کم‌وزنی یا وزنی کمتر از حد معمولی مشکلی است که توجه چندانی به آن نمی‌شود و بیشتر بحث‌ها پیرامون اضافه‌وزن صورت می‌گیرد. اما باید بدانیم که کم‌وزنی هم می‌تواند آثار مخربی روی سلامت انسان داشته باشد.

 در دنیای پزشکی و سلامت توجه بسیار زیادی روی آثار و مضرات اضافه‌وزن وجود دارد اما در مورد کم‌وزنی یا "وزن کمتر از حد طبیعی" صحبت چندانی نمی‌شود. آیا چیزی در مورد خطرات احتمالی که ممکن است ناشی از وزن کم باشد می‌دانید. اگر نمی‌دانید لازم است بگوییم خطراتی وجود دارد که ناشی از وزن کم و کمبود مواد مغذی بدن است که شامل موارد زیر می‌شوند:

-- سوءتغذیه، کمبود ویتامین یا کم‌خونی
-- پوکی استخوان ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم
-- کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن
-- افزایش خطر احتمال عوارض جانبی ناشی از عمل جراحی
-- اختلال در باروری ناشی از چرخه قاعدگی نامنظم
-- اختلال در رشد به‌ویژه در کودکان و نوجوانان

در ادامه‌ی این مطلب به توضیحات بیشتری پیرامون خطرات احتمالی ناشی از کم‌وزنی پرداخته و چگونگی تشخیص کم‌وزنی، علائم احتمالی آن و روش‌هایی برای مقابله با آن را توضیح خواهیم داد.

چطور بفهمیم کم‌وزن هستیم یا خیر؟
شاخص توده بدنی یا BMI می‌تواند در تشخیص کمبود وزن مفید باشد. شاخص توده بدنی تخمینی از میزان چربی بدن بر اساس قد و وزن افراد است. برای به‌دست آوردن شاخص توده بدنی خود از این فرمول استفاده کنید:
قد به متر را به توان 2 برسانید، سپس آن را تقسیم بر وزن خود به کیلوگرم کنید. به‌طور مثال فردی که قدش 175 سانتی‌متر است به متر می‌شود 1.75، سپس این عدد را به توان 2 می‌رسانیم که می‌شود 3.0625. حالا وزن فرد که به‎‌طور مثال 78 کیلوگرم است را تقسیم بر این عدد می‌کنیم که نتیجه می‌شود 25.4.

بعد از به دست آورد‌ن شاخص توده بدنی خود می‌توانید از جدول زیر برای اطلاع از اضافه‌وزن و یا کم‌وزنی خود مطلع شوید.
بازه شاخص توده بدنی وضعیت وزن
کمتر از 18.5 دچار کم‌وزنی
18.5 تا 24.9 طبیعی
25 تا 29.9 اضافه‌وزن
30 و بالاتر چاق

البته اگر قرار باشد شاخص توده بدنی به‌تنهایی برای ارزیابی سلامتی مورد استفاده قرار گیرد شاید محدودیت‌ها و ابهاماتی به وجود آید. به‌طور مثال:

-- در ورزشکارانی که حجم عضلانی زیادی دارند، به علت سنگین‌تر بودن عضله از چربی، شاخص BMI ممکن است در محاسبه دچار اشتباه شده و وزن عضله را وزن چربی قلمداد کند.
-- در افراد مسن‌تر که از میزان عضلات کاسته شده نیز ممکن است میزان چربی دست‌کم گرفته شود.

سوءتغذیه
افرادی که دچار کم‌وزنی هستند، احتمالاً به دلیل کم‌خوری، از وجود کافی مواد غذایی سالم که حاوی مواد مغذی‌ مهمی برای بدن هستند، محروم می‌باشند. این فقدان مواد مغذی کافی، منجر به سوءتغذیه می‌شود. سوءتغذیه به طرق مختلفی می‌تواند سلامت انسان را تحت تأثیر قرار دهد. افرادی که دچار سوءتغذیه هستند با علائمی از قبیل موارد زیر مواجه خواهند بود:

-- احساس خستگی یا افت انرژی
-- اغلب بیمار شدن و یا دچار مشکل بودن در مبارزه با بیماری
-- چرخه قاعدگی نامنظم یا عدم رخ دادن چرخه در بانوان
-- نازک شدن یا ریزش مو، خشکی پوست و مشکلات مرتبط با دندان

افرادی که دچار کم‌وزنی هستند و این کم‌وزنی به دلایلی مثل رژیم غذایی نامتعادل و یا بیماری‌هایی که در جذب مواد مغذی تداخل دارند، می‌باشد، احتمال دچار بودن به سوءتغذیه در آن‌ها بیشتر است. سوءتغذیه می‌تواند منجر به کم‌خونی و یا کمبود ویتامین‌های ضروری بدن شود. علاوه بر آن کم‌خونی می‌تواند ناشی از مشکل سوءجذب مواد مغذی باشد.

کاهش عملکرد ایمنی بدن
طبق یک بررسی که در سال گذشته انجام‌ شده ارتباطی میان کم‌وزنی و افزایش میزان عفونت‌ها یافته شده است. البته کارشناسان در تشخیص اینکه مشکل مذکور، مستقیماً در نتیجه کم‌وزنی است و یا اینکه در نتیجه عللی است که موجب کم‌وزنی شده‌اند با دشواری مواجه هستند. به‌طور مثال سوءتغذیه می‌تواند منجر به ضعف در عملکرد سیستم ایمنی بدن و همچنین کاهش وزن شود. بنابراین در این زمینه به تحقیقات بیشتری نیاز است تا به نتایج دقیق‌تری دست یافت.

افزایش خطر عوارض جانبی ناشی از اعمال جراحی
طبق نتایج یک بررسی مشخص شد در افرادی که جراحی جایگزینی زانو داشته و به کم‌وزنی مبتلا بودند در مقایسه با افرادی که همین جراحی را داشته اما کم‌وزنی ندارند بیشتر احتمال وقوع عفونت بعد از جراحی وجود دارد. البته محققان فعلاً نتوانستند دلیل این اتفاق را بیابند اما معتقدند بدن افراد کم‌وزن به‌خوبی افراد معمولی قادر به ترمیم زخم‌ها نیست.

یافته دیگر محققان حاکی از آن است که این کم‌وزنی باعث می‌شود انسان دارای هموگلوبین قبل از عمل جراحی پایینی باشد. بنابراین نتایج، کم‌وزنی می‌تواند توانایی بدن در ترمیم زخم‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

طی تحقیقی دیگر افزایش عوارض جانبی در افراد دچار کم‌وزنی که عمل جایگزینی لگن داشته‌اند در مقایسه با افراد با وزن طبیعی مشاهده شد. همچنین عوارض جانبی بیشتری در جراحی بای‌پس کرونری و جراحی پیوند ریه هم در افراد دچار کم‌وزنی دیده شده است.

علاوه بر این‌ها محققان شاخص توده بدنی پایین را با وقوع مرگ بعد از عمل جراحی در یکسال اول بعد از عمل بای‌پس اندام تحتانی مرتبط می‌دانند.

پوکی استخوان
وزن کم می‌تواند احتمال ابتلا به "تراکم کم مواد معدنی استخوان" و پوکی استخوان را افزایش دهد. طبق تحقیقی "تراکم مواد معدنی استخوان (BMD)" 1767 خانم در سنین قبل از یائسگی مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد 24درصد از خانم‌هایی که شاخص توده بدنی آن‌ها 18.5 و یا کمتر بود دچار تراکم کم مواد معدنی استخوان بودند. نتایج این تحقیق نشان داد که دچار کم‌وزنی بودن، خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد

ناباروری
خانم‌های با شاخص توده بدنی پایین در معرض افزایش خطر آمنوره (عدم عادت ماهیانه) و سایر اختلالات چرخه قاعدگی قرار دارند. چرخه قاعدگی نامنظم و یا عدم وقوع چرخه قاعدگی می‌تواند نشانه‌ای از عدم تخمک‌گذاری باشد و عدم تخمک‌گذاری مزمن می‌تواند منجر به ناباروری شود.

روش های درمان ناباروری
بنابراین خانم‌هایی که قصد بچه‌دار شدن دارند و درعین‌حال دچار کم‌وزنی هستند بهتر است با یک پزشک مشورت کنند. پزشک می‌تواند با یک آزمایش خون ساده متوجه تخمک‌گذاری منظم شود. ممکن است پزشکان به خانم‌هایی که کم‌وزنی دارند توصیه به افزایش وزن و رسیدن به یک وزن متعادل و مطلوب برای بارداری کنند.
کم‌وزنی می‌تواند جنین را نیز در معرض خطرهایی قرار دهد. بنابراین لازم است برای بارداری به وزن مناسب رسید و آن را حفظ کرد.

تأخیر در رشد
تأخیر رشد را در کودکانی که دچار کم‌وزنی هستند می‌توان دید به‌ویژه کودکان زیر 3 سال که مغز آن‌ها به‌ سرعت در حال رشد است. مغز به مواد مغذی نیاز دارد تا به‌ درستی رشد کند. ممکن است بدن کودکان دچار کم‌وزنی از تغذیه شدن با مواد مغذی مهم که می‌تواند ناشی از سوءتغذیه یا سوء جذب باشد محروم شوند.

یکی از کارهایی که متخصصان اطفال انجام می‌دهند اندازه‌گیری میزان رشد کودکان است. پزشکان معمولاً در هر ملاقات میزان رشد کودک را اندازه‌گیری و وارد جدولی می‌کنند. سپس پزشکان از این جدول برای مقایسه رشد کودک با میانگین رشد سایر کودک‌های هم سن و سال او استفاده می‌کنند. اگر درصد رشد کودک کاهش یافته باشد می‌تواند نشانه‌ای هشدارآمیزی مبنی بر عدم رشد کافی کودک باشد.

چطور از کم‌وزنی خلاص شویم؟
اگر احساس می‌کنید دچار کم‌وزنی هستید با یک پزشک و یا متخصص تغذیه صحبت کنید. آن‌ها سابقه پزشکی شما و تمام مواردی که ممکن است به کاهش وزن و یا عدم تغذیه مناسب منجر شده باشد را مورد بررسی قرار خواهند داد. شاید بهتر باشد قبل از مراجعه به پزشک چند سؤال از خود پرسیده و نتیجه آن‌ها را برای ارائه به پزشک در ذهن خود داشته باشید. سؤالاتی شامل موارد زیر:

-- آیا اخیراً احساس مشکل یا بیماری داشته‌اید؟ چه علائمی همراه این بیماری تجربه کرده‌اید؟
-- آیا از وعده غذایی خاصی صرف‌نظر می‌کنید؟ و یا به‌جای آن از میان وعده استفاده می‌کنید؟
-- آیا دچار استرس یا افسردگی هستید که باعث از دست دادن اشتها شده باشد؟
-- آیا اخیراً اقدامی برای کاهش وزن داشته‌اید؟
-- آیا احساس خوبی از غذا نخوردن به شما دست می‌دهد؟

افزایش وزن سالم با این خوراکی‌ها
اگر پزشک در بررسی‌های خود تشخیص داد که مشکلی جدی در میان نیست، آنگاه ممکن است برنامه‌ریزی برای رسیدن به وزن مناسب را در دستور کار قرار دهد. بنابراین با چند ترفند و تغییر ساده در سبک زندگی و رژیم غذایی می‌توان به افزایش وزن تا رسیدن به وزن مناسب دست یافت. این ترفندها عبارت‌اند از:

-- وعده‌های غذایی کوچک اما مکرر داشته باشید و به وعده‌های خود چند میان‌وعده بیفزایید.
-- از غذاهای غنی از مواد مغذی مثل میوه‌ها، سبزی‌ها، دانه‌های کامل، محصولات لبنی و آجیل‌ها استفاده کنید
-- به زمان نوشیدن و چیزی که می‌نوشید بیشتر دقت کنید. به‌جای نوشابه‌های رژیمی، قهوه و سایر نوشیدنی‌ها از اسموتی‌ها استفاده کنید.
-- اگر نوشیدنی‌ها اشتهای شما را کاهش می‌دهند، سعی کنید آن‌ها را 30 دقیقه بعد از غذا میل کنید.
-- کالری بیشتری به غذاهای خود اضافه کنید.
-- سعی کنید با ورزش کردن به حجم عضلات خود بیفزایید.

 تبیان