در طول تاریخ ، کهن شهر تبریز همواره شاهد زمین لزره های ویرانگر با دوره زمانی 300 ساله بوده که در هربار، کل شهر را در خود بلعیده است؛ حال آنکه به عقیده کارشناسان از یک سو دوره بازگشت زلزله های 300 ساله تاریخی فرا رسیده و از سوی دیگر با وقوع زلزله مهیب ترکیه، بیم فعالیت مجدد گسل تبریز به یک کابوس بدل شده است.

نکته جالب اینکه، علی رغم واقع شدن بخش هایی از تبریز بر روی گسل، مسئولان شهرسازی اقدام به شهرک سازی و شهر سازی بر روی این گسل ها کرده اند و این درحالیست که کارشناسان امکان نجات از خطر زلزله در این مناطق را غیر ممکن می دانند.

گسل تبریز وارد مرحله فعالیت جدید شده است

زلزله های سه سال گذشته تبریز نشان داد که گسل های این شهر وارد مرحله فعالیت جدیدی شده وبه اعتقاد کارشناسان زمین شناسى گرچه گسل تبریز مربوط به دوران اول زمین شناسى بوده و سابقه آن به میلیون ها سال قبل باز مى گردد اما متأسفانه حالت "میرایى" نیافته و حتى وارد فعالیت هاى جدیدى شده است.

شواهد مطالعات زمین شناسى حاکى از آنست که گسل تبریز به عنوان یک پدیده خطرناک طبیعى فعالیت جدى یافته و حتى لایه هاى جوان زمین هاى مسیر خود را تحت تأثیر قرار داده است.

 گفتنی است، تبریز بر روی یک سامانه گسلی واقع شده که بخشی از این سامانه گسلی در امتداد لغز بزرگ در شمال باختری ایران و شرق ترکیه جای دارد که طبق پیش بینی کارشناسان زمین شناسی با زلزله ترکیه این سامانه فعال شده و امکان وقوع زلزله در ادامه این سامانه و تبریز محال به نظر نمی آید.

شیب تند رسوبات نشان از فعالیت شدید گسل تبریز دارد

این سامانه از مرند (دامنه شمالی میشو داغی تا بستان آباد با راستای شمال باختری- جنوب خاوری) به طول حدود 200 کیلومتر امتداد دارد. گسلهای گیلاتو- سیه چشمه-خوی و گسل چالدران (در شمال شرق دریاچه وان ترکیه) شاخه هایی مرتبط با این سامانه امتداد لغز راستگرد بزرگ هستند و با اینکه هیچ زمین لرزه دستگاهی بزرگ طی 230 سال گذشته در تبریز به ثبت نرسیده است ولی نگاهی به زمین‌لرزه‌های تاریخی تبریز و آبادی های مجاور آن نشان می دهد که این گستره بارها رخدادهای ویرانگری را متحمل شده است.

گسل تبریز از شمال این شهر عبور کرده و شهرک هاى مختلفى را در معرض خطر قرار داده است . همچنین بخش اعظمى از حدود ۴۰۰ هزار حاشیه نشین شهرستان تبریز در قسمتى از کمربند شمالى شهر اسکان یافته اند که ساختمانهاى آنها به هیچ وجه درمقابل کوچکترین تکانها نیز مقاوم نیستند.

شایان ذکر است طى سالیان گذشته حدود ۱۱ زمین لرزه مخرب شهر تبریز را در برگرفته که بارها این شهر را با خاک یکسان کرده است.

زلزله های 300 ساله/ نگرانی از وقوع سلسله زلزله های منطقه ای

زمین لرزه اخیر ترکیه نگرانی کارشناسان زمین شناسی را بیش از پیش کرده و برج سازی بر روی خط مرگ که بر روی گسل ها قد علم کرده اند دور نمای غم انگیزی را به تصویر کشیده است.

این درحالیست که معاون سازمان زمین شناسی شمالغرب کشور وقوع احتمالی زلزله های منطقه ای را نگران کننده دانست و تصریح کرد: تاریخ نشان داده که زلزله های منطقه شمال باختری ایران و شرق ترکیه به صورت خوشه ای عمل کرده و گسل ها یکدیگر را فعال می کنند و از این رو احتمال وقوع زلزله در آذربایجان شرقی و تبریز را نمی توان نفی کرد.

محمد فریدی تشریح کرد: گسل این منطقه، مهاجرت رفتاری را در این سیستم نشان داده که در یک بازه زمانی کوتاه چند ساله فعال شده و ویرانی به بار می آورند.

به اعتقاد کارشناسان زمین شناسی گرچه گسل تبریز مربوط به دوران اول زمین شناسى بوده و سابقه آن به میلیون ها سال قبل باز مى گردد اما متأسفانه حالت "میرایى" نیافته و حتى وارد فعالیت هاى جدیدى شده و با بازگشت دوره زلزله های 300 ساله نگرانی خسارت های مالی و جانی در تبریز پیش از وقوع زلزله، دل همگان را به لرزه در آورده است!

معاون سازمان زمین شناسی شمالغرب کشور با اشاره به زلزله های ویرانگر تبریز که در تاریخ خود به ثبت رسانده، یاد آور شد: مطالعات حکایت از آن دارد که دوره بازگشت زلزله های 300 ساله منطقه با  مقیاس هفت تا 7.5 ریشتر فرا رسیده و احتمال وقوع آن در قرن حاضر میلادی منتفی نیست.

نقشه زمین شناسی مسیر عبور گسل تبریز

فریدی تاکید کرد: این زلزله های تاریخی هر 300 سال یک بار مرند، بستان آباد و تبریز را ویران کرده که با فرا رسیدن دوره بازگشت این بازه زمانی تا 20 یا 70 سال آینده باید منتظر وقوع آن بود.

کوههای شمالی تبریز بستر زلزله های بزرگ/ دستکاری های انسانی باعث رانش زمین شده اند

طبق بررسی مطالعاتی کارشناسان زمین شناسی کوههای شمالی تبریز بستر زلزله های بزرگ شناخته شده که همواره باعث ایجاد زمین رانش ها و لغزش توده های سنگی شده اند که دستکاری های انسانی مهمترین عامل رانش زمین در این مناطق است.

معاون سازمان زمین شناسی شمالغرب کشور با تشریح وضعیت کوههای تبریز اظهار داشت: کوههای شمال تبریز همانند اغلب کوهزاد های فعال عهد حاضر به سبب آهنگ برپائی سریع، شیب های ناپایداری را در دامنه خود به وجود آورده و از دیر باز تاکنون باعث ایجاد زمین رانش ها و لغزش توده های سنگی شده است.

محمد فریدی بیشتر زمین لغزش های بزرگ در کوههای عینالی را در ارتباط با زمین لرزه های بزرگ  که در این ناحیه به وقوع پیوسته است، عنوان کرد.

وی تاکید کرد: بررسی عکسهای هوایی که 45 سال گذشته پیش از گسترش شهر به سوی شمال از تبریز گرفته شده اند آثار دو زمین رانش بزرگ کهن را پدیدار می کند که یکی از این دو زمین لغزش در شمال محله ارم دیده می شود که بزرگراه شمال تبریز و محل پل و زیرگذر ارم و بخش شمالی محله ارم را تهدید می کند.

وی با بیان اینکه اثر زمین لغزش بزرگ دیگر در شمال شرق تبریز در محل احداث دانشگاه آزاد وشرق بزرگراه دیده می شود، تصریح کرد: زمین رانش های جدید تر که بیشتر حاصل احداث ترانشه بزرگراه و به عبارتی حاصل دستکاری انسان در طبیعت است، ایجاد شده اند.

فریدی تاکید کرد: لند اسلاید های کهن و مکانهای مستعد لغزش توده صخره، گاه توسط این ترانشه برداری ها به علت ناتعادلی بوجود آمده دوباره اخیرا فعال شده اند و نوعی حرکات بطی و خزشی در آنها بوقوع می پیوندد.

نکات ایمنی شهرسازی در تبریز رعایت نمی شود/ پی ریزی برج های تبریز بر روی گسل

چند سال است که برج های تبریز را بر روی گسل پی ریزی کرده و مقاوم سازی می کنند و در مناطق نا امن دانشگاه ساخته و حاشیه شهر و شهرک های مدرن را گسترش می دهند.

 معاون سازمان زمین شناسی شمالغرب کشور، شهرسازی بر روی گسل را مرگبار و غیر عقلانی عنوان کرده و تصریح کرد: در چند سال اخیر نکات ایمنی شهرسازی در تبریز رعایت نمی شود و اشتباهات و بی قانونی در شهرک باغمیشه در آنا خاتون و شهرک صیاد شیرازی در حال تکرار شدن است.

رواج برج سازی بر روی خط عبور گسل تبریز

محمد فریدی با اشاره به شهرک هایی که بر روی گسل ساخته شده، تاکید کرد: هیچ سازه ای در مقابل گسیختگی گسل در هنگام زلزله مقاومت نداشته و این درحالیست که در تبریز نه تنها بر روی گسل اقدام به شهرک سازی شده بلکه علی رغم اخطار های داده شده و ارائه مشاوره به شرکت گاز در این مناطق لوله کشی فشار قوی گاز صورت گرفته است.

وی تشریح کرد: در گذشته خانه ها دور از گسل بوده و تنها به دلیل سستی بناهایشان تخریب می شدند و در مقابل زمین لرزه های شدید مقاومت نداشتند اما در عصر حاضر برج سازی ها بر روی گسل بوده که مقاوم سازی بر روی گسل بی معنا بوده و هیچ چیز در مقابل گسیختگی تاب تحمل ندارد.

بدعت خانه سازی در شمال تبریز/ مسئولان استانی مسئول پیامدهای زلزله به نسل جدید اند

معاون سازمان زمین شناسی شمالغرب کشور تصریح کرد: خانه سازی در شمال تبریز بدعتی است که از سوی مسئولان استانی گذاشته شده و پیش از این در این مناطق به دلیل واقع شدن در گسل از خانه سازی پرهیز می شد.

فریدی افزود: علی رغم تاکیدات و نظارت های مداوم کارشناسان امر، مهندسان در مناطق گسل اقدام به ساخت و ساز کرده و عمل خود را با عنوان تجاری سازی توجیح می کنند و اجازه حضور ناظران و بررسی و فیلم برداران را بر فعالیت های خود نمی دهند.

وی نسل حاضر را مسئول پیامدهای غیر قابل جبران در زلزله های منطقه ای برای آینده تبریز دانست.

عدم امکان امداد رسانی به مناطق پر خطر تبریز

فریدی وضعیت تبریز و مناطق پر خطر آن را در زمان وقوع زلزله نگران کننده دانست و اظهار داشت: شهرک کوهستانی رشدیه و باغمیشه بر روی گسل بوده که به دلیل واقع شدن بر روی کوه در صورت وقوع زلزله امکان نجات و حتی امداد رسانی و تردد ماشین غیر ممکن به نظر می آید.

وی مناطق حاشیه نشین تبریز، شهرک ارم، یوسف آباد و بیدل لو که متشکل از خانه های زنبوری است را نیز مناطق پر خطر عنوان کرد که بر روی گسل واقع شده و امکان امداد رسانی به آنها در زمان وقوع حادثه دشوار خواهد بود.

فریدی افزود: مهندسان شهرسازی در ایران با علم مقاوم سازی روز دنیا آشنا هستند اما همچنان توانایی ایجاد هماهنگی تئوری ها با عمل را در زمان محاسبات و جوشکاری ها ندارد.

یکی از شهرکهای بنا شده بر روی گسل تبریز

زلزله های سه سال گذشته تبریز نشان داد که گسل های این شهر وارد مرحله فعالیت جدیدی شده و با فعال شدن این سامانه با زلزله مهیب ترکیه انتظار وقوع آن در تبریز دور از ذهن نبوده حال آنکه با مشاهده وقوع زلزله های مهیب در ژاپن، ترکیه و بسیاری از کشورهای همسایه و موفقیت آنها در حفظ شهر و شهروندان در زمان بحران و سعی در متحمل شدن کمترین خسارت همچنان الگویی برای ایرانیان نشده تا حداقل از بدیهی ترین اشتباهات خودداری کنند.