در حالیکه وجود هشت گسل در خراسان رضوی همه مناطق این استان را در معرض خطر زلزله قرار داده است کارشناسان از بی توجهی نسبت به مقاوم سازی واحدهای مسکونی شهری و روستایی خبر می دهند.
به گزارش انتخاب به نقل از مهر، خراسان رضوی یکی از استانهایی است که روی کمربند زلزله قرار گرفته و در این راستا کارشناسان زلزله شناسی بارها فارس و خراسان را از زلزله خیزترین استانهای کشور معرفی کرده اند.
این موضوع زمانی اهمیت بیشتری می یابد که بدانیم حوادث غیر مترقبه به ویژه زلزله همواره یکی از چالش های است که مناطق مختلف خراسان رضوی را باتوجه به موقعیت خاص خود تهدید می کند از این رو خراسانی ها در طول سال همواره این رخداد طبیعی را با شدت و ضعف مختلف تجربه می کنند.
از سوی دیگرشواهد تاریخی نیز نشان می دهد "زلزله" هر از چند گاهی دامن گیر استانهای خراسان شده که هر کدام از آن علاوه بر تخریب وسیع شهرها و روستاها، تعدادی از هموطنان را به سینه خاک سپرده است.
در بحث مدیریت بحران، امروزه بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی، با توجه ویژه به پیشگیری از پیامدهای حوادث غیر مترقبه، با این پدیده طبیعی به راحتی کنار آمده و با اتخاذ تمهیدات مناسب، تلفات جانی و خسارتهای مالی ناشی از زلزله را به حداقل رسانده اند.
از این رو شاهد هستیم که معمولاً زلزله های در حدود 6 تا 7 ریشتر در این کشورها با کمترین آسیب مواجه است، این در حالی است که در کشورمان و از جمله خراسان رضوی، زلزله ها اغلب ویرانگر و نفس گیر هستند.
مشهد در پهنه زلزله
هر چند که خوشبختانه زلزله های سال گذشته و نیز زلزله 5.5 ریشتری اخیر در نیشابور و مشهد به خیر گذشت اما نباید فراموش کرد که خطه خراسان زلزله های مهیبی را در کارنامه خود ثبت کرده است و این خطر همواره وجود دارد چراکه نقشه‌های زمین لغزش در ایران نشان می‌دهد، شهرهای بزرگ تهران، تبریز و مشهد درپهنه‌ای با "شدت بسیار بالا" در معرض زلزله قرار دارند.
این نقشه‌ها که توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی تهیه شده، این سه کلان‌شهر را در رتبه شدت بسیار بالا تا هشت و نیم ریشتر، پذیرای زلزله دانسته است.
این در حالی است که در هر ماه به طور متوسط حدود 15 تا 20 زلزله با قدرت چهار ریشتر، در نقاط مختلف کشور و از جمله استانهای خراسان به وقوع پیوسته و زلزله‌های شدیدتر نیز هر لحظه ممکن است رخ دهد و به تبع آن تخریب‌های جدی و تلفات انسانی زیادی را به بار آورد.
خطر در 65 در صد مساحت استان
مخاطرات زمین همواره بخشی از تاریخ حیات انسان بوده اند و کشور ما نیز بدلیل قرار گیری بر روی کمربند لرزه خیزی جهان، موقعیت اقلیمی و جغرافیایی بسیاری را شاهد بوده اند و از 40 نوع بلایای طبیعی 31 مورد آن در ایران تجربه شده است.
همچنین بیش از 600 شهر کشور روی کمربند زلزله قرار گرفته ا ست و تقریباً کمترا ز 3 درصد از شهرهای کشور جزو مناطق کم خطر از نظرزلزله محسوب شده و 24 شهر بزرگ کشور در مناطق پرخطر قرار دارند.
در این راستا وجود گسل های اصلی کشف رود، بینالود، سبزوار، کپه داغ، تربت جام، درونه، دشت بیاض و سرایان توان زلزله خیزی استان خراسان رضوی را به میزان بسیاری افزایش داده بطوریکه گفته می شود 65 درصد مساحت استان در خطر نسبی بالا و 35 درصد در خطرنسبی متوسط قرار داده و نقطه ا ی نیست که مصون از خطر زلزله باشد.
چالش بافتهای فرسوده
در این میان پژوهشهای کارشناسان نشان می دهد، بخش عمده ای از سکونت گاههای شهروندان را شهرهای مختلف بویژه خراسان رضوی را بافت های فرسوده تشکیل می دهد.
همین مطالعات تاکید می کند: شهرهای بزرگ خراسان رضوی دارای 3هزار و 500هکتار بافت فرسوده است که 2هزار و 250هکتار از این مساحت، متعلق به مشهد است.
از این رو کارشناسان همواره براین نکته تاکید کرده اندکه احیای بافتهای فرسوده به لحاظ جلوگیری از خسارتهای گسترده جانی و مالی ناشی از بلایای طبیعی، از اهمیت بالایی برخوردار است.اما به نظر می رسد اصلی‌ترین مشکلات در روند بازسازی و بهسازی بافتهای فرسوده استان بویژه در روستاها، عدم رغبت مردم و مشکلات متداول در روند ساخت و سازهای جدید است.
فاجعه در کمین شهر و روستا
بررسیهای انجام شده توسط کارشناسان بیانگر این موضوع است که مقاوم نبودن ابنیه، ساختمانها و مراکز عمومی و در مواردی ساختمانهای دولتی در برابر زلزله، عمده دلیل وجود خسارتهای سنگین مالی و جانی ناشی از زلزله بوده است.
این درحالی است که بر اساس یافته های مراکز تحقیقاتی 60 درصد ساختمانهای موجود در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند که 40 درصد آن مربوط به مسکن های روستایی است.
همین بررسیها نشان می دهد ساخت و ساز سنتی در روستاها و نبود نظارت جدی بر روند ساخت واحدهای مسکونی که اغلب با مصالح نامرغوب و گاهی تنها با چوب، خاک و گچ انجام می گیرد، بزرگترین معضل این بخش است.
در شهرها ی خراسان رضوی هرچند که با اعمال مقررات، نظارت بر ساخت وسازها بیشتر شده است ، اما کارشناسان بر این عقیده اند که زلزله 7 ریشتری می تواند دراین شهرها فاجعه ایجاد کند.
در حوزه مسکن روستایی خوشبختانه این موضوع مورد توجه متولیان قرار گرفته و با برنامه ریزی دولت قرار است دو میلیون واحد مسکونی روستایی طی یک برنامه 10 ساله مقاوم سازی شوند اما سهم استانهای خراسان از این برنامه مطلوب به نظر نمی رسد.
از سوی دیگر این اقدام از سرعت کافی برخوردار نبوده و بیم آن می رود مقاوم سازی مسکن روستایی به یک امر ضروری و فراگیر تبدیل نشود.
در این باره مدیر‌کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان رضوی می گوید: بیش از 200 هزار واحد مسکونی روستاهای استان بی‌دوام هستند و در هنگام حوادث به‌طور کامل، خطرپذیرند.
سیدرضا موسوی‌نیا می افزاید: فقط در نیشابور و فیروزه 27 هزار واحد مسکونی بی‌دوام و 22 هزار واحد کم‌دوام روستایی وجود دارد که بسیار نگران‌کننده است.
وی اظهار می دارد: اگر مردم در ساخت و سازهای خود معیارهای دقیق فنی را رعایت می‌کردند، خیلی از این حوادث حوادث طبیعی نمی‌توانستند این همه خسارت جانی و مالی به بار آورند.
موسوی‌نیا تأکیدمی کند: باید اهمیت ساختمان‌سازی مطابق با ضوابط برای مردم روشن شود تا مشکلات حوادث پیش‌بینی نشده کم شود.
به گفته وی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با هدف بهبود امنیت روستائیان و مقابله با خطرات جانی و مالی، طرح خاصی را در روستاها در دست اجرا دارد.
مدیر‌کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان، گفت: باید مردم با درک اهمیت تذکرات ناظران فنی با ایشان همکاری کنند تا خانه‌ای محکم داشته باشند.
در این باره یک کارشناس مسکن نیز با اشاره به استقرار ایران روی گسل‌های متعدد به خبرنگار مهر می گوید: یکی از موضوعات مهم مطرح در کشور، مقاومت و آمادگی در برابر زمین لرزه است.
علی جوادی ادامه می دهد: بسیاری از افراد ساکن در ساختمانهای قدیمی و ساختمان های جدید بویژه در روستاها از مشکل نبود مقاومت در برابر زمین لرزه رنج می‌برند و ضروری است به صورت جدی به این مسئله پرداخته شود.
وی بیان می کند: بعضی از برآوردها حاکی است که حدود 50 درصد واحدهای مسکونی موجود استان، غیرمقاوم است.
وی می افزاید: این مسئله تنها به روستاها ختم نمی شود، زیرا متأسفانه بسیاری از ساختمانهایی که در شهرهای مختلف استانهای خراسان بویژه شهر مشهد و حاشیه آن ساخته شده، چندان در برابر زلزله مقاوم نیستند و برای آنها تاکنون تمهیدات لازم اتخاذ نشده است.
این کارشناس ادامه می دهد: بررسى میزان آسیب ها و صدمات ناشى از زلزله در شهرها و به خصوص کلانشهرها بیانگر این است که علت عمده خسارات و تلفات ناشى از زلزله را مى توان علاوه بر بى توجهى و سهل انگارى در رعایت استانداردهاى ایمنى سازه ها، در فقدان اصول، برنامه ها و طرح هاى شهرسازى جست وجو کرد؛ معضلى که اکثر ساکنان شهرهاى بزرگ همواره با نوعى اضطراب در خانه هاى نا امن عمر خود را سپرى مى کنند.
دستاورد شیک سازی
متاسفانه این روزها در کلان شهر مشهد شاهدیم که عده ای از بساز و بفروش ها بیش از آنکه به جنبه رعایت استانداردها و ضوابط ایمن سازى توجه کنند به ساختمان به عنوان کالایى لوکس و ظاهر پسند با بازدهى سود نگریسته اند.
هم اکنون ساختمان هاى بلند کوچه و خیابانهای مشهد چنان بى ضابطه ساخته شده اند که گویى قرار است یکدیگر را بپوشانند و شاید بی دلیل نباشد که کارشناسان معتقدند چنانچه زلزله اى در این شهر رخ دهد بسیاری ازخیابان ها مسدود خواهد شد.
شواهد نیز نشان می دهد که بخشی از ساخت و سازها با همه تلاشها و نظارتها از کیفیت مطلوبی برخوردار نبوده و بنا به گفته متخصصان، بعضی از ساختمانها در برابر کوچکترین زلزله به راحتی آسیب پذیرند.
در این شرایط گفته می شود بعضی از سازندگان ساختمان ها نسبت به استفاده از روش های نوین مقاوم سازی بی توجهند و هیچ علاقه ای نیز به این موضوع نشان نمی دهند.
شاید به همین دلیل باشد که عضو شورای شهرمشهد معتقد است زلزله 6 ریشتری فاجعه غم‌انگیزی را در مشهد به وجود میآورد..
جواد داوودآبادی رییس کمیسیون فنی وعمرانی شورای اسلامی می گوید: با وجود بیش از 300 هزار واحد مسکونی در مشهد که بسیاری از آن بافت فرسوده است ، زلزله 6 ریشتری فاجعه غم‌انگیزی به وجود میآورد.
در این باره یک کارشناس حوادث غیرمترقبه با بیان که از 42 مورد حوادث غیر مترقبه شناخته شده در جهان ، زمینه بروز 30 مورد آن در کشورمان و خراسان رضوی وجود دارد می گوید : در حال حاضر 8 گسل اصلی در خراسان رضوی وجود دارد.
جواد عرفانیان می افزاید: تمام خاک خراسان در معرض زلزله است ، از اینرو مقاوم سازی و توجه دادن مردم به اهمیت مقاوم سازی مسکن و رعایت ضوابط و مقررات ایمنی ساختمان خیلی اهمیت دارد.
وی تصریح می کند : برای مقابله با زلزله همه، اعم از دستگاههای دولتی ومردم باید همواره آماده باشند.
چه باید کرد؟
خیلی ها بر این باورند بلایای طبیعی اصولاً ماهیتی پیچیده دارند و در شرایط کنونی بسیاری از آنها خارج از کنترل انسان به نظر می رسند، اما میزان آسیب پذیری نتیجه عملکرد عوامل انسانی است.
بر این اساس کارشناسان معتقدند پیش آگاهی و پیشگیری در تقابل با بلاهای طبیعی ،صدمات و خسارات جانی و اقتصادی ناشی از این گونه بلایا را به حداقل ممکن می رساند.
آنان بر این باورند این مهم نیازمند آگاهی و شناخت آحاد جامعه است و باید در سطح جوامع انسانی بسط و گسترش بیشتری پیدا کند،بنابراین درک درست وقایع و پدیده های طبیعی منجربه پیش بینی، پیشگیری و تقابل منطقی و درست با آنها خواهد شد.
ذکر این نکته نیز ضروری است که در زلزله های اتفاق افتاده در دنیا بیش از 90 درصد مرگ و میرها به علت ویران شدن ساختمانهایی است که انسانها از آنها به عنوان محل زندگی و یا محل کار و غیره استفاده می کنند بنابراین یکی از راههای مهم مقابله با زلزله کاهش و تلفات آن استفاده از ساختمانهایی استاندارد از نظر مهندسی زلزله است.
به نظر می رسد، توجه بیشتر به بحث مقاوم سازی، تلاش مراکز تخصصی مانند سازمان نظام مهندسی ساختمان در بررسی عملکرد همکاران خود، نظارت دقیق و به قولی "بی رحمانه" مراکز ذی ربط بر روند ساخت و سازها، حذف غیر حرفه ای ها از بازار مسکن و ... می تواند ساختمانها و اماکن مختلف را در برابر حوادث طبیعی چون زلزله ایمن سازد
