مدت‌هاست که با گسترش به‌کارگیری شبکه‌های اجتماعی، انتشار اخبار و تبادل نظر پیرامون مسائل مختلف سهولت بیشتری یافته است. اما در کنار این فرصت‌های منحصر به فرد، چالش‌هایی نیز وجود دارند که برای فائق آمدن بر آنها نیازمند مشارکت عمومی و همدلی همگانی هستیم.
محمدجواد آذری جهرمی - وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات - در ادامه یادداشت خود در روزنامه «ایران» نوشت: انتشار اخبار جعلی که اغلب با سوءاستفاده از احساسات عمومی مردم و با تغییر واقعیت صورت می‌گیرد، به مرور فضای تشخیص حق از باطل را غبارآلود و افکار عمومی را از واقعیت‌های مهم و اصلی منحرف می‌کند و همین موضوع گاهی با تحریک احساسات مردم منجر به نگرانی‌هایی جدی در سطح جهانی می‌شود.
در گام نخست، با اهتمام مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات، جلسات گفت‌وگوی صاحب‌نظران درباره فضای مجازی و رسانه‌ای برگزار و به عنوان راهبردی ارزشمند برای تبادل اندیشه و نظر برگزار می‌شود. نخستین جلسه از این گفت‌وگوها، به اخبار جعلی اختصاص یافت که در آن مشخص شد که اکثر شهروندان دغدغه آن را دارند و تاکنون درباره آن اقدام مناسبی انجام نشده است. آمار نشان می‌دهند که خبر جعلی در تمامی موضوعات اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشت، سلامتی و سایر موضوعات وجود دارد و با وجود فناوری‌های نوین، به آسانی تولید و منتشر می‌شود. به دلیل تأثیرگذاری بالای اخبار در افکار عمومی و به تبع آن تصمیم‌گیری‌های مسئولین، برخی از این شیوه برای جنگ روانی و تحقق اهداف و منافع ناصحیح استفاده می‌شود و با تکنیک‌های مهندسی اجتماعی، دست به تخریب اشخاص و عقاید می‌زنند تا هزینه دفاع از اخبار واقعی در مقابل اخبار جعلی را افزایش دهند. گاهی نیز با تلفیق چند خبر واقعی و اطلاعاتی جعلی تلاش می‌کنند نگاه مردم را به اهمیت برخی دغدغه‌ها بکاهند و جداسازی راستی از ناراستی را سخت‌تر کنند.
آنچه که زیان این‌گونه اخبار را بیشتر می‌کند، اصل جعل و نشر آن نیست، بلکه بازنشر و پذیرش آن به وسیله افرادی است که به علت فقدان سواد رسانه‌ای و نداشتن قدرت تمییز میان «جعل» و «واقعیت» یا حتی تحریک‌شدن احساسات لطیف و شریف انسانی، آن را پذیرفته و نشر می‌دهند و چون این افراد نشردهنده می‌توانند بی‌طرف و غیرمُغرِض شناخته شوند، اثرات منفی اخبار جعلی و منتشرشده به دست آنان افزایش می‌یابد. این وضعیتی است که نه فقط ما بلکه دیگر کشورها نیز با آن دست به گریبان هستند. اخبار جعلی در استرالیا، هند، امریکا، برزیل، سوئد، فرانسه و بسیاری از کشورهای دیگر آثار و عوارض خود را بویژه در مقاطع حساس زمانی به جای گذاشته است و در اجلاس‌های بین‌المللی اغلب این موضوع را در دستور کار گفت‌وگو پیرامون فضای مجازی قرار می‌دهند.
اگر اکنون همگی با هم راه حلی برای این موضوع نیابیم، به تعبیر مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، دشمن از این سلاح شیمیایی استفاده خواهد کرد و هوای فرهنگ کشور زهرآگین و سمی می‌شود. از همین رو، باید با مشارکت و همدلی همگانی، راه حلی قاطع و قابل اعتماد برای آن پیدا کنیم. تجربه گذشته و شواهد موجود نشان می‌دهد که محدود کردن دسترسی‌ها به طور قطع راه‌حل نیست. در دنیایی که با سرعتی بالا به سوی انقلاب صنعتی چهارم می‌رود، هرگونه محدودیتی که بر ارتباطات اعمال شود، یک خود تحریمی خواهد بود و بر مسیر پیشرفت کشور موانعی ایجاد می‌شود. به علاوه باید ایمان داشته باشیم که بشر در مقابله با بحران‌ها بیکار نمی‌نشیند و دست به کار می‌شود. همچنان که برای مقابله با گرمایش زمین اقدام کرده است و دیر یا زود به واسطه غریزه صیانت از ذات چاره‌ای ندارد جز اینکه بر این مسأله و مشکل نیز فائق آید. اگر این راه‌های سلبی را کنار بگذاریم آنگاه می‌توانیم راه‌های سازنده و مفید را پیش گیریم.
بدین منظور، در گام اول باید برای افزایش سواد رسانه‌ای جامعه تلاش کنیم و شایسته است که این اقدام به صورت مؤثرتر از مقاطع اولیه تحصیلی آغاز کرد. در گام‌های بعدی، ضرورت دارد که همگی از داوری‌های سریع و پذیرش اخبار و بازنشر آنها اجتناب کنیم. تا هنگامی که از درستی آنها و منبع معتبر آنها اطلاع پیدا نکرده‌ایم، به بازنشر آنها اقدام نکنیم؛ بخصوص در زمانی که مزدورهای رسانه ای و مجازی نهایت تلاش خود را بر تخریب مدافعان حقیقت می‌گذارند. جعل خبر حتی اگر علیه مخالفان ما هم باشد در نهایت دودش به چشم ما نیز خواهد رفت. همچنین لازم است مقررات دقیق با ضمانت اجرایی کافی برای نظارت برانتشار اخبار جعلی و زیان‌بار وضع و اجرا شود.
آگاهی و هوشیاری مردم گرانقدر ایران در طول تاریخ زبانزد همه ملت‌ها بوده است. مسلماً در این موضوع نیز برای مشکلات راهکاری خواهند یافت و بار دیگر به همگان ثابت خواهند کرد که شیوه اخلاقی راستین در مسیر پیشرفت کشور چگونه است.
