سید فواد ظریفی، دکترای کارآفرینی که زمینه تخصصی خود را بیشتر مطالعه کسب و کار‌های جدید قرار داده، در زمینه تجارت الکترونیک از معدود معلمانی است که در زمانی به این حوزه وارد شد که تقریبا حوزهای ناشناخته بود و در این زمینه سابقه تدریس چندین ساله و تالیف کتاب نیز داشته است.
گفت و گوی زیر با او درباره ارزهای دیجیتال را بخوانید.
در مورد موضوع مصاحبه، شناختی کوتاه از ارزهای دیجیتال ارائه نمایید؟
ارز دیجیتال یا کریپتوکارنسی ها، یک پول رمزنگاری شده و صد در صد مجازی است که درحال حاضر هیچگونه نظارت حاکمیتی بر آن وجود ندارد. به صورت مجازی در رایانه‌ها ذخیره میشود و شاید یک اشتباه موجب صدمات و خسارت‌های جبرانناپذیری شود که برای جلوگیری از این اشتباه‌ها و خسارتها، آموزش‌های تخصصی در این حوزه، امری ضروری است. در کشور ما نیز عمدتاً از بیتکوین به عنوان ارز دیجیتال استفاده میشود.
چه ارزهای دیگری در بازار ایران و جهان رایج است؟
بیتکوین را نمیتوان فقط یک ارز دورانساز در حوزه کسب و کار دانست بلکه این ارز دیجیتال را باید یک معیار استاندارد برای سایر ارزهای دیجیتال قلمداد کرد. تقریباً اکثر ارزها، از بینکوین الگو گرفته اند و شاید بتوان گفت: نسخه بهبودیافته بیت کوین هستند، امّا مشهورترین آن‌ها لایت کوین (LTC)، اتریوم (ETH)، زیکش (ZEC)، دش (Dash)، ریپل (XPR) و مونرو (XMR) هستند.
در شرایط فعلی، ارزهای دیجیتال چه مشکلاتی دارند و چه ریسک‌هایی در کمین سرمایه گذاران وجود دارد؟
اوّلین مشکلی که میتوان بیان کرد، بی ثباتی قیمت بازار است. این بی ثباتی میتواند با کاهش یا افزایش خیره کننده همراه باشد که دلیل آن هم دارندگان عمده این نوع ارز هستند که اصطلاحا به نهنگ‌ها تعبیر می‌شوند. آن‌ها به واسطه‌ی بازی با ارزهای خود قیمت‌ها را دستخوش تغییراتی به نفع خود و ذینفعان خود میکنند. البته در این میان میتوان هک شدن را نیز به ریسک‌های این بازار اضافه نمود چرا که حوزه دیجیتال، حوزه مورد علاقه هکرهاست. دومین مشکل، عدم وجود قیمت واحد و همچنین دشواری رسم نمودار تکنیکال برای رشد و افت قیمتی این ارزهاست که نمیتوان یک الگوی منطقی برای قیمت گذاری این ارزها متصور شد. البته تأخیر در تراکنش‌ها از مشتری تا تأیید هویت حساب کاربری و ذخیره نیز بر ریسک این مسیر میافزاید.
این بازار در کنار این خطرات، چه مزایایی دارد که بخش عظیمی از سرمایه‌ها را به خود جذب کردهاست؟
این بازار قطعاً مزایایی نیز دارد که نمیتوان منکر آن شد. کریپتوکارنسی‌ها را میتوان بهصورت مستقیم به اشخاص انتقال داد و از قدرت واسطهها در این میان کاست. بانک‌های عامل که تا پیش از این از تراکنش‌های واقعی کارمزد میگرفتند، با این رد و بدلشدن رموز، دیگر نمیتوانند این هزینه را به مشتری تحمیل نمایند. همچنین انتقال از تمام نقاط دنیا امکانپذیر است و شاید این یکی از دلایل علاقه کشور‌های تحریم شده به این ارزها باشد. حسن دیگر این مبادلات، امنیت تراکنش است، زیرا خریدار میتواند ناشناس باقی بماند که البته این امر بعد‌ها میتواند به یک نقص بالقوه تبدیل شود. این موارد است که در کنار سرعت بالا و فراگیربودن و همچنین محدودنبودن به یک کشور، بر هیجان این بازار میافزاید و افراد بهویژه جوانان را علاقمند به این حوزه می‌کند.
پس حوزه ایست که کلاهبرداری و خطر را نیز تجربه کردهاست. لطفاً از مخاطرات اینچنینی سخن بگویید.
هرچه قدر سرعت بالا باشد به همان اندازه برگشت ناپذیری نیز در این حوزه شایع می شود. خطراتی، چون گم شدن رمز کیف پول، جعل اطلاعات پرداختی و هک شدن یک درگاه، از عمده خطرات و کلاهبرداری‌های این حوزه است. در سال ۲۰۱۷ ارز دیجیتال اتریوم توسط هکر‌ها با روش" مهندسی اجتماعی" هک شد و کاربران را متقاعد کرد که آن‌ها مالکان واقعی دامنه اند. هکر‌ها پس از دسترسی به اطلاعات شروع به مسدود نمودن وجوه در گردش کردند. البته این حمله با حداقل هزینه، سریعاً کشف شد و کاربر هویت دروغین را تشخیص داد، ولی ممکن بود این اتّفاق نیفتد و خسارات زیادی را متوجه کاربران نماید. مشکل دیگر، از دستدادن فایل کیف پول با همان وَلِت است. کاربران، اطلاعات حساب ساختهشده را در یک فایل درون رایانهشان ذخیره می کنند حال اگر یک بدافزار بخواهد فعّال شود یا حتّی هارد دیسک دستگاه فرد از بین برود، چه بسا سرمایه ای کلان نابود گردد. البته خیلی از این مشکلات را می توان با ایجاد کیف پول سخت افزاری و یا استفاده از یک آنتی ویروس با کیفیت مدیریت نمود لکن حوزه دیجیتال حوزهایست که به همان اندازه که کاربران فعّالیّت می کنند، کلاهبرداران و هکر‌ها نیز با خبرگی خیره کننده ای در حال فعّالیّت هستند.
آیا تا به حال این ارزها در جهان به صورت ملّی تولید شده است؟
ونزوئلا اوّلین کشوری است که به این حوزه وارد شده است و ارزی به نام "پترو" را پیشفروش کرد که به دلیل پشتوانه این ارز که نفت ونزوئلا میباشد، با بیتکوین و سایر ارزها تفاوت‌هایی دارد. البته دلایل ونزوئلا برای این کار را میتوان دورزدن تحریم‌ها و نجات پول کمارزش ملّی دانست، امّا شاید اصلیترین تفاوت پترو و بیتکوین تمرکزگرا بودن آن باشد. البته روسیه، ایران، کامبوج و سوئد نیز در این حوزه یا ورود کردهاند و یا علاقمند به ورود هستند. ولی خب ایجاد یک پول ملی یا ارز رمز پایه ملی مستلزم ایجاد زیرساخت پیچیده، ساز و کار‌های قانونی و همچنین فرهنگ سازی به موقع میباشد.
قوانین ارز دیجیتال در کشور ما چگونه است؟ آیا قانونگذار، تمهیداتی در جهت مدیریت این ابزار اندیشیده است؟
در ایران نیز مانند سایر کشورها، نهاد‌های حاکمیتی با نوعی وسواس و بدبینی به این ارز "بدون پشتوانه" و حتّی در برخی از انواع آن "بدون مؤسّس" نگاه می کنند. قطعاً دولت نمی تواند و نباید کنار بنشیند و نظاره گر باشد تا میلیارد‌ها تومان سرمایه مملکت به خصوص جوانان به سمت جایی که افق مشخصی ندارد، برود. ولی باید پاسخگوی اشتیاق بازار نیز باشد. از اینرو مسئولان در مورد قانونی یا غیرقانونی بودن آن هنوز اظهارنظر نکردهاند و چهبسا این یک استراتژی مدبّرانه باشد، چون در سایه این سکوت بازار را از تب و تاب میاندازند و در سایه، زمینه مطالعه و برّرسی زیرساخت‌های توسعه ارزهای دیجیتال ملّی را ایجاد میکنند. به عقیده اینجانب با توجه به توسعه فضای دیجیتال و تجارت الکترونیک، ارز رمزپایه یک اتفاق ناگزیر در اقتصاد‌ها به شمار می‌رود و تا بحال نیز اکثر کشورها آشکار یا پنهان علاقه خود را به این حوزه نشان داده اند.
سرنوشت ارزهای دیجیتال را چگونه ارزیابی می کنید؟
پیشبینی در این حوزه کار ساد‌های نیست. شاید بسیاری، آن را جایگزین بانک‌ها و صرّافی‌ها در آینده بدانند که این یک ادّعا و تفکّری بنیادی است. اما اگر بخواهیم بدون هیجان اظهار نظر کنیم باید گفت: ارز دیجیتال حوزهای است که هر صعود شدیدی با یک سقوط خانمانبرانداز همراه بودهاست. به عنوان مثال، بیتکوین چندماه پیش در حدود ۱۸ هزار دلار بود، ولی حالا در حدود ۷ تا ۸ هزار دلار است که البته اگر نوسان نرخ دلار به داد دارندگان بیتکوین نمیرسید، آن‌ها نیز به صف مالباختگان مؤسسه‌های غیر مجاز میپیوستند؛ که البته نباید فراموش کرد که هیچ مرجعی قانونی، در این زمینه تضمینی به آن‌ها ندادهاست. بسیاری از اقتصاددانان، هجوم به بیتکوین و سایر ارزهای دیجیتال را بهسان حالتی میدانند که مردم بدون دلیل به یک سمت میدوند و وقتی از آن‌ها پرسیدهشود "به کجا چنین شتابان؟ " میگویند: لابد خبری هست که دیگران نیز میدوند. اما باید با احتیاط گام برداشت. شاید اگر ۲۰ سال بعد این مصاحبه را بخوانیم، پاسخ بسیاری از این ابهام‌ها برایمان واضح و مبرهن شدهباشد. لکن در حال حاضر ابهامات زیاد است و ابهام زمینه ریسک فزاینده را فراهم می‌کند.
آقای دکتر در پایان چه توصی‌های به سرمایه گذاران تازه کار به ویژه مخاطبان جوان این حوزه دارید؟
این عزیزان باید به این نکته دقّت کنند که تا به امروز، سوداگران و واسطهها، بیشترین سود را از این آشفته بازار بی قانون و بیحساب و کتاب برده اند، امّا با توجه به سود‌های سرشاری که باعث تهییج سرمایه گذاران میشود، پیشنهاد میشود با مطالعه روند‌ها و پیشرانه‌های این حوزه، تصمیمی منطقی را اتّخاذ نمایند. صدالبته که پیشگویی برای آینده ارزهای دیجیتال کار اینجانب نیست، امّا حتی پیشبینی در این حوزه نیز دشوار و موجب تبعات می باشد.
