یک کارشناس مسائل بین الملل گفت: چالش‌هایی که دستگاه دیپلماسی ایران با آنها در سال ۲۰۱۹ مواجه خواهد بود، درواقع همان چالش‌های سال ۲۰۱۸ است، با این تفاوت که به نظر می‌رسد به دلایل مختلف سطح این چالش‌ها شدیدتر از گذشته خواهد بود.
صابر گل‌عنبری در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه «در مجموع می‌توان این چالش‌ها را در سه دسته سیاسی، اقتصادی و امنیتی قرار داد که نوع اول یعنی چالش‌های سیاسی اصل و دو چالش دیگر یعنی اقتصادی و امنیتی فرعی و تابع آن چالش سیاسی هستند»، تصریح کرد: یکی از مهمترین چالش‌های دستگاه سیاست خارجی ایران در سال ۲۰۱۹ مقابله با «راهبرد فشار حداکثری آمریکا علیه ایران» است.
وی در این ارتباط ادامه داد: آمریکا بعد از خروج از برجام این راهبرد را علیه ایران در پیش گرفته است و آن گونه که از شروط ۱۲ گانه مایک پمپئو و اظهارنظرهای مقامات آمریکایی و در راس آنها دونالد ترامپ برمی‌آید آنها فعلا دو هدف اساسی را در این ارتباط دنبال می‌کنند؛ یکی تغییر رفتار منطقه‌ای ایران و درواقع گرفتن اهرم‌های فشار منطقه‌ای از تهران است و دومی هم موضوع موشک‌های ایران به عنوان مهمترین اهرم قدرت نظامی کشور است. این که آنها در مراحل بعدی هدف تغییر نظام یا ژئوپلیتیک ایران را هم دنبال می‌کنند یا خیر؟ بحث دیگری است. فعلا بر اساس خود مواضع و سخنان آمریکایی‌ها دو هدف گفته شده مدنظر آنها است و از طریق دست گذاشتن بر پاشنه آشیل کشور یعنی وضعیت اقتصادی می‌خواهند با جنگ اقتصادی و ابزار تحریم، فشاری حداکثری بر کشور وارد و تهران را مجبور به نشستن پای میز مذاکره و دادن امتیازات کلانی کنند که دو هدف مورد نظر آمریکا را محقق کند.
وی ادامه داد: اکنون آمریکا منتظر نتایج عملی تحریم‌ها و فشارهای دیپلماتیک و سیاسی بر ایران است و در سال ۲۰۱۹ هم این فشارها روندی تصاعدی‌تر خواهد داشت و درواقع همان طور که گفته شد مهمترین چالش دستگاه دیپلماسی کشورمان در سال ۲۰۱۹ نوع برخورد با این راهبرد در سیاست خارجی و تقلیل این فشارهاست.
گل‌عنبری خاطرنشان کرد: جدا از دیگر فاکتورهای تاثیرگذار، دونالد ترامپ با توجه به مشکلات داخلی خود در آمریکا نمی‌خواهد در بحث سیاست تقابلی خود با ایران، این بهانه را به دست مخالفانش بدهد که موفق نبوده و راهبردش در مقابله با ایران شکست خورده است. از این رو، تلاش خواهد کرد که به امید تحقق اهداف خود در این زمینه بیشترین فشارها را وارد کند. در کنار آن هم، با وجود سیاست "نخست آمریکا" که به نظرم به درستی فهمیده نشده است، چرا که عده ای فکر می‌کنند این سیاست به معنای فرو رفتن این کشور در لاک خود است، واضح است که دونالد ترامپ می‌خواهد پرونده‌های مهم و چالشی در سطح جهان را خود وی به سرانجام برساند و بر همین اساس سه موضوع را در کانون توجه خود قرار داده است و می‌خواهد قبل از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ به نوعی آنها را فیصله دهد؛ این سه موضوع عبارتند از مساله کره شمالی، نزاع اسرائیلی فلسطینی و بحث ایران. در مورد موضوع اول کار را شروع کرده است و به توافقاتی با پیونگ یانگ رسیده است، در بحث نزاع فلسطین هم کارهای جدی از جمله انتقال سفارت به قدس و غیره را شروع کرده و قرار است مهمترین کار خود یعنی طرح معامله قرن را در ۲۰۱۹ مطرح کند. در بحث ایران هم با خروج از برجام و بازگشت تحریم‌ها کار خود را شروع کرده است، اما به نتیجه نرسیده است و نهایت تلاش خود را خواهد کرد که این امر اتفاق بیافتد.
پیشبرد برجام بدون آمریکا
گل‌عنبری یکی دیگر از سخت‌ترین چالش‌های دستگاه دیپلماسی ایران در سال ۲۰۱۹ را مساله پیشبرد برجام بدون آمریکا عنوان کرد و گفت: عمل نکردن اروپایی‌ها به تعهدات خود بر اساس این توافق بین‌المللی و محقق نشدن وعده‌های‌شان درطول ۶ ماه گذشته، کار را بسیار دشوار کرده است و عملا منافع اقتصادی ایران از برجام اگر به صفر هم نرسیده باشد به حداقل ممکن رسیده است. همین امر تا حدود زیادی باعث شده است که برجام شکلی یک طرفه پیدا کند. در این وضعیت چالش، وزارت خارجه این خواهد بود که به چه شکلی و با چه راهبردی برجام بدون آمریکا را به پیش ببرد که هم حداقل منافع اقتصادی ایران از این توافق تحصیل شود و هم تروییکای اروپا به وعده‌های خود به ویژه در بحث کانال مالی عمل کند و از دیگر سو چین و روسیه نیز در این مساله کمک جدی کنند.
وی با بیان اینکه شخصا معتقدم که اروپا چه از سر ناتوانی و یا از سر نخواستن، عملا کاری جدی نخواهد کرد که این منافع حاصل شود و اگر هم SPV بالاخره به هر نحوی رنگ واقعیت به خود گیرد، محدودیت‌های زیادی برای آن وضع خواهند کرد؛ به گونه‌ای که عملا نفع بزرگی برای ایران نداشته باشد، افزود: واقعیت این است که آمریکا با هدف اجماع سازی جهانی علیه ایران تلاش می‌کند که به هر شیوه ممکن کشور را به سمت خروج از این توافق بکشاند تا در کنار به صفر رساندن منافع اقتصادی برجام، منافع سیاسی آن را نیز کاملا از بین ببرد، بنابراین شیوه مدیریت این پرونده و جلوگیری از تحقق این هدف چالشی بسیار جدی برای دستگاه دیپلماسی کشور در سال ۲۰۱۹ است.
روابط با همسایگان به ویژه عربستان سعودی
این کارشناس مسائل غرب آسیا با بیان این که سومین چالش مهم دستگاه دیپلماسی ایران در سال ۲۰۱۹ مساله روابط با همسایگان به ویژه عربستان سعودی است، در این ارتباط توضیح داد: یکی از مهمترین ابزارهای راهبرد جدید رئیس‌جمهور آمریکا علیه ایران، روابط بحرانی تهران با ریاض است. موفقیت دستگاه دیپلماسی در چالش روابط با همسایگان و در راس آنها عربستان می‌تواند آن ابزار مهم را از آمریکا بگیرد. کما این که این مساله، دیگر چالش‌های منطقه‌ای پیش روی سیاست خارجی ایران را در سال ۲۰۱۹ بسیار کم رنگ خواهد کرد چرا که بسیاری از این چالش‌ها از جمله در بحث سوریه، یمن، عراق، لبنان و غیره تابعی از چالش روابط بحرانی با عربستان است.
وی در عین حال افزود: هر چند دستگاه دیپلماسی باید نهایت تلاش خود را برای فرصت‌سازی جهت رفع این چالش مهم انجام دهد، اما مرتفع شدن این مشکل کار چندان آسانی نیست و امید زیادی هم وجود ندارد که در سال ۲۰۱۹ این اتفاق بیافتد چر اکه متاسفانه امروزه روابط بحرانی ریاض و تهران تابعی شده است از روابط بحرانی واشنگتن و تهران.
مقابله با حضور رو به گسترش اسرائیل در حوزه پیرامونی ایران و شکل‌گیری ائتلافات منطقه‌ای با مشارکت این رژیم
این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل چهارمین چالش دستگاه دیپلماسی کشور را مقابله با حضور رو به گسترش اسرائیل در حوزه پیرامونی ایران و شکل‌گیری ائتلافات منطقه‌ای با مشارکت این رژیم عنوان کرد و گفت: بر کسی پوشیده نیست که روند عادی سازی روابط میان تل‌آویو و بیشتر پایتخت‌های عربی حوزه خلیج فارس در سال ۲۰۱۸ شدت بی‌سابقه‌ای گرفت و وارد فاز علنی شده است. نتانیاهو آشکار به مسقط پایتخت عمان سفر کرده و وزرای اسرائیلی هم به امارات رفتند و به احتمال زیاد هم در سال ۲۰۱۹ نتانیاهو به بحرین هم سفر کند. همچنین روابط عربستان و اسرائیل هم وارد فاز جدیدی شده است به نوعی که محمد بن سلمان ولی‌عهد عربستان ماندن خود در قدرت پس از بحران ترور خاشقجی را مدیون تلاش‌های لابی اسرائیلی و شخص نتانیاهو در آمریکا می‌داند و قطعا این وامداری هزینه‌های سنگینی برای منطقه دارد.
وی ادامه داد: در کنار آنچه که اشاره شد روابط نظامی باکو و تل‌آویو هم در سال ۲۰۱۸ توسعه بیشتری یافت و رئیس ستاد مشترک آذربایجان به آنجا سفر کرد. همچنین در سال ۲۰۱۸ نشانه‌های زیادی دال بر اهتمام روزافزون اسرائیل به عراق بروز کرد.
بازیابی نفوذ نرم ایران در میان ملت‌های عربی و مسلمان
وی خاطرنشان کرد: بر کسی پوشیده نیست که پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و اشغال این کشور رفته رفته نفوذ نرم ایران در میان ملت‌های عربی و مسلمان با چالش مواجه شد و پس از تحولات منطقه از سال ۲۰۱۱ به بعد به ویژه مسائل سوریه نیز این نفوذ آسیب دید و در سایه نبود رسانه‌های برون مرزی قوی و سیاست فعال ایران‌هراسی وضعیت بدتر هم شد. حال مهمترین چالش دستگاه دیپلماسی در این حوزه تلاش برای بازیابی بخش آسیب دیده این نفوذ نرم است. البته شاید بتوان گفت نفوذ سخت ایران در منطقه در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است، اما پیشبرد این نوع نفوذ بدون پشتوانه نفوذ نرم با مشکل جدی روبرو خواهد بود.
البته ناگفته نماند که اشتباهات عربستان در سه سال گذشته از جمله در بحث بحران با قطر، جنگ یمن و ترور فجیع خاشقجی موجب شد که بخشی از توجهات رسانه‌ها و افکار عمومی منطقه به سمت دیگری شیفت پیدا کند و رسانه‌های محور عربستان در موضع تدافعی قرار گیرند و این مساله تا حدود زیادی موجب کاهش حملات رسانه‌ای به ایران شد.
داعش در افغانستان
گل‌عنبری تصریح کرد: یکی دیگر از چالش‌های مهم امنیتی برای ایران، آینده حضور داعش در افغانستان خواهد بود که در سال ۲۰۱۸ رشد عجیبی داشته است. این مساله جدا از راهکارهای امنیتی دستگاه‌های مربوطه، یک چالش برای دستگاه دیپلماسی برای حضور فعال‌تری برای مقابله با این مساله محسوب می‌شود.
مدیریت جنگ نفوذ در منطقه
این کارشناس مسائل غرب آسیا خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین برون‌دادهای اختلافات میان ایران و عربستان، جنگ نفوذ یا به عبارتی دیگر یارگیری در سطح منطقه است. این مساله در سال ۲۰۱۸ به اشکال مختلف در کشورهای مختلف از پاکستان و افغانستان گرفته تا لبنان و سوریه و عراق و ...نمود بارزی داشت و در سال جدید میلادی نیز پررنگ‌تر خواهد بود. ورود ابوظبی و ریاض به مذاکرات آمریکا با طالبان جدا از این که هدف از آن گرفتن این پرونده از دوحه است، تلاشی برای کاستن نفوذ ایران در افغانستان نیز هست. همچنین محور ریاض -ابوظبی تلاش می‌کند نخست‌وزیر جدید پاکستان عمران خان را با خود همراه کند، کمک مالی سه میلیارد دلاری امارات به پاکستان هم در این راستا است.
وی تصریح کرد: همچنین عربستان تلاش می‌کند با از سرگیری روابط عربی با دمشق به نحوی بر مناسبات سوریه و ایران اثر منفی بگذارد. در بحث عراق هم در سال ۲۰۱۸ تلاش‌های آمریکا و به تبع آن هم عربستان در بحث انتخابات و تشکیل دولت برای کاهش نفوذ ایران کاملا مشهود بود.
چالش نظم نوین منطقه‌ای
این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در ادامه برشمردن چالش‌های پیش روی دستگاه دیپلماسی کشور در سال ۲۰۱۹ گفت: شکی نیست که آمریکا با کمک هم‌پیمانان منطقه‌ای خود تلاش می‌کند بحران‌ها و تحولات منطقه در هفت سال اخیر را به شکلی مدیریت کند که در نهایت به نظم منطقه‌ای جدید مورد نظر آنها ختم شد. مساله عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای منطقه، طرح معامله قرن و مسائل دیگری از این قبیل در واقع پیش‌درآمدهای این نظم نوین هستند.
وی افزود: این موضوع چالش بسیار مهم سیاست خارجی ایران در سال ۲۰۱۹ خواهد بود و قطعا نوع برخورد دستگاه دیپلماسی با هفت چالش قبلی در مواجهه نهایی با این چالش بسیار مهم است و میزان موفقیت در آن هم بستگی به شکل برخورد با آن هفت چالش دارد.
