هشت سال پیش میدان راه‌آهن مشهد به دلیل اجرای خط 2 قطارشهری به کارگاه عمرانی تبدیل شد و نه‌تنها با این عملیات طولانی‌مدت، زیبایی میدان از بین رفت که تردد در این میدان قدیمی شهر هم با مشکلاتی روبرو شد.
هفت ماه پیش شهرداری مشهد تصمیم گرفت پرونده بازسازی این محدوده مهم شهری را برای همیشه مختومه کند برای همین تکمیل مراحل بهسازی، ساماندهی و زیباسازی فضاهای پیرامونی آن را در دستورکار قرار داد؛ اتفاقی که قرار است به‌زودی محقق شود.
تکمیل بهسازی این میدان درحالی رونمایی می‌شود که شهردار جوان مشهد در ماه‌های گذشته همواره بر بهره‌برداری از آن تا قبل از نوروز98 تاکید کرده تا مسافران در بدو ورود با منظره‌ای متناسب و در خور مشهد روبرو شوند و البته مشکلات ترافیکی در این محدوده نیز در آستانه سال نو برای تردد راحت‌تر شهروندان حل شود. تاکید محمدرضا کلایی بر اهمیت این پروژه به اندازه‌ای بوده که او نخستین بازدید میدانی خود را به این محدوده از شهر اختصاص داد.
63سال پیش ساختمان اصلی ايستگاه راه‌آهن مشهد توسط حیدر قلی‌خان غیایی شاملو طراحی شد که البته 11سال بعد به بهره‌برداری رسید. اهمیت این ایستگاه به دلیل ورود سالانه میلیون‌ها زائر و گردشگر به مشهد و فاصله 1500متری آن تا حرم امام رضا(ع) فقط به همین جا ختم نمی‌شود چراکه ارتباط ريلی مشهد با خارج از ایران قدمتی 22ساله دارد که درست سرآغاز آن از همین ایستگاه و میدان شهر است.
در این میان، سرپرست معاونت فنی و عمران شهرداری مشهد تعریف دیگری از ویژگی خاص این منطقه از شهر دارد. به گفته خلیل‌الله کاظمی، «این میدان به‌عنوان فضای باز عمومی و عرصه تعامل اجتماعی زائران با شهروندان است. علاوه‌بر نقش هویتی و خاطره‌ای آن، این میدان یکی از کانون‌های فعالیتی و ترافیکی شهر به‌شمار می‌آید که به‌عنوان مفصل ارتباطی خیابان‌های شهید هاشمی‌نژاد، کاوه، آزادی و کامیاب شناخته می‌شود.»
در شأن مشهد نیست
اهمیت تسهیل در تردد و زیبایی از میدان راه‌آهن مشهد درحالی است که کلنگ خط 2 قطار شهری به این محدوده از شهر هم زده شد اما پس از گذشت هشت سال به سرانجام نرسید؛ در همه این سال‌ها بار ترافیکی در این نقطه از شهر افزایش یافت، مردم و خودروهای شخصی و تاکسی برای تردد و پیاده و سوار کردن مسافر با مشکلات عدیده روبرو شدند اما وضعیت نابه‌سامان آن به قوت خود باقی ماند تا اینکه مدیریت فعلی شهر مشهد در اوایل تیرماه امسال دست به کار شد. شهردار وقت مشهد با انتشار تصاویری از دیدار با یعقوب دانش‌دوست، معمار، مرمت‌گر بناها و محوطه‌های تاریخی، محقق و نویسنده، در صفحه منسوب به خود در اینستاگرام، از آغاز بازسازی میدان راه‌آهن خبر داد.
قاسم تقی‌زاده‌خامسی نوشت: «همشهریانی که مسیرشان از میدان راه‌آهن می‌گذرد، سال‌هاست که مثل میدان سعدی مخروبه‌ای را مشاهده می‌کنند که دور تا دور آن با ورق آهن پوشیده است و هیچ توضیحی هم در اطراف آن نیست. چند ماه پس از بازدید، گفتم همکارانم طرح آن را برای اجرا آماده کنند تا مثل میدان سعدی سریع اجرا و برای مردم فهیم مشهد گشوده شود.» به عقیده وی، «میدان راه‌آهن در شأن مشهد نیست. سالانه میلیون‌ها زائر با قطار از این‌جا وارد مشهد می‌شوند و با این صحنه نامطلوب روبرو هستند، ان‌شاءالله شروع به کار و سریعاً بهره‌برداری خواهیم کرد.»
تبدیل میدان پرخاطره به گالری شهری
حالا بازپیرایی صحن پیشخوان ایستگاه راه‌آهن مشهد در حالی به مرحله افتتاح رسیده که عرصه این پهنه 5/3هکتار بوده که حدود 2هکتار آن به‌عنوان پلازای شهری و 5/1هکتار هم برای حمل‌ونقل عمومی اعم از تاکسی و اتوبوس اختصاص یافته است. در این میان، پارکینگی به مساحت چهار هزار و 500مترمربع و با قابلیت 92جای پارک نیز در این پروژه پیش‌بینی شده و از طرف دیگر، در ضلع شرقی میدان، ایستگاه تاکسی با ظرفیت 3900مترمربع و با قابلیت توقف 100دستگاه تاکسی راهاندازی خواهد شد.
همه اینها درحالی است که سرپرست معاونت فنی و عمران شهرداری مشهد می‌گوید: «پیش از این قرار بود در عرصه میدان راه‌آهن کف‌سازی صرف انجام شود اما با بررسی‌های صورت گرفته این میدان پرخاطره به گالری شهری مبدل شد و با اتمام بازپیرایی و اصلاح هندسی آن، جلوه زیبایی از میدان راه‌آهن در نوروز98 تقدیم نگاه شهروندان و مسافران خواهد شد.»
تعریف هویت مذهبی شهر
درباره مشخصات فنی این پروژه هم معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد به تدوین طرح موضعی ساماندهی میدان راه‌آهن اشاره و بیان می‌کند: «این طرح با سطح مداخله 12هکتار و با هدف تعریف فضای شهری دروازه‌ای و استفاده از ظرفیت فضای زیرین در ارتباط با ایستگاه قطارشهری میدان راه‌آهن در اختیار مهندسان قرار گرفته است.» به گفته محمدرضا حسین‌نژاد، «اصول بنیادی طرح شامل القای حس مکان ایجاد فضای دروازه‌ای و تغییر حالت فضا به‌منظور آمادگی برای تعریف هویت مذهبی شهر و تشرف به مجموعه حرم مطهر مورد توجه قرار دارد. از این‌رو طرح میدان راه‌آهن در چند گزینه شامل گزینه ساماندهی میدان، گزینه حداکثری و گزینه اجرایی مطرح شد. گزینه حداکثری بر مبنای تعریف تراز مثبت یک به‌منظور ایجاد عرصه شهری تجهیز شده و قاب دسترس به همراه ساماندهی و تجهیز تراز شهر و ارتباطات عمودی بین ترازهای گوناگون شکل گرفت.»
وی با اشاره به لزوم افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های سناریوی فوق، بیان می‌کند: «پس این مورد با حذف تراز مثبت یک تحت عنوان گزینه اجرایی معرفی شد. در این گزینه تراز مثبت یک حذف شده و تراز شهر با محوریت ایستگاه مترو مورد توجه قرار گرفته است و تلاش شده که ایجاد پیوستگی و یکپارچه‌سازی عرصه میدان با ضلع جنوبی به کمک طراحی عناصر کف و بدنه‌سازی صورت پذیرد.»
حفظ و تقویت ارزش‌های بصری
معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد با اشاره به اهداف کالبدی اجرای طراحی میدان راه‌آهن می‌گوید: «تلاش برای ایجاد فضایی منسجم و یکپارچه در عرصه میدان و حفظ و تقویت ارزش‌های بصری در منظر عمومی از اهداف کالبدی اجرای طراحی میدان به‌شمار می‌رود. در عین حال ساماندهی و اصلاح جداره‌های تجاری جنوبی میدان، حذف اختلاف سطح برای امکان حضور راحت‌تر مردم و تردد زائران و افزایش نفوذپذیری بصری در جداره‌های غربی و شرقی میدان مورد توجه است.»
تاکید حسین‌نژاد بر این است که «در عین حال لزوم ایجاد محیطی پویا و فعال در تمامی ساعات شبانه‌روز مدنظر قرار گرفته است. همچنین تقویت حضورپذیری و ماندگاری افراد در فضا و افزایش تعادل عملکردی و سازگاری بین کاربری‌های میدان نیز مورد تاکید است.»
افزایش کیفیت‌های محیطی
اما برنامه‌ریزی مدیران شهری برای ساماندهی این میدان به همین جا خلاصه نمی‌شود چراکه تامین سهولت حرکت و دسترسی پیاده و سواره، تقویت گزینه‌های گوناگون حمل‌ونقل عمومی برای زائران و افزایش پیاده‌مداری و آرام‌سازی محیط نیز از دیگر مواردی است که برای حرکت و دسترسی مدنظر قرار گرفته است.
از سوی دیگر، معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد با اشاره به سیما و منظر شهری در رابطه با میدان راه‌آهن، می‌گوید: «تلاش برای تقویت نشانه‌های عینی و ذهنی میدان در ذهن مردم به‌عنوان یکی از ورودی‌های شهر و افزایش کیفیت‌های محیطی نیز از دیگر موضوعاتی است که موضوع سیما و منظر شهری را در ارتباط با میدان راه‌آهن مورد اهمیت قرار می‌دهد.»
اظهارات حسین‌نژاد درحالی است که نکته قابل‌توجه شرط شهردار مشهد برای بهره‌برداری از میدان راه‌آهن است. کلایی دستور داده قبل از افتتاح این میدان باید افراد توان‌‌یاب از این میدان بازدید کنند. این تصمیم در راستا اتخاذ شده که این افراد تایید کنند که هیچ مشکلی برای استفاده از همه امکانات و عبور و مرور در میدان ندارند. برای همین آخر هفته گذشته تعدادی از توان‌یابان با حضور در این میدان به صورت مستقیم امکانات و نحوه تردد را مورد آزمون قرار دادند تا در آستانه بهره‌برداری تردد زائران و مسافران دارای معلولیت حرکتی توسط تیمی از معلولان در کنار مدیران شهری بررسی شود.
حالا با اجرای همه برنامه‌های شهرداری در هفت ماه گذشته، قطار بهسازی میدان راه‌آهن مشهد به ایستگاه آخر رسیده و مدیران شهری آماده‌اند تا سوت پایان عملیات این پروژه خاک خورده از سال 89 را به صدا درآورند تا بالاخره پس از سال‌ها فضای این میدان شهر درخور زائر حریم رضوی و شهروند مشهدی شود.
