 1991م. آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران با ملک عبدالله ولیعهد وقت عربستان سعودی در حاشیه اجلاس سازمان همکاری اسلامی در داکار سنگال با یکدیگر دیدار کردند. در این دیدار طرفین بر برگزاری مذاکرات با یکدیگر برای احیای روابط بین دو کشور توافق کردند. در حالی که روابط دو کشور در سال های پس از جنگ ایران – عراق در سال 1987م قطع شده بود.
به گزارش «انتخاب»، در ادامه این گزارش آمده است: به این منظور سید حسین موسویان سفیر سابق ایران در آلمان برای مذاکره با ولیعهد وقت عربستان فرستاده شد. پس از نشست اولیه آن ها در شهر کازابلانکا مراکش، وی برای مذاکرات بیشتر با ملک عبدالله در مکان اقامت خصوصی وی به ریاض سفر کرد. پس از سه شب مذاکرات فشرده، طرفین بر مسائل امنیت منطقه ای و مناسبات دوجانبه با یکدیگر سخن گفتند و مسیر را برای یک دوره تنش زدایی بین دو کشور هموار کرد.
حسین موسویان با یادآوری دیدارش با ملک فهد در سال 1996م. به الجزیره گفت: «پادشاه سعودی از برقراری روابط دوجانبه با ایران بسیار خوشحال بود اما از این که عراق پس از جنگ اول خلیج فارس نتوانست به این اتحاد بپیوندد خیلی ناامید بود.»
وی با اشاره به افزایش همکاری در مسائل امنیتی و تجارت بین رقبای منطقه ای گفت: « این توافق روابط دوستانه بین ایران و عربستان سعودی را برای دهه های آینده تضمین می کند.»
در سال 1998م آیت الله رفسنجانی با خوردن آب از باغ فدک (مکان مقدس برای مسلمان شیعه در خارج از مدینه) به عنوان نخستین مقام ارشد ایران بود که پس از انقلاب ایران 1979م از عربستان سعودی دیدار کرد. این دیدار، راه را برای برقراری روابط نزدیک تر باز کرد که شاهد سفر رهبران ارشد ایران به عربستان سعودی و همچنین انعقاد توافق امنیتی در زمینه تروریسم و قاچاق مواد مخدر بودیم.
نزدیک سه دهه از زمان نشست سرنوشت ساز آن ها در پایتخت سنگال در سال 1991م می گذرد؛ امروز ایران و عربستان در دو سوی مخالف شکاف های سیاسی منطقه ای از جنگ یمن، تنش در عراق، بحرین، لبنان و سوریه قرار دارند. تحلیلگران بر این عقیده هستند که کشمکش مستمر بین دو کشور باعث دشمنی و خصومت بیشتر آن ها می گردد و هر گونه راه حل دیپلماتیک را با بن بست روبرو می کند.
در نشست اتحادیه عرب در روز یکشنبه، عربستان سعودی ادعای مداخله آشکار ایران در مسائل داخلی کشورهای عربی را محکوم کرد.
فاکتوری به نام آمریکا
حسین موسویان محقق ارشد دانشگاه پرینستون آمریکا تاکید کرد: «عصر روابط گرم بین ایران و عربستان سعودی پس از تهاجم آمریکا به عراق در سال 2003م. سرد شده است.»
عربستان سعودی با تصمیم جرج بوش رئیس جمهور سابق آمریکا در حمله به عراق مخالفت کرد زیرا سرنگونی صدام باعث تقویت قدرت اکثریت شیعه به ضرر اهل سنت شد و موازنه قوای منطقه ای به نفع ایران تغییر پیدا کرد.
با این وجود حتی پس از آن ملک عبدالله به حفظ روابط با ایران ادامه داد. وی در سال 2007م از محمود احمدی نژاد رئیس جمهور سابق استقبال کرد. با وجود تنش های شیعه و سنی در بحرین در سال 2011م، احمدی نژاد بار دیگر در سال 2012م به ریاض سفر کرد.
در سال 2015م. پس از مرگ ملک عبدالله و انتقال قدرت به برادر ناتنی اش سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، رویکرد تقابل جویانه تری نسبت به ایران از سوی عربستان اتخاذ شد. در همان سال ایران توافق هسته ای با قدرت های جهانی امضا کرد.
محجوب زویری یک محقق ایرانی و مدیر مرکز مطالعات خلیح فارس دانشگاه قطر گفت: « زمانی که رئیس جمهور اوباما از توافق هسته ای ایران حمایت کرد عربستان سعودی کاملا به حاشیه رانده شد.»
وی در سال 2017م. به الجزیره گفت: «با خروج اوباما و قدرت یابی ترامپ در سال 2017م. زمینه های دستیابی ریاض به جایگاه قدرت در خاورمیانه را فراهم کرده است.»
ترامپ به عنوان رئیس جمهور اولین سفر خارجی خودش را به عربستان سعودی انجام داد. وی همچنین با انتصاب «بازهای» شناخته شده در کابینه اش، ایران را به ترک توافق هسته ای ایران تهدید کرده است.
زویری گفت: « سعودی ها خواهان این هستند که تا زمانی که جمهوری خواهان در قدرت هستند شاهد شکست دیپلماتیک و سیاسی ایران باشد و همچنین ایران را منزوی، به حاشیه رانده شده و همراه با فشار نشان دهند. »
وی افزود: « با این حال عربستان سعودی خواهان این نیست که ایران به طور کامل از این بازی خارج شود زیرا حضور ایران باعث مشروعیت رهبران جدید سعودی می شود. آن ها از طریق نشان می دهند که برای اهداف داخلی و خارجی خود تهدیدی وجود دارد.»
مداخله عربستان سعودی در یمن در راس یک ائتلاف در مارس 2015م ، مرگ صدها زائر ایرانی در طول حج سال 2015م و اعدام شیخ نمر رهبر شیعه در سال 2016م. موانع بیشتری در روابط بین دو کشور ایجاد کرد. پس از اعدام شیخ نمر، ایرانی ها به سفارت عربستان در تهران حمله کردند که منجر به قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور شد.
یک متخصص ایران در موسسه وودرو ویلسون در دانشگاه پرینستون گفت:« تنش های فیمابین ایران و عربستان سعودی به حدی رسیده است که هر گونه چشم انداز گفتگو و پیشرفت دیپلماتیک به شدت کاهش یافته است.»
وی افزود: «اظهارات محمد بن سلمان و عادل الجبیر منعکس کننده دیدگاه بازی با حاصل جمع صفر نسبت به ایران و نقش منطقه ای آن است. هر دو ، ایران را برای مناقشات منطقه ای سرزنش می کنند و تهران را به عنوان « حامی دولتی تروریسم» توصیف می کنند.رهبران سعودی احساس می کنند که آن ها آخرین کشور عربی است که در مسیر کلی سلطه منطقه ای ایران قرار دارند. بنابراین آن ها بر این باور هستند که تعامل با آن ها به معنای پذیرش وضعیت و نقش منطقه ای ایران است.»
وی افزود: « تلاش های حسن روحانی و محمد جواد ظریف برای دستیابی به یک توافق با سعودی ها به جایی نرسیده است. در سال 2013م حسن روحانی رئیس جمهور ایران به عربستان سعودی پیشنهاد گفتگو داده است. در اکتبر سال 2017م محمد جواد ظریف در یک بخشی از مجله آمریکایی آتلانتیک بر راه حل « برد – برد» تاکید کرد. او همچنین در ژانویه امسال اعلام کرد که ایران خواهان امضای یک « پیمان عدم تجاوز » با همسایگانش است.»
طوسی می گوید که مردم ایران به شدت حامی دیپلماسی هستند و می تواندبه انتخاب روحانی در سال 2017م به عنوان نشانه از حمایت عمومی از سیاست خارجی پراگماتیک ( عملگرا) یاد کرد.
وی افزود: «تهدید ترامپ برای خروج از توافق هسه ای ایران می تواند باعث افزایش شکاف و تفرقه بین ایران و عربستان سعودی گردد. خروج آمریکا تا حد زیادی میزان شانس برای گفتگو و همکاری منطقه ای را کاهش خواهد داد و مخالفت ایران با منافع آمریکا در منطقه را افزایش خواهد داد»
