در كتابخانه ملي چه مي گذرد؟

شرق نوشت: كتابخانه ملي هر كشور، خانه دوم پژوهشگران است. نويسندگان براي يافتن تاريخ و فرهنگ هر كشور، چاره اي جز مراجعه و جست وجو در اسناد و منابع كتابخانه ملي آن كشور را ندارند.

به همين دليل كتابخانه هاي ملي، آبروي كشورها هستند. اين نوشتار قرار است وضعيت فعلي كتابخانه ملي ايران را بررسي كند. براي كساني كه با اين محيط فرهنگي آشنا نيستند ذكر اين نكته ضروري است كه كتابخانه ملي، دربرگيرنده كتاب ها و نشرياتي است كه از عصر پهلوي اول در اين مجموعه گردآوري شده به همين دليل گاهي آن دسته از محققاني كه درباره ايران مطالعه مي كنند، براي دسترسي به برخي منابع جاي ديگري جز كتابخانه ملي ايران سراغ ندارند. زيرا در اين مجموعه كه بايد آن را گنجينه آثار مكتوب دانست، كتاب ها و نشريه هايي هست كه فقط و فقط در اين مكان نگهداري شده اند.

 بنابراين طبيعي ا ست كه مراجعه كنندگان كتابخانه ملي بايد محققاني از سراسر جهان باشند. گنجينه كتابخانه ملي شامل بخش نسخ خطي، پيايندها (روزنامه ها و مجلات)، تالارهاي تخصصي، منابع غيركتابي و... است. تالارهاي اين كتابخانه بر اساس رشته هايي چون علوم انساني، علوم و فنون، هنر، علوم اجتماعي و... تفكيك شده است.

در واقع تالاري كه به اين نام خوانده مي شود، تالارهاي تخصصي كتابخانه ملي هستند. اما چندين سال پيش، در دلِ كتابخانه ملي، كتابخانه اي عمومي داير شد؛ كتابخانه اي مدرن، با ميزها و صندلي هاي حرفه اي؛ كتابخانه اي در كنار گنجينه آثار مكتوب. اما اين كتابخانه كه قرار بود براي مراجعه كنندگان غيرمتخصص باشد، به شهرت كتابخانه ملي افزود و نتيجه اين شد كه اكنون كل كتابخانه عمومي به كتابخانه اي محلي در يك پارك تبديل شده است.

بنابراين ديگر محققان امكان استفاده از كتابخانه ملي را ندارند. زيرا كل سالن هاي مطالعه و همه امكانات در اختيار دانشجويان است و معمولادر ايام امتحانات و جز آن با جزوه هاي خود همه سالن ها را اشغال كرده اند. متاسفانه در دو سال اخير و به خصوص در سال جاري، كتابخانه ملي از محققان و پژوهشگران تهي شده و ديگر هيچ پژوهشگري امكان ورود به اين مجموعه را ندارد.

محيط محققانه كتابخانه ملي ديگر به محيطي شلوغ و شبيه به كتابخانه هاي عمومي پارك هاي تهران شده است. كتابخانه ملي با عضوگيري شتابزده و بي رويه، يك به يك امكانات كتابخانه را فرسوده كرده و از ميان برده است.

در كتابخانه ملي، سالني به نام «پيايندها» است. اين سالن گنجينه مطبوعات ايراني است. سالني كه براي جست وجوگران نشريات قديمي و جديد پيش بيني شده، همه روزه در اختيار دانشجوياني است كه مشغول مطالعه جزوه هايي هستند. البته اگر در ميان آنها كسي را مشغول تدوين فيلم با كامپيوتر ديديد، اصلاتعجب نكنيد اين اتفاق ها در كتابخانه ملي از بديهيات است، ممكن است بپرسيد چرا تا اين حد بر «جزوه» تاكيد مي شود؟ دليل اين امر براي اعضاي كتابخانه روشن است.

مراجعه كنندگان مجاز به همراه آوردن كتاب نيستند، به همين دليل فرصت خوبي است تا چند برگ از جزوه استاد را كپي كرده و در بهترين و آرام ترين فضاي ممكن، كه براي محققان پيش بيني شده بنشينند و ايام تلخ امتحانات را با مراودات دوستانه خود به ايامي شيرين تبديل كنند.

البته اينترنت رايگان مجموعه براي كساني كه شغلي ندارند، خود بهشتِ ديگري است. هيچ كس نمي پرسد كه چرا در كتابخانه ملي، فيلم تدوين مي شود، كلاس فتوشاپ برگزار مي شود و مهم تر اينكه چرا از اينترنت ملي براي مصارف غيرعلمي و شخصي بهره مي گيرند؟!

پرسنل محترم كتابخانه ملي كه پيش از اين بايد كتاب هاي ناياب را در اختيار محققان قرار مي دادند حالابايد پاسخگوي دانشجوياني باشند كه در ميان گنجينه آثار مكتوب فارسي، در جست وجوي كتاب هاي آموزش زبان انگليسي و كتاب هاي آمادگي تافل و... هستند .

كتابخانه ملي با همه تالارهاي تخصصي اي كه دارد اكنون اغلب، شبيه يك قرائت خانه است اکثر مراجعه كنندگان آن براي گردهمايي هاي دوستانه، وقت گذراني و قدم زدن در فضاي آرام به آن سر مي زنند. ضوابط حاكم بر دانشگاه ها، در اين كتابخانه وجود ندارد و به همين دليل اينجا محيطي آرام و دوست داشتني بدون محدوديت هاي دانشگاهي است. به همين دليل بايد از آن با عنوان بهشت شب هاي امتحان ياد كرد!

پژوهشگران كه در همه جاي دنيا مشتري هاي درجه يك كتابخانه هاي ملي هستند در اين محيط عجيب، به مزاحم هايي براي دانشجوها تبديل شده اند! زيرا بخش عمده اي از مراجعه كنندگان كتابخانه را حلقه هاي دوستانه اي تشكيل مي دهد كه از بيرون شكل گرفته اند و كتابخانه را بخشي از محله خود مي دانند! اين طيفِ گسترده به شكلي مضاعف از امكانات كتابخانه بهره مي گيرند.

كمبود قرائت خانه هاي حرفه اي در سراسر شهر، همه روزه خيل عظيمي از دانشجويان را به كتابخانه ملي مي آورد. يكي از مهم ترين معضلات كتابخانه ملي اين است در روزهايي كه همه تفريحگاه هاي كشور تعطيل هستند، از جمله سينما ها، كافي شاپ ها و... كتابخانه ملي باز و آماده پذيرايي است. اين معضل هم دامن گير پرسنل فهيم كتابخانه و هم دامن گير محققان مي شود. چون در روزهاي تعطيل كتابخانه ملي بسيار شلوغ است همان طور كه سينماها و تئاترها در روزهاي تعطيل شلوغ مي شوند.

چندي پيش براي پاسخ به نياز محققان و گروه هاي تخصصي كتابخانه ملي براي «شيفت شب» برنامه ريزي كرد اما پس از مدت كوتاهي ضوابط خاص شيفت شب را حذف كردند و وقت ويژه اي براي ورود غيرمتخصص ها باز شد. به اين ترتيب تنها امكان خاص براي مراجعه كنندگان حرفه اي نيز از ميان رفت و كتابخانه ملي حتي شب ها هم در تسخير جزوه هاست.

محيط كتابخانه شلوغ و سالن هاي مطالعه پر از رفت و آمد است. همه امكانات رفاهي كتابخانه در اختيار مراجعه كنندگاني قرار گرفته كه محيط هاي ديگري هم براي جزوه هاي چند برگي دارند. به نظرتان با اين تصوير و در واقع با اين عكس فوري از كتابخانه، نياز به احداث محيط تازه اي به نام «كتابخانه ملي» نيستيم؟ پاسخ هر چه باشد، روشن است. تصوير كتابخانه اي شلوغ كه همه با جزوه هاي كپي شده استاد، ميزها و حتي كفِ كتابخانه را هم پر كرده اند در شان كتابخانه ملي نيست.