شاید بسیاری سیمای مرحوم هادی اسلامی، پیرمرد عاشق‌پیشه فیلم «خواستگاری» را به یاد داشته باشند که در داستان، به شخصیتی با بازی ثریا قاسمی که با پسر، عروس و نوه‌اش در همسایگی آنها زندگی می‌کند، علاقه مند می‌شود و خواستگاری او، با توجه به مخالفت فرزندان هر دو نفر، بهویژه پسر زن، مشکلاتی را به وجود می‌آورد.
مهدی فخیم‌زاده، این فیلم را در سال 1368 ساخته و طنز موقعیت، آن را به فیلمی طنز اجتماعی تبدیل کرده است. با این حال تابوی ازدواج سالمندان، 30 سال بعد از ساخته شدن چنین فیلمی هنوز ادامه دارد.
دیروز، سیاوش شهریور، فرماندار شمیرانات، در جلسه شورای سالمندان این شهرستان که در دانشگاه بهزیستی و توانبخشی برگزار شد، به موضوعی اشاره کرد که کمتر از آن سخن گفته می‌شود. وی در این نشست با ابراز تاسف نسبت به وجود فضای یاس، ناامیدی و افسردگی در تمامی حوزه‌های سنی به خصوص دوره سالمندی، عنوان کرد: «در همین راستا بهزیستی و سایر ارگان‌های ذیربط باید مسئله ازدواج سالمندان را تسهیل کنند.
به عبارت دیگر باید در حوزه ازدواج سالمندی تابوشکنی شود چرا که این تابو نه از نظر شرعی، نه از نظر قانونی و نه علمی قابل قبول نیست». شهریور با بیان اینکه جامعه ما در آغاز ورود به یک جنبش سالمندی است، اظهار کرد: «مسئله‌ای که جنبش سالمندی را در کنار تمامی مشکلات آن بااهمیت می‌کند، این است که متاسفانه جامعه ما در برخورد با این مسئله سردرگم و فاقد یک برنامهریزی مشخص و منسجم است».
وی با بیان اینکه امروز بخش اعظمی از جامعه سالمندی ما قابلیت بهره‌مندی از تسهیلات حوزه بهداشتی و توانبخشی را داراست، عنوان کرد: «با این حال هنوز عملا نتوانستیم ظرفیتهای بهداشتی را با این گروه گره بزنیم. به عنوان نمونه در حوزه تنهایی و فراغت سالمندان نه سیاستگذاری درستی شده و نه اقدام منسجمی صورت گرفته و یا در حوزه مسکن و نگهداری سالمندان دچار نوعی تغافل تاریخی شده‌ایم».
فرماندار شمیرانات تاکید کرد: «باید حوزه سالمندی را از بینشهای سلبی و سخت ایدئولوژیک جدا کنیم؛ بهعنوان نمونه با شاد و مفرحسازی فضای پارک‌ها، محیط مناسبی برای حضور سالمندان فراهم کنیم تا از لاک تنهایی خود خارج شوند».
طبق آمارهای منتشر شده سازمان ثبتاحوال کشور، روزانه ۳۲ سالمند در کشور ازدواج می‌کنند. با وجود این که این آمار نسبت به گذشته رشد داشته است، اما هشدارهای پیاپی کارشناسان حوزه روانشناسی و مسائل اجتماعی، نشان می‌دهد که چنین آماری با شرایط مطلوب نسبت به آمارهای سالمندان مجرد فاصله دارد و دستگاه‌های مسئول باید درباره آن چاره‌اندیشی کنند.
به گفته رئیس مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران در سال 96، در حالی که 99 درصد سالمندان، سابقه حداقل یک بار ازدواج را در گذشته داشته‌اند، 9 درصد مردان سالمند و 49 درصد زنان سالمند بدون همسر و تنها زندگی می‌کنند؛ این در حالی است که بیش از 70 درصد مردان تنهای سالمند و 30 درصد از زنان تنهای سالمند، احساس نیاز به ازدواج مجدد را ابراز کرده‌اند.
براساس نتایج بررسی پژوهشگران که در نشریه آمریکایی سلامت جامعه به چاپ رسیده، آن دسته از مردان و زنانی که در سنین سالمندی همسر دارند و در کنار او زندگی می‌کنند، از نظر وضع سلامت در شرایط بهتری قرار دارند و بیشتر از سالمندان مجرد تحت مراقبت‌های بهداشتی پزشکی قرار می‌گیرند.
در همین تحقیقات عنوان شده است که زندگی کردن در کنار همسر برای سلامت سالمندان نیز مفید است؛ پژوهشگران با بررسی چندین ساله بر روی بیش از 13 هزار زن و مرد بالای 65 سال به این نتیجه رسیدند: سالمندانی که در کنار همسر خود زندگی می‌کنند، امید به زندگی بیشتری دارند و آزمایش‌های دوره‌ای نظیر غربالگری سرطان روده بزرگ، اندازه‌گیری فشارخون، میزان کلسترول و قند خون و… را بهموقع انجام می‌دهند.
بر عکس سالمندان مجرد، زیاد به کنترل سلامت خود علاقه‌مند نیستند و علایم افسردگی در آنان بیشتر مشاهده می‌شود، در حالی که سالمندانی که همسر دارند، از روحیه بانشاطتر و اعتمادبهنفس بیشتری برخوردارند.
همچنین بر اساس این پژوهش، افرادی که در طول پنجسال فاصله میان دو مصاحبه درباره شرایطشان ازدواج کردند، در مصاحبه دوم بهبود وضعیت روانی‌شان را نسبت به آنهایی که ازدواج نکرده بودند، گزارش دادند.
آنها در یک مقیاس 84 نمره‌ای افسردگی به طور متوسط 3/42 نمره پایین‌تری پیدا کرده بودند .وقتی محققان میزان تاثیر ازدواج را بر حسب افسرده بودن در شروع تحقیق در افراد مورد آزمایش اندازه گرفتند، نتایج حاصل بر خلاف انتظارشان بود؛ زیرا افراد افسرده‌ای که ازدواج کرده، نسبت به افراد افسرده‌ای که ازدواج نکرده بودند به طور متوسط 7/56 نمره کاهش نشان می دادند، در حالی که این کاهش در مورد افراد شادی که ازدواج کرده بودند تنها 87/1 نمره بود.
به عبارت دیگر ازدواج تقویت روانی بسیار بیشتری در افراد افسرده ایجاد کرده بود تا افراد شاد. البته به گفته مشاوران خانواده، سالمندان پا به سن گذاشته‌ای که ممکن است دچار مشکلات عصبی باشند و در صورت ازدواج، موجب تخریب روحیه فرد مقابل‌شان نیز شوند، بهتر است از ازدواج صرفنظر کنند، زیرا ازدواج پدیده‌ای است اجتماعی و بسیار مهم که باید بر اساس اصول صحیح شکل گرفته باشد تا سبب تعالی جسمی و روحی آنان شود.
سبک زندگی امروز با تعداد فرزندان کمتر و زندگی شلوغ و پرمشغله، باعث شده است که فاصله فرزندان و والدینشان بیشتر شود. در نتیجه در صورت تنهایی یکی از والدین، احساس تنهایی بیشتر هم می‌شود. سبک زندگی دهه‌های اخیر، همچنین احساس نیاز به استقلال را در سالمندان بالا برده است.
به همین دلیل است که در جامعه مشاهده می‌شود علاقه سالمندان به زندگی با فرزندانشان برای انجام مراقبت‌های لازم کمتر از گذشته است و ترجیح می‌دهند خانه و زندگی جداگانه و مستقل خود را داشته باشند.
در چنین شرایطی، فارغ از استثناها، شاید ازدواج سالمندان تنها، بهترین راه برای کاهش مضرات تنهایی یک سالمند محسوب شود. کارشناسان حوزه روانشناسی، اصلی‌ترین راهبرد ارتقای سلامت روان در مقابله با چالش تنهایی می‌دانند و بر اساس پژوهش‌های متعدد، زوج‌های سالمند، عموما شادتر از زوج‌های جوان هستند و اختلافات کمتری با یکدیگر دارند و همچنین لذت بیشتری از جنبه‌های مختلف زندگی می‌برند. در عین حال مسئله جنسی و نیاز جنسی در روابط سالمندان مرکزیت کمتری داشته و روابط دوستانه و عاطفی بخش اصلی ویژگی ارتباط بین آنها است.
طلاق و جدایی در سالمندان کمتر اتفاق می‌افتد و ازدواجشان تحت تاثیر عوامل خارجی کمتری قرار می‌گیرد و بنابراین، میزان ناسازگاری و هیجانات منفی آنها کمتر بوده، عاطفه و مهربانی بیشتری نسبت به سایر گروه‌های سنی از جمله جوانان و میانسالان دارند.
علاوه بر این، ازدواج مجدد سالمندان به دلیل همراهی با تجربیات ارزنده از زندگی مشترک قبلی و به دور از هوا و هوس به عنوان یکی از بهترین انواع ازدواج‌ها است.
تامین نیازهای عاطفی، روحی و روانی سالمند، پیدا کردن امید دوباره به زندگی، کاهش استرس، تنهایی و افسردگی، از بین رفتن نگرانی از مرگ به علت تنهایی، کاهش مرگ و میر در سالمندان متاهل و برخورداری از طول عمر بیشتر، ارتقای سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی، تامین نیاز جنسی، عدم ارجاع سالمند به مراکز نگهداری و سرای سالمندان،کاهش هزینه‌های نگهداری سالمند در منزل و کاهش فشارهای روحی، روانی و فیزیکی فرزندان و خانواده یا کاهش خشونت علیه سالمندان از جمله جنبه‌های مثبت ازدواج مجدد و زندگی مشترک در دوران سالمندی است.
هرچند گاه به گاه پیام‌های تبلیغی درباره شرایط تنهایی سالمندان منتشر می‌شود یا موضوع ازدواج سالمندان، سوژه فیلم‌ها و سریال‌ها شده است، اما لازم است کارهای بیشتری برای تطبیق روحیه فرزندان سالمندان با ازدواج والدینشان انجام شود.
وجود مشاوره‌هایی که بتواند سوءتفاهم‌ها و پیش قضاوت‌ها در این زمینه را بشکند، لازم و ضروری به نظر می‌رسد. شکستن این باور که ازدواج سالمندان با وفاداری به همسر سابق در تضاد است، تنها با ارائه آگاهی لازم به آنها و فرزندانشان و جامعه ممکن می‌شود. همچنین در شرایطی که بسیاری ازدواج‌های سالمندان را با چالش‌هایی مثل بحث‌های ارث و مانند آن در هم می‌آمیزند، لازم است مشاوره‌های حقوقی درباره حق و حقوق سالمندان و فرزندانشان در این زمینه ارائه شود.
البته همه این موارد نیاز به بحث‌های رسمی و حقوقی ندارد، اما همچنان لازم است طرفین درباره موضوعاتی مثل حضور بچه‌ها در زندگی آنها نیز به توافق برسند تا بعدها دچار مشکل نشوند. مثلا تعیین کنند که فرزندان آنها تا چه حد می‌تواند به آنها سر بزند یا آیا فرزند مجرد یکی از سالمندان می‌تواند با آنها زندگی کند.
در شرایطی که جامعه ایرانی در آینده نه چندان دور با سونامی سالمندی روبه رو خواهد شد، به هر ترتیب شکستن تابوی ازدواج سالمندان از سخن گفتن درباره آن آغاز می‌شود و شاید رسانه‌ها باید بیش از گذشته به آن بپردازند و البته مسئولان هم در فرهنگسازی آن بکوشند.
روزنامه ابتکار
