سرویس تاریخ «انتخاب»؛ پس از کودتای ۲۸ مرداد، در دوران نخست‌وزیری فضل‌الله زاهدی، مذاکرات نفت با سرپرستی وزیر اقتصاد و دارایی، دکتر علی امینی، آغاز شد و سرانجام در ۱۱ مرداد 1333 به سرانجام رسید. در ۱۴ مرداد این سال اعلاميه مشترک هيئت نمايندگي ايران و کنسرسيوم نفت در تهران، واشنگتن، لندن، پاريس و لاهه انتشار يافت. بر اساس این قرارداد شرکت نفت ایران و انگلیس با ۴۰ درصد، شرکت‌های آمریکایی با ۴۰ درصد، شرکت شل با ۱۴ درصد و شرکت نفت فرانسه با ۶ درصد در منافع کار سهیم شدند.
امینی با قبول این مسئولیت، بعد از یک دوره مقاومت مصدق در مقابل انعقاد هر نوع قراردادی با انگلستان و آمریکا، با انتقادات زیادی مواجه شد، انتقاداتی که تا امروز نیز ادامه دارد، اما نظر خودش چه بود؟
نظر شخصی دکتر امینی درباره قرارداد نفت، در چهل‌وسومین جلسه دوره هیجدهم مجلس شورای ملی به تفصیل بیان شده است. بخش‌هایی از سخنان علی امینی را درباره قرارداد کنسرسیوم نفت در ادامه می‌خوانید:
ما مدعی نیستیم که راه‌حل ایده‌آل مشکل نفت را پیدا کرده‌ایم و قرارداد فروشی که بسته‌ایم همان چیزی باشد که ملت ایران آرزو می‌کند. این حقیقت را من به سمت ریاست هیات نمایندگی ایران در پیشگاه ملت صریحا اظهار می‌کنم؛ زیرا راه‌حل ایده‌آل برای ملت ایران روزی به دست خواهد آمد که ما آن قدرت، ثروت و وسایل فنی را پیدا کنیم که قادر به رقابت با کشورهای بزرگ باشیم. روزی ما می‌توانیم نفت خودمان را با وسایل فروش خودمان به مقادیر زیاد در اکناف عالم به فروش برسانیم که بازارهای فروش در انحصار شرکت‌های بزرگی که از طرف قدرت‌های بزرگ بین‌المللی پشتیبانی می‌شوند در دنیا وجود نداشته باشد و بشردوستی آن‌ها به آن درجه برسد که فقط به خاطر حقیقت و کمک به باز کردن راه کسب و کار یک ملت بدون در نظر داشتن منافع مادی و مجرد از مبارزات اقتصادی و تحصیل سود بازرگانی به کمک یکدیکر بشتابند؛ ولی متاسفانه در شرایط موجود مبانی اخلاقی و بشردوستی تا این درجه ترقی نکرده است و اداره امور جهان در دست فرشتگان عالم بالا نیست بلکه کسانی مانند من و شما با تمام اغراض و منافع و نظریاتی که دارند جهان را اداره می‌کنند و بیش‌تر از آن‌چه در مذاکرات به مسائل اخلاقی فکر کنند به منافع بازرگانی می‌اندیشند و در کمال صراحت، گرچه مخالف میل ما و دیگران باشد، مانع از هر تجارتی می‌شوند که به نحوی از انحا به منافع آن‌ها لطمه بزند یا مبانی کارشان را در سایر نقاط متزلزل سازد.
آقایان، برای غلبه بر این عواملِ موجودِ دنیا و رسیدن به ایده‌آل ملی، نه فریاد و زور، که قدرت مادی و معنوی است که به کار می‌آید و منتها وسیله رسیدن به مقصود همین است و بس. پس کسانی که واقعا دنبال تحقق ایده‌آل ملی هستند، باید سعی کنند تا از شرایط موجود اقتصادی و سیاسی دنیا استفاده نمایند و مملکت را ماداْ و معناْ زورمند و مقتدر کنند تا روزی بتوانیم با قدرت معنوی و مادی خود بر مشکلات غلبه کنیم و آرزوهای ملی خود را عملی سازیم.
فعلا تا روزی که ما به آن درجه از قدرت و نیرومندی نرسیده‌ایم، حدود فعالیت ما برای رسیدن به هدف ایده‌آلی – یعنی فروش نفت ایران به دست خودمان و با وسایل خودمان – بیش از آن‌چه ظرف سه سال گذشته رسیده است نخواهد رسید و با خیال‌بافی و خواب‌های شیرین و بی‌تعبیر نمی‌شود منکر این حقایق شد و نمی‌توان تا چندین سال دیگر بر این مشکلات غلبه کرد؛ مگر آن‌که مردمی مثبت و باعزم باشیم و با اعتراف به حقایق موجود در صدد کسب قدرت مادی و معنوی بر آییم.
نطق مجلس علی امینی برگرفته از: ایرج امینی، بر بال بحران؛ زندگی سیاسی علی امینی، تهران: ماهی، اردیبهشت ۸۸، صص ۱۰۸ و ۱۰۹.
