یک جامعه‌شناس تاکید کرد که سیل و ابعاد اجتماعی آن در کشور هنوز تمام نشده و نمی‌توان گفت که این بحران را از سر گذرانده‌ایم.
آذر تشکر در نشست «در جست‌وجوی مردمی مدیریت بحران» که با هدف بررسی ابعاد جامعه‌شناسی بحران سیل در خانه گفتمان شهر برگزار شد، گفت: واقعیت این است که سیل تمام نشده، همین امروز باخبر شدم که در پلدختر بوی شدیدی بسیاری از نقاط شهر را فرا گرفته و این بو که در پی وقوع سیل فروردین به وجود آمده، مردم این شهر را آزار می‌دهد. در آق قلا نیز شهردار این شهر گفته تا بسیاری از ساختمان‌های شهر باید دوباره ساخته شوند و این نشان می‌دهد که حالا حالاها با سیل و تبعات آن درگیر هستیم.
وی با تاکید بر اینکه نمی‌توانیم بگوییم که بحران سیل را از سر گذرانده‌ایم، اظهار کرد: اما یک سوال مهم وجود دارد و آن این است که مواجهه جامعه ما با سیل چگونه بود؟ متأسفانه باید بگوییم که ما اصلاً مسئله را نمی‌شناسیم، در واقع ابتدا بحران رخ می‌دهد و بعد شروع می‌کنیم به کشف آن. در حالی که باید ابعاد یک بحران را بشناسیم و پیش از وقوع آن بارها در موردش گفت‌وگو کرده باشیم.
تشکر، از بین رفتن عوارض زمین و از بین رفتن مالکیت‌ها در پی سیل را یکی از پیامدهای سیل دانست و گفت: این مسئله بسیار مهم است و نباید از آن غفلت کنیم؛ چرا که می‌تواند ابعاد جامعه‌شناختی و اجتماعی بالایی داشته باشد، اما برای پیشگیری از آن چه کرده‌ایم و آیا قبل از وقوع بحران موقعیت دقیق زمین‌ها و ملک‌ها را شناسایی کرده بودیم؟
وی با تاکید بر اینکه باید از صاحبنظران و افراد بومی در مناطق حادثه‌دیده نیز نظرخواهی کنیم، گفت: باید جریان گفت‌وگو پیرامون یک جامعه شکل بگیرد، اما متأسفانه این جریان نه تنها به وجود نیامده، بلکه هر فرد تنها با خودش حرف می‌زند. درست نیست که ما در تهران بنشینیم و از نظرات افرادی که مستقیم در محل بوده و درگیر سیل بوده‌اند، بهره نگیریم اما تصمیمی گرفته شود که در آن شهر اجرایی شود. بنابراین حتماً لازم است که گروه‌های مختلف با یکدیگر گفت‌وگو کنند.
این جامعه‌شناس با اشاره به دستورات ستاد بحران کشور اظهار کرد: در بسیاری از مواقع ستاد بحران از مرکز یک دستوری می‌دهند و شهرها فقط موظف به اجرا می‌شوند. در حالی که ما باید شرایط اجتماعی و فرهنگی هر شهر را مدنظر قرار دهیم و صرفاً از تهران برای تمام شهرها نسخه نپیچیم.
وی با بیان اینکه مهم‌تر از فاجعه، تفسیر جامعه از فاجعه است، گفت: گاهی تفسیر ما از یک حادثه می‌تواند آن را به فاجعه تبدیل کرده یا آن را حل کند. ما پدیده‌ای به نام ترومای پس از حادثه داریم که این مسئله می‌تواند در صورت عدم مدیریت صحیح به زخمی برای هویت اجتماعی تبدیل شود. بنابراین باید به تفسیر جوامع و تفسیری که خودمان از این فاجعه ارائه می‌دهیم، توجه داشته باشیم.
تشکر در ادامه سخنانش با اشاره به ویژگی‌های بحران در جامعه ایرانی اظهار کرد: پیش‌بینی ناپذیری، غافلگیری، عملکرد مطلوب گذشتگان، عملکرد خوب خارجی‌ها و … از جمله مواردی است که پس از وقوع بحران مطرح می‌شود. متأسفانه ما همچنان در بحران‌ها غافلگیر می‌شویم و هر یک از ما بسته به اینکه در کدام سمت فاجعه قرار داریم، طرف دیگر را متهم می‌کنیم. صدا و سیما یک جور مقصریابی می‌کند، جامعه مدنی دولت را محکوم می‌کند، رسانه‌های خارجی حکومت را محکوم می‌کنند و… اما اگر مدیریت درستی کرده بودیم، این بلایا و ابعاد آن رخ نمی‌داد.
وی با بیان اینکه رفتار شهرهای امروزی ما با رودخانه‌ها و مسیل‌ها اصلاً خوب نیست، گفت: ما در شهرهایمان به دلایل مختلف، حاکمیت عجیب سیمان را داریم. وقتی که نفوذپذیری آب در شهرها کم شود، طبیعی است که احتمال جاری شدن سیلاب نیز بیشتر می‌شود. بنابراین من معتقدم که در تمام این موارد باید با اهالی و بومیان همان محل گفت‌وگو شود تا با توجه به شرایط اقلیمی همان منطقه درباره‌اش تصمیم بگیریم.
این جامعه شناس، دولت و مردم و گروه‌های مختلف جامعه اعم از فقیر، ثروتمند و طبقه متوسط را جزو عاملان درگیر در بحران سیل برشمرد و گفت: متأسفانه در پی سیل بسیاری از گروه‌های اجتماعی به لحاظ اقتصادی جابه‌جا شد و در برخی از مناطق سیل زده، دستفروش‌هایی را دیدیم که قبل از وقوع سیل مغازه‌دار بودند، اما خسارت آنچنان سنگین بوده که حالا اجناس باقی مانده از مغازه‌شان را در کنار خیابان می‌فروشند.
وی در ادامه به مسئله پایداری بحران اشاره کرد و گفت: واقعیت این است که تصور اغلب ما از سیل اتفاقی مانند چیزی است که در شیراز رخ داد. یعنی در چند دقیقه جریان شدید آب بیاید چند خودرو را با خود ببرد و تعدادی هم قربانی بگیرد و تمام شود، اما واقعیت این است که در مورد سیل ما با پدیده‌ای با عنوان پایداری بحران روبرو هستیم. سیلی که حدود ۴۰ روز در یک منطقه ماند و فروکش هم نمی‌کرد. اینها جزو مواردی است که تأثیرات اجتماعی بسیاری بر جای خواهد گذاشت.
تشکر به بحران‌های پس از وقوع بحران نیز اشاره کرد و گفت: گاهی مدیریت غلط در بحران، خود سبب بحران‌های ثانویه می‌شود که من نامش را چرخه بحران گذاشته‌ام. به عنوان مثال در مناطق سیل زده فلان خیریه هر روز صدها غذا طبخ کرده و میان سیل‌زدگان توزیع می‌کرد این غذاها در ظروف یکبار مصرف و کیسه‌های پلاستیکی توزیع می‌شد و نتیجه آن ناگهان بروز پدیده بحران زباله در شهری شد که درگیر بحران سیل بود.
نباید آوارگان سیل را در یک محل اسکان دائمی داد
وی با اشاره به ابعاد اجتماعی برخی تصمیم‌گیری‌ها پس از وقوع بحران گفت: در برخی از مناطق سیل‌زده بدون توجه به ساختار اجتماعی و پیامدهای آن اقدام به ساخت زون‌های ویژه اسکان سیل‌زدگان کردند تا این افراد خانه‌هایشان را در آنجا بسازند. این یعنی چند سال دیگر ما در شهرهای سیل زده محله‌ای داریم به نام محله سیل‌زده‌ها و برچسبی که روی افراد می‌ماند. این درست نیست که ما در شهرهایمان محله‌هایی که با نام سیل‌زده‌ها شناخته می‌شود، درست کنیم؛ چرا که این خودش یک زنجیره بحران ایجاد می‌کند و در واقع از چالشی به چالشی دیگر می‌افتیم.
تشکر با اشاره به ناهماهنگی‌ها در اجرا نیز گفت: عملکرد مدیریت بحران نیز عملکرد آسیب‌زایی بود و در شرایطی که وزارت راه، مسکن و شهرسازی اعلام کرده بود که هیچ خانه‌ای نباید در حریم رودها ساخته شود و خانه‌های ساخته شده در این مسئله نیز باید به نقاط امن منتقل شوند، ناگهان نیروهای سپاه برای ترمیم خانه‌ها در حریم رودخانه‌ها وارد عمل شده و اقدام به بازسازی و نوسازی آنجا کردند. چرا این ناهماهنگی باید وجود داشته باشد که در پی آن مشکلات اجتماعی دیگری رخ دهد. بنابراین لازم است که تمام تیم‌ها با مدیریت بحران هماهنگ باشند.
چرا مردم دیگر در مناطق سیل زده نیستند؟
وی با تاکید بر ضرورت توجه به دانش بومی در برنامه‌ریزی‌های شهری خاطرنشان کرد: در بسیاری از مناطق سیل‌زده تنها کافی بود که قبل از وقوع سیل با اهالی بومی آنجا گفت‌وگو شده و شرایط توپوگرافی زمین را می‌پرسیدند، اما این اتفاق رخ نداد.
این جامعه شناس از رفتار مردم در این بحران نیز انتقاد کرد و گفت: متأسفانه مردم بسیار احساساتی و خودجوش عمل می‌کنند. با شنیدن وقوع حادثه شوکه شده و بدون هیچ سازماندهی مشخصی و تنها به واسطه احساساتشان عمل می‌کنند و متأسفانه به سرعت هم عقب می‌نشینند و شهر را تنها می‌گذارند. شما ببینید در حال حاضر دیگر در شهرهای سیل زده اثری از مردم نیست. در حالی که به حضور و کمک آنان نیاز است.
ساماندهی بافت‌های شهری باید با اتکای به مردم باشد
در ابتدای این نشست مجتبی علوی مقدم - معاون شرکت بازآفرینی شهری ایران نیز اظهار کرد: اتفاقاتی در سطح جهان رخ می‌دهد که بعضاً اجتناب‌ناپذیر است، اما اگر مدیریت درستی داشته باشیم، طبیعتاً مشکلات کمتری خواهیم داشت.
وی با بیان اینکه همه می‌دانیم ایران در برابر حوادثی مانند سیل و زلزله آسیب‌پذیر است، گفت: اما چرا این حوادث تشدید می‌شود؟ دلیلش دخالت ناآگاهانه در موضوعات است. عدم توجه به خواسته‌های به حق مردم از سوی دستگاه‌های حکومتی، بی‌توجهی به حریم رودخانه‌ها و … از جمله آن هستند. مردم یکسری نیازها دارند که اگر به درستی دنبال نشود، راه‌های دیگری برای آن پیدا می‌شود و این راه‌ها سبب بروز مشکلاتی خواهند شد.
وی با تاکید بر اینکه نیاز به گفتمان و همفکری با افرادی که با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند، وجود دارد، گفت: اگر ما اولویت‌مان بر اساس نیازمندی‌های مردم باشد، قطعاً در شرایط وقوع سیل مشکلات کمتری خواهیم داشت. هر جا که مسئولان و دستگاه‌های حاکمیتی مردم را در تصمیم‌گیری‌ها کنار خود قرار ندادند، آنجا آسیبی پیش آمده است. بنابراین من معتقدم باید در کنار تصمیم‌گیری در اتاق‌های شیشه‌ای به متن مردم رفته و مشکلات‌شان را دسته‌بندی و حل کنند. واقعیت این است که بسیاری از راهکارها حتی در حوزه شهرسازی و بازسازی شهرها به دست خود مردم حل می‌شود.
وی تاکید کرد که مدیریت و ساماندهی بافت‌های شهری باید با اتکای به مردم و نظارت و پشتیبانی بخش حاکمیتی باشد.
