یکی از سوالات مهم پژوهشگران حوزه عصب شناسی این است که انسان از چند درصد مغز خود استفاده می کند. اما شما جواب این پرسش را می دانید؟
احتمالا این فرضیه مشهور که انسان تنها از ۲۰ یا ۱۰ درصد مغزش استفاده می کند به گوش شما هم خورده است. بر اساس این افسانه همه می توانند با بکارگیری درصد بالاتری از مغز به نابغه و ابر قهرمان تبدیل شده یا مثل برخی کاراکترهای سینمایی توانایی خواندن ذهن دیگران را بدست آورند.
افسانه ۱۰ درصد آنقدر تکرار شده که در فرهنگ عامه هم جایی برای خودش دست و پا کرده، برای مثال در سال ۲۰۱۴ فیلمی تحت عنوان «لوسی» ساخته شد که در آن قهرمان داستان به لطف خوردن دارو ۹۰ درصد باقیمانده از قدرت ذهنش را آزاد می کرد.
بیایید با خودمان روراست باشیم، خیلی از ما دوست داریم به این افسانه باور داشته باشیم چون نشانه قدرت فوق العاده مغز انسان است. برای اثبات این ادعا لازم نیست به صفحات و کانال چندان معتبر تقویت ذهن در شبکه های اجتماعی اشاره کنیم چون بر اساس تحقیقات مستند «بنیاد مایکل فاکس» در آمریکا ۶۵ درصد یانکی‌ها به این افسانه باور دارند.
برای پی بردن به عمق این باور در میان مردم کافی است بدانید یک سوم از دانشجویان روانشناسی هم در پاسخ به این سوال که انسان از چند درصد مغز خود استفاده می کند به فرضیه ۱۰ درصد اشاره کرده اند.
دانشمندان اما با انجام مطالعات گسترده و ارائه شواهد تردید ناپذیر روی افسانه ۱۰ درصد یک خط قرمز پر رنگ کشیده و نشان داده اند که انسان در طول روز تمام توان مغزش را به کار می گیرد.
مطالعات نوروسایکولوژی یا عصب روانشناسی اثرگذاری آناتومی مغز بر رفتار، احساسات و قوای شناختی افراد را اثبات کرده اند.
در سال های گذشته دانشمندان نشان داده اند که هر بخش از مغز انسان مسئولیت خاصی مثل شناسایی رنگ ها یا حل مساله را بر عهده دارد. محققان از طریق تکنیک های تصویرسازی مغز مثل «برش نگاری با گسیل پوزیترون» و «تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی» نشان داده اند که تمام بخش های مغز در انجام وظایف روزانه نقش دارند.
حتی در مطالعاتی که فعالیت در سطح یک نورون را شناسایی می کنند هیچ منطقه ای در مغز انسان پیدا نشده که کاملا غیر فعال باشد.
در دسته ای دیگر از مطالعات مغزی از فرد خواسته شده که روی کار خاصی تمرکز کنند و در این حین با استفاده از دستگاه های تصویربرداری نحوه تعامل نقاط مختلف با هم بررسی شده اند. برای مثال زمانی که شما در حال خواندن این متن با موبایل هستید، بخش های مختلف مغز که مسئول دیدن، درک مطلب و نگه داشتن موبایل هستند، فعالیت بیشتری از خود نشان می دهند.
البته در تعدادی از تحقیقات صورت گرفته میانگین درصد استفاده از مغز به اشتباه ذکر شده و دلیل آن هم به پدیدار شدن لکه های روشن روی نواحی خاکستری برمی گردد. این مساله گاهی اوقات باعث این نتیجه گیری می شود که تنها نقاط روشن مغز فعالیت دارند در حالی که چنین تصوری از اساس اشتباه است.
این نقاط روشن یا رنگی نشانگر نواحی خاصی هستند که هنگام انجام یک کار، فعالیت بیشتری پیدا می کنند، در عین حال نقاط خاکستری بیکار ننشسته اند اما میزان فعالیت در آنها محدودتر است.
در صورتی که این افسانه حقیقت داشته باشد پس صدمه دیدن بخش عمده ای از مغز نباید تاثیری روی توانایی های روزمره ما داشته باشد اما یکی دیگر از شواهد محکم برای رد فرضیه ۱۰ درصد معلولیت هایی است که در اثر ضربه به سر، آسیب مغزی، مسمومیت کربن دی اکسید یا بیماری ها سراغ افراد می آیند.
دنیای مغز پیچیده است اما نه آنقدر که ده درصدش کار ما را راه بیندازد، مطالعات را کنار بگذارید، تجربه نشان داده که کوچکترین ضربه ای به سر می تواند عواقب فاجعه باری به دنبال داشته باشد، برای مثال دو ناحیه Wernicke و Broca مسئولیت مهمی را در برقراری ارتباط بر عهده دارند و کوچکترین آسیبی به Broca باعث می شود فرد توانایی کنار هم قرار دادن کلمات و صحبت کردن به صورت مطلوب را از دست بدهد.
چند سال قبل زنی آمریکایی به خاطر عدم دریافت اکسیژن نصف مخش را از دست داد؛ این ماجرا باعث شد وی برای همیشه توانایی تفکر، ادراک، خاطرات و حتی احساس را از دست بدهد. البته این مساله چندان جای تعجب ندارد چرا که مخ یا ۸۵ درصد از حجم مغز را تشکیل می دهد.
دیگر دلیل رد شدن فرضیه ۱۰ درصد ریشه در تکامل دارد. مغز افراد بزرگسال تنها ۲ درصد از حجم بدن را تشکیل می دهد اما ۲۰ درصد از مصرف کل انرژی را به خود اختصاص می دهد. در مقایسه مغز گونه های گیاه خوار بسیاری مثل ماهی، خزندگان، پرندگان و پستانداران حداکثر ۲ تا ۸ درصد از کل انرژی بدن را مصرف می کند.
مغز طی میلیون ها سال فرایند انتخاب طبیعی شکل گرفته که در آن صفات مطلوب به قیمت «افزایش احتمال حیات» کنار گذاشته شده اند. بنابرین بعید است بدن یک پنجم از کل انرژی خود را به ارگانی بدهد که تنها ۱۰ درصد آن را به کار می گیرد.
حتی با وجود شواهد بسیار زیاد درباره اینکه از چند درصد مغز استفاده می شود هنوز هم بسیاری پایبند افسانه ۱۰ درصد مانده اند. مشخص نیست که منشا این فرضیه کجاست اما کتاب های خودیاری و موفقیت، شبکه های اجتماعی و مطالعات عصب شناسی قدیمی و ناقص در انتشار آن نقش داشته اند.
جذابیت اصلی این افسانه در این باور نهفته که اگر کمی بیشتر قدرت مغزتان را آزاد کنید به پیشرفتی خیره کننده دست پیدا خواهید کرد؛ شعاری که شباهت بسیار زیادی به جملات پر رنگ و لعاب کتاب های خود باوری و افزایش کارایی دارد.
برای مثال «لووِل توماس» در مقدمه کتاب مشهور «آیین دوست‌یابی» از «دیل کارنگی» مدعی شده که افراد معمولی تنها از ۱۰ درصد توانایی نهفته ذهنی استفاده می کنند. این اظهار نظر غیر دقیق به روانشناس برجسته آمریکایی «ویلیام جیمز» نسبت داده شده اما او به «قدرت بالقوه ذهنی» باور داشت و حرفی از استفاده ۱۰ درصدی به میان نیاورده است.
گذشته از این موارد محققان قدیمی عصب روانشناسی به نواحی خاموشی در مغز اشاره کرده اند. برای مثال در دهه ۱۹۳۰ «ویلدر پنفیلد»، جراح عصب زبردست حین عمل بیماران مبتلا به صَرع الکترودهایی را به بخش های مختلفی از مغز آنها متصل می کرد. وی به این نتیجه رسید که با اتصال الکترودها به کورتکس حرکتی برخی اندام ها شروع به حرکت می کنند اما بخش های دیگر از مغز هیچ واکنش واضحی به همراه ندارند.
با پیشرفت فناوری و علم محققان دریافتند که این نواحی خاموش و از جمله قشر پیش‌پیشانی مغز بی استفاده نیستند و کارکردهای مهمی به آنها محول شده است.
فارغ از اینکه افسانه ۱۰ درصدی از کجا آب می خورد و چگونه به گوش همه مردم دنیا رسیده، محققان دلایل علمی روشن و قاطعی را علیه آن به صف کرده اند. هرچند ریشه کن ساختن شبه علم از فرهنگ عامه چندان ساده نیست اما با توجه به شواهد بالا مطمئن باشید که هیچ بخش بلااستفاده ای در مغز وجود ندارد تا با آزاد کردن به سوپرمن یا اینیشتین تبدیل شوید.
زومیت
کار کشیدن از ذهن را می توان یک استعاره جالب برای افزایش هشیاری در نظر گرفت. درواقع یک توصیه جالب برای افرادی که عادت ندارند زیاد فکر کنند، این است که از این پس بیشتر از ذهنشان کار بکشند.
