«آمارهای جدید در ایران، سهم علت‌های مردانه در ناباروری را 70 درصد اعلام كرده‌اند كه بالاتر از 50 درصد اعلامی از سوی سازمان جهانی بهداشت است. به‌رغم این آمارها، هنوز بعضی از آقایان نمی‌توانند بپذیرند كه ممكن است مشكل باروری داشته باشند و باید برای تشخیص و درمان مراجعه كنند و همچنان خانم را مقصر ناباروری قلمداد می‌كنند. ما مواردی داشتیم كه آقا به‌رغم نداشتن اسپرم، سه بار ازدواج كرده بود تا نشان دهد مشكل از خودش نیست....»
انتشار این صحبت‌ها به نقل از دكتر امیرجنتی، مدیر كلینیك ناباروری مردان ابن‌سینا توجه ما را به موضوع ناباروری مردان و اهمیت پرداختن به این موضوع برای چندمین بار جلب كرد. پای صحبت‌های دكتر ناصر امیرجنتی، متخصص اورولوژی و فوق‌تخصص ناباروری مردان نشستیم تا بر عوامل موثر بر ناباروری مردانه و روش‌های درمان آن مروری داشته باشیم.
ناباروری یك بیماری بی‌علامت است كه در اغلب موارد، فرد هیچ درد یا شكایتی ندارد، كاركرد جنسی طبیعی دارد، یعنی هیچ مشكلی در زناشویی ندارد و فقط زمانی متوجه وجود مشكل می‌شود كه برای بارداری اقدام می‌كند. در چنین مواردی، اگر زن و شوهر پس از یك سال اقدام منظم برای بارداری، نتیجه نگرفتند هر دو با هم باید به یك مركز درمان ناباروری معتبر مراجعه كنند.
چرا ناباروری مردانه می‌شود؟
دكتر امیرجنتی، علل ناباروری مردانه را این‌گونه توضیح می‌دهد: فرآیند تولید اسپرم توسط مغز و محور هیپوتالاموس - هیپوفیز هدایت می‌شود و با ترشح هورمون‌ها و انتقال آنها از طریق دستگاه گردش خون به غدد جنسی و اندام‌های تناسلی، فرآیند تولید سلول‌های اسپرم انجام می‌شود؛ بنابراین اگر این روند دچار اختلال شود، تولید اسپرم مختل می‌شود.
وی می‌افزاید: گاهی اسپرم تولید می‌شود، اما در مسیر انتقال به بیرون با مانع مواجه می‌شود. مثلا مجاری اسپرم‌بر
به عللی دچار انسداد می‌شود یا التهاب پروستات مانع عبور اسپرم می‌شود. در مواردی نیز تولید و انتقال سالم است، اما مشكل در مرحله انزال (به‌ویژه در مبتلایان به دیابت) است.
ناباروری، سوار بر سبك زندگی
اختلالات تولید اسپرم، شایع‌ترین علت ناباروری مردان محسوب می‌شود كه علت مادرزادی یا اكتسابی دارد. علل اكتسابی اغلب ناشی از شغل، محیط و سبك است زندگی كه خوشبختانه اغلب آنها قابل كنترلند.
به گفته دكتر امیر جنتی، تماس مداوم با پرتوهای آسیب‌زا یا مواد شیمیایی موجود در علف‌كش‌ها و حشره‌كش‌ها می‌تواند باعث اختلال در تولید اسپرم شود.
در زندگی روزمره نیز عواملی مثل چاقی، استفاده بیش از حد از سونا و جكوزی، قرار دادن مداوم لپ‌تاپ روی پاها، استفاده بیش از هشت ساعت از تلفن همراه، پوشیدن لباس زیر و شلوار تنگ و مصرف دخانیات و الكل می‌تواند به‌طور موقت باعث توقف تولید اسپرم شود.
این متخصص با تاكید بر لزوم اصلاح سبك زندگی برای افزایش توان باروری می‌گوید: با حذف این عوامل خطرزا، ظرف سه ماه شرایط اسپرم بهبود پیدا می‌كند. اما باید توجه داشت كه این عوامل روی هم اثر تشدیدكننده دارند، یعنی اگر آقایی هم چاق و هم شغلش رانندگی باشد و دخانیات مصرف كند، عوامل موثر در ناباروری یكدیگر را تشدید می‌كنند و شرایط وی سخت‌تر می‌شود.
مهمترین گام در مسیر تشخیص و درمان ناباروری
اگر زوجی با مشكل ناباروری مواجه شدند، اول باید یك مركز خوب را برای درمان انتخاب كنند، یعنی مركزی كه همه امكانات و تخصص‌های لازم را برای تشخیص و درمان ناباروری داشته باشد.
همچنین مهم است كه آن مركز همه امكانات تشخیصی و درمانی لازم را داشته باشد و لازم نباشد زوجین برای انجام آزمایش یا سونوگرافی مدام در حال رفت‌وآمد باشند و حتی بتوانند جراحی‌های سرپایی، مانند بیوپسی بیضه را در همان جا انجام دهند.
به گفته مدیر كلینیك ناباروری مردان ابن‌سینا، آزمایش‌های اختصاصی ناباروری باید حتما در مراكز درمان ناباروری انجام شود. البته این آزمایش فقط برای بررسی توان باروری آقایان است و نمی‌توان با یك آزمایش اسپرم، احتمال بروز مشكلات ژنتیكی در جنین یا جنسیت آن و مانند اینها را پیشگویی كرد.
وی تاكید می‌كند: درمان ناباروری باید به‌صورت تیمی انجام شود. ما در مركز ابن‌سینا كلینیك مردان و زنان را در كنار هم داریم و افزون بر اینها، متخصصان دیگر رشته‌های مرتبط، مانند عفونی، غدد، ژنتیك و داخلی هم در مركز حضور دارند.
همه ما به اطلاعات پرونده بیماران كه به صورت نظام‌مند ثبت و نگهداری می‌شوند، دسترسی داریم و این باعث می‌شود تا با همفكری و در نظر گرفتن همه عوامل، بتوانیم به یك تصمیم درمانی مؤثر و مقرون به‌صرفه برای بیمار برسیم و لازم نباشد برای همه مراجعان آی.وی.اف یا میكرواینجكشن تجویز كنیم.
درمان ناباروری با دارو یا جراحی؟
وی در این‌باره توضیح می‌دهد: در مواردی كه علل عفونی یا هورمونی یا اختلالات عملكرد جنسی در میان باشند، ما از داروهای اختصاصی استفاده می‌كنیم.
برای نمونه، اگر تشخیص عفونت قطعی شود، ما آنتی‌بیوتیك مناسب را تجویز می‌كنیم یا اگر اختلال سطوح هورمونی تشخیص داده شود، هورمون‌درمانی انجام می‌دهیم. در مواردی هم برای افزایش احتمال موفقیت میكرواینجكشن یا تقویت قدرت باروری از دارودرمانی تجربی یعنی از مكمل‌های هورمونی یا ویتامین‌ها استفاده می‌كنیم.
به گفته وی، گاهی درمان جراحی برای رفع علت ناباروری انجام می‌شود، مثل جراحی واریكوسل یا برای یافتن اسپرم در بیضه‌ها. اگر واریكوسل بالینی باشد، یعنی پزشك در معاینه متوجه آن شود، نتیجه آزمایش اسپرم آقا هم طبیعی نباشد و مشكل ناباروری هم داشته باشد، ما جراحی واریكوسل را پیشنهاد می‌كنیم، اما نباید از این جراحی انتظار معجزه داشت. اگر علل دیگری در ناباروری دخیل نباشند، جراحی واریكوسل در حدود ۴۰ تا ۴۵درصد موارد به بارداری طبیعی منجر می‌شود و حدود۷۰ درصد موارد باعث بهبود كیفیت سلول اسپرم می‌شود.
جام جم
«آمارهای جدید در ایران، سهم علت‌های مردانه در ناباروری را 70 درصد اعلام كرده‌اند كه بالاتر از 50 درصد اعلامی از سوی سازمان جهانی بهداشت است. به‌رغم این آمارها، هنوز بعضی از آقایان نمی‌توانند بپذیرند كه ممكن است مشكل باروری داشته باشند و باید برای تشخیص و درمان مراجعه كنند و همچنان خانم را مقصر ناباروری قلمداد می‌كنند. ما مواردی داشتیم كه آقا به‌رغم نداشتن اسپرم، سه بار ازدواج كرده بود تا نشان دهد مشكل از خودش نیست....»
انتشار این صحبت‌ها به نقل از دكتر امیرجنتی، مدیر كلینیك ناباروری مردان ابن‌سینا توجه ما را به موضوع ناباروری مردان و اهمیت پرداختن به این موضوع برای چندمین بار جلب كرد. پای صحبت‌های دكتر ناصر امیرجنتی، متخصص اورولوژی و فوق‌تخصص ناباروری مردان نشستیم تا بر عوامل موثر بر ناباروری مردانه و روش‌های درمان آن مروری داشته باشیم.
ناباروری یك بیماری بی‌علامت است كه در اغلب موارد، فرد هیچ درد یا شكایتی ندارد، كاركرد جنسی طبیعی دارد، یعنی هیچ مشكلی در زناشویی ندارد و فقط زمانی متوجه وجود مشكل می‌شود كه برای بارداری اقدام می‌كند. در چنین مواردی، اگر زن و شوهر پس از یك سال اقدام منظم برای بارداری، نتیجه نگرفتند هر دو با هم باید به یك مركز درمان ناباروری معتبر مراجعه كنند.
چرا ناباروری مردانه می‌شود؟
دكتر امیرجنتی، علل ناباروری مردانه را این‌گونه توضیح می‌دهد: فرآیند تولید اسپرم توسط مغز و محور هیپوتالاموس - هیپوفیز هدایت می‌شود و با ترشح هورمون‌ها و انتقال آنها از طریق دستگاه گردش خون به غدد جنسی و اندام‌های تناسلی، فرآیند تولید سلول‌های اسپرم انجام می‌شود؛ بنابراین اگر این روند دچار اختلال شود، تولید اسپرم مختل می‌شود.
وی می‌افزاید: گاهی اسپرم تولید می‌شود، اما در مسیر انتقال به بیرون با مانع مواجه می‌شود. مثلا مجاری اسپرم‌بر
به عللی دچار انسداد می‌شود یا التهاب پروستات مانع عبور اسپرم می‌شود. در مواردی نیز تولید و انتقال سالم است، اما مشكل در مرحله انزال (به‌ویژه در مبتلایان به دیابت) است.
ناباروری، سوار بر سبك زندگی
اختلالات تولید اسپرم، شایع‌ترین علت ناباروری مردان محسوب می‌شود كه علت مادرزادی یا اكتسابی دارد. علل اكتسابی اغلب ناشی از شغل، محیط و سبك است زندگی كه خوشبختانه اغلب آنها قابل كنترلند.
به گفته دكتر امیر جنتی، تماس مداوم با پرتوهای آسیب‌زا یا مواد شیمیایی موجود در علف‌كش‌ها و حشره‌كش‌ها می‌تواند باعث اختلال در تولید اسپرم شود.
در زندگی روزمره نیز عواملی مثل چاقی، استفاده بیش از حد از سونا و جكوزی، قرار دادن مداوم لپ‌تاپ روی پاها، استفاده بیش از هشت ساعت از تلفن همراه، پوشیدن لباس زیر و شلوار تنگ و مصرف دخانیات و الكل می‌تواند به‌طور موقت باعث توقف تولید اسپرم شود.
این متخصص با تاكید بر لزوم اصلاح سبك زندگی برای افزایش توان باروری می‌گوید: با حذف این عوامل خطرزا، ظرف سه ماه شرایط اسپرم بهبود پیدا می‌كند. اما باید توجه داشت كه این عوامل روی هم اثر تشدیدكننده دارند، یعنی اگر آقایی هم چاق و هم شغلش رانندگی باشد و دخانیات مصرف كند، عوامل موثر در ناباروری یكدیگر را تشدید می‌كنند و شرایط وی سخت‌تر می‌شود.
مهمترین گام در مسیر تشخیص و درمان ناباروری
اگر زوجی با مشكل ناباروری مواجه شدند، اول باید یك مركز خوب را برای درمان انتخاب كنند، یعنی مركزی كه همه امكانات و تخصص‌های لازم را برای تشخیص و درمان ناباروری داشته باشد.
همچنین مهم است كه آن مركز همه امكانات تشخیصی و درمانی لازم را داشته باشد و لازم نباشد زوجین برای انجام آزمایش یا سونوگرافی مدام در حال رفت‌وآمد باشند و حتی بتوانند جراحی‌های سرپایی، مانند بیوپسی بیضه را در همان جا انجام دهند.
به گفته مدیر كلینیك ناباروری مردان ابن‌سینا، آزمایش‌های اختصاصی ناباروری باید حتما در مراكز درمان ناباروری انجام شود. البته این آزمایش فقط برای بررسی توان باروری آقایان است و نمی‌توان با یك آزمایش اسپرم، احتمال بروز مشكلات ژنتیكی در جنین یا جنسیت آن و مانند اینها را پیشگویی كرد.
وی تاكید می‌كند: درمان ناباروری باید به‌صورت تیمی انجام شود. ما در مركز ابن‌سینا كلینیك مردان و زنان را در كنار هم داریم و افزون بر اینها، متخصصان دیگر رشته‌های مرتبط، مانند عفونی، غدد، ژنتیك و داخلی هم در مركز حضور دارند.
همه ما به اطلاعات پرونده بیماران كه به صورت نظام‌مند ثبت و نگهداری می‌شوند، دسترسی داریم و این باعث می‌شود تا با همفكری و در نظر گرفتن همه عوامل، بتوانیم به یك تصمیم درمانی مؤثر و مقرون به‌صرفه برای بیمار برسیم و لازم نباشد برای همه مراجعان آی.وی.اف یا میكرواینجكشن تجویز كنیم.
درمان ناباروری با دارو یا جراحی؟
وی در این‌باره توضیح می‌دهد: در مواردی كه علل عفونی یا هورمونی یا اختلالات عملكرد جنسی در میان باشند، ما از داروهای اختصاصی استفاده می‌كنیم.
برای نمونه، اگر تشخیص عفونت قطعی شود، ما آنتی‌بیوتیك مناسب را تجویز می‌كنیم یا اگر اختلال سطوح هورمونی تشخیص داده شود، هورمون‌درمانی انجام می‌دهیم. در مواردی هم برای افزایش احتمال موفقیت میكرواینجكشن یا تقویت قدرت باروری از دارودرمانی تجربی یعنی از مكمل‌های هورمونی یا ویتامین‌ها استفاده می‌كنیم.
به گفته وی، گاهی درمان جراحی برای رفع علت ناباروری انجام می‌شود، مثل جراحی واریكوسل یا برای یافتن اسپرم در بیضه‌ها. اگر واریكوسل بالینی باشد، یعنی پزشك در معاینه متوجه آن شود، نتیجه آزمایش اسپرم آقا هم طبیعی نباشد و مشكل ناباروری هم داشته باشد، ما جراحی واریكوسل را پیشنهاد می‌كنیم، اما نباید از این جراحی انتظار معجزه داشت. اگر علل دیگری در ناباروری دخیل نباشند، جراحی واریكوسل در حدود ۴۰ تا ۴۵درصد موارد به بارداری طبیعی منجر می‌شود و حدود۷۰ درصد موارد باعث بهبود كیفیت سلول اسپرم می‌شود.
جام جم
