یك تصادف پیش‌بینی نشده، آن هم درست وقتی كه سرمست و خوشحالی از این‌كه همه چیز دارد طبق روال و به‌خوبی پیش می‌رود، دنیا را جلوی چشمت تیره و تار می‌كند؛ تصادف موتور سواری بی‌ملاحظه با سرعت 80 كیلومتر با پسر 11ساله‌ات، درست در چند قدمی خط عابر پیاده ... این اتفاق، مرا تا قبل از این‌كه نتایج عكسبرداری و آزمایش های پزشكی، سلامت پسرم را تایید كند تا روزهای تلخ و ترسناكی برد كه می‌توانست بر اثر ضربه مغزی و عوارض ناشی از آن زندگی پسرم و تمام خانواده را به تباهی بكشاند. به همین دلیل هیچ بهانه‌ای را جدی‌تر از آن در این روزها ندیدم كه از ضربه مغزی و عوارض مشهود و نامشهود آن و نجات بیماران دچار ضربه مغزی در گفت‌وگو با دكتر فرزاد اشرافی، متخصص مغز و اعصاب بنویسم.

با ضربه به سر چه اتفاقی می‌افتد؟ برخورد یك ضربه سخت به سر می‌تواند مغز را درون جمجمه تكان دهد و موجب كبودی، پارگی عروق خونی یا آسیب اعصاب مغز شود. البته از آنجا كه مغز درون یك جمجمه سخت و استخوانی قرار گرفته در برابر بسیاری از آسیب‌ها مصون است، اما با وجود این گاهی ممكن است دچار آسیب شود؛ آسیبی كه می‌تواند بر قوای فكری و حركتی فرد تاثیر موقت یا همیشگی به‌جا گذارد. یك علت شایع مرگ و میر و ناتوانی در جوامع امروزی، آسیب مغزی به‌دنبال ضربه مغزی است كه حدود 50‌درصد مرگ و میرها را شامل می‌شود . به گفته دكتر اشرافی، ضربه به سر طیف وسیعی از جراحات به اسكالپ (پوست سر)، استخوان جمجمه، انقباض‌های زیرین، عروق خونی و بافت مغزی را شامل می‌شود‌. چنین ضربه‌ای طیف گسترده‌ای از زخم سطحی و تورم بافت نرم و پوست جمجمه تا شكستگی جمجمه و زخم‌های عمیق و خونریزی و له‌شدگی بافت مغزی را می‌تواند ایجاد كند.

ضربه‌های مغزی خطرناك
ضربه به سر با توجه به سن بیمار، شدت و محل و نوع آن می‌تواند علائم مختلفی را بروز دهد. شایع‌ترین مكان‌های آسیب سر به دنبال ضربه نواحی جلویی، پس سر و قسمت بالای مغز است‌. ضربه‌هایی كه شامل موارد زیر باشند از ضربه‌های خطرناك محسوب می‌شوند:

ضربه‌های نافذ
‌ ضربه‌هایی كه همراه با شكستگی در قاعده جمجمه یا شكستگی‌های ناحیه صورت و نیز شكستگی و خردشدگی به همراه جابه‌جایی قطعات استخوان تكه شده هستند.

ضربه‌های مغزی توأم با انواع خونریزی‌های مغزی
ضربه‌های مغزی همراه با آسیب و له‌شدگی و تورم شدید و وسیع مغزی و افزایش فشار مغز

زنگ خطر ضربه مغزی
علائم ناشی از ضربه مغزی ممكن است بلافاصله یا طی چند ساعت یا حتی چند روز پس از ضربه به سر (بر‌اثر بروز یا تشدید خونریزی مغزی یا تشدید تورم بافت مغزی در محل آسیب) بروز كند.
دكتر اشرافی در این باره توضیح می‌دهد: علائم اولیه به دنبال ضربه مغزی بسته به سن بیمار، علل و شدت و نوع آسیب و تروما می‌تواند متناوب باشد و طیفی از علائم ضعیف تا شدید را شامل شود. این علائم خطر شامل موارد زیر می‌شود:
نوسان در سطح هوشیاری یا كاهش سطح هوشیاری با سیر پیشرونده یا بیشتر از 5 ثانیه.
تمركز و توجه و اختلاف حافظه
بی‌قراری و تحریك‌پذیری
تغییر در الگوی خواب
سردرد و سرگیجه مداوم با علائم فشار مغزی
تهوع و استفراغ مداوم و مكرر
تشنج ‌هرگونه علامت و نقص نورولوژیك نظیر دوبینی، تاری دید، ضعف اندام‌های یك سمت، اختلال تعادل، اختلال حس چشایی، اختلال تكلم یا شنوایی و وزوز گوش

كودكان در خطر ضربه مغزی
معمولا ضربه مغزی در كودكان هنگام ورزش‌هایی مثل دوچرخه‌سواری و اسكیت یا زمین‌ خوردن به‌‌ویژه هنگام بازی یا در كودكان نوپا و نیز بر اثر تصادفات ماشین و موتور و نیز هرگونه سوءاستفاده از كودكان و كتك ‌زدن آنها اتفاق می‌افتد . به گفته دكتر اشرافی، هر ضربه‌ای در كودكان كمتر از دو سال باید جدی تلقی شود، چون ارزیابی بالینی مشكل است‌؛ به‌ویژه در
نوزاد شیرخوار معمولا آسیب مغزی بدون علامت است. در كودكان بالای دو سال ارزیابی توسط متخصص اطفال و مغز و اعصاب با بررسی سطح هوشیاری، تغییرات مردمك، حركات چشمی، تنفس بیمار، ته چشم بیمار و رفلكس‌های مغزی صورت می‌گیرد. آسیب مغزی در سنین نوجوانی بسیار شایع است و در پسرها دو برابر دخترها اتفاق می‌افتد و همچنین ضربه مغزی در كودكان در فصول بهار و تابستان به‌دلیل فعالیت زیاد كودكان بیشتر رخ می‌دهد. علائم خطر در كودكان با ضربه مغزی، شامل: كاهش سطح هوشیاری (بیش از 5 ثانیه)، استفراغ مكرر، سردرد شدید ، تشنج، شكستگی استخوان سر و صورت، هر نوع خون‌لختگی در پوست سر كودك زیر سه ماه، هرگونه لخته خون بزرگ‌تر از سه سانتی‌متر در ناحیه پوست سر .

آسیب مغزی در ورزشكاران، بدون ضربه!
شایع‌ترین نوع ضربه مغزی در ورزشكاران به دنبال جراحت و ضربه مغزی ایجاد می‌شود و به دلیل كشیدگی و صدمه سلول‌های عصبی مغزی فرد دچار افت سطح هوشیاری كوتاه و گذرا (كمتر از شش ساعت) می‌شود. اما این عارضه در ورزشكاران حتی با حركات ناگهانی و چرخش شدید سر هم ایجاد می‌شود (لزوما نباید ضربه مستقیم به سر وارد شود). این افراد معمولا سی‌تی یا ام‌آرآی سر طبیعی دارند و در واقع مبتلا به یك اختلال عملكرد مغزی گذرای فیزیولوژیك و نه ساختاری هستند.

بازگشت از كمای ضربه مغزی
دكتر اشرافی با تاكید بر این كه همه ضربه‌های مغزی به مرگ و میر و عارضه جدی منجر نمی‌شوند، می‌افزاید: پیامد ضربه مغزی بسته به‌شدت و نوع آسیب و ضربه و یافته‌های سی‌تی و سن بیمار و وضعیت بالینی طیف وسیعی را شامل می‌شود. ولی به طور كلی 50 درصد بالغین و 60 درصد كودكانی كه به دنبال آسیب مغزی دچار كما شده‌اند با گذشت یك ماه سطح هوشیاری طبیعی پیدا می‌كنند.

جام جم