«من که نمی‌توانم خون بدهم، چون زیادی لاغرم؛ چون خودم همیشه بی‌حالم و حتما کم‌خونی دارم؛ چون سیگار می‌کشم.» و هزاران دلیل خودساخته ذهنی دیگر. این عبارت‌ها را شاید هنگام ترغیب جامعه به اهدای خون شنیده باشیم یا حتی ممکن است خودمان هم جزو همین افراد باشیم که تصور می‌کنیم شرایط اهدای خون نداریم.
در خیلی از موارد تصورات غلط یا تلقین دیگران، علاقه‌مندان به اهدای خون را از این تصمیم منصرف می‌کند؛ مثلا دختر بیست‌وچند ساله‌ای به خانواده‌اش می‌گوید می‌خواهم خون بدهم و پدر و مادرش با چشمانی گرد از تعجب به او نگاه می‌کنند و با لبخند تمسخرآمیز به او می‌گویند اگر برود به جای اهدای خون، خودش دریافت‌کننده می‌شود.
چرا؟ چون دختر است و بنیه بدنی ضعیفی دارد! بایدها و نبایدهای اهدای خون و شرایط کلی و جزئی فرد اهداکننده، به‌علاوه توصیه‌هایی که قبل و بعد از اهدای خون باید در نظر داشته باشیم، موضوع این صفحه آموزش است؛ موضوعی که در روزهای بالا گرفتن دغدغه کاهش ذخیره‌های خون در جامعه ما، چندان هم بی‌مناسبت نیست.خون بافت زنده‌ای است که اگر نباشد یا به هر دلیلی میزانش در بدن پایین بیاید، فرد فرصت کمی برای خداحافظی با زندگی دارد. میانگین حجم این بافت حیاتی در هر فرد ٤,٥ تا ٥.٥ لیتر است.
خون از دو قسمت سلولی و پلاسمایی تشکیل شده است. عناصر سلولی ٤٥درصد حجم خون را تشکیل می‌دهد و شامل گلبول‌های قرمز با طول عمر ١٢٠ روز است که مسئول اکسیژن‌رسانی به سلول‌های بدن است. گلبول‌های سفید با طول عمر چند روز تا چند ماه که مسئول دفاع از بدن در برابر عوامل خارجی هستند و پلاکت‌ها با طول عمر ٧ تا ١٠ روز که در بند آمدن خونریزی دخالت دارند، از دیگر عناصر سلولی تشکیل‌دهنده حجم خون محسوب می‌شوند.
سهم پلاسما ٥٥درصد حجم خون است و این قسمت از خون دارای پروتیین‌هایی نظیر آنتی‌بادی‌ها، فاکتورهای انعقادی خون و مواد غذایی نظیر انواع قند، چربی‌ها، املاح مختلف و هورمون‌هاست. با تمام پیشرفت‌های علمی بشر در درمان بیماری‌ها، هنوز هیچ ماده‌ای جایگزین خون نشده است. دسترسی به خون و فرآورده‌های خونی سالم و استفاده منطقی از آن یکی از چالش‌های عمده نظام سلامت در بسیاری از کشورهای دنیاست.
در کشور ما هم ادامه زندگی حدود ٢هزار بیمار تالاسمی و هزاران بیمار دیگر (بیماران نیازمند به جراحی، نوزادان مبتلا به زردی، مصدومان تصادف‌ها، آسیب‌دیدگان حوادث غیرمترقبه، بیماران دچار سوختگی، مبتلایان به تومورهای بدخیم، بیماران دیالیزی، بیماران هموفیلی و ...) به ایثار انسان‌های آگاه و دلسوزی که اهداکننده مستمر خون سالم هستند، وابسته است.
بر اساس اعلام مسئولان سازمان انتقال خون، ایران جزو کشورهایی است که در آن خون‌های اهدایی مردم دو مرتبه کنترل می‌شود؛ فرآیندی که سطح سلامت خون‌های اهدایی را بسیار افزایش داده است. مشاوره با پزشکان مجرب هنگام اهدای خون، در سلامت خون‌های اهدایی تأثیر بسزایی دارد. محمد مسلمی، معاون اهدای خون سازمان انتقال خون، صفر تا صد اهدای خون را عنوان می‌کند.
«شرایط اهدای خون به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود؛ یکسری شرایط برای سلامت اهداکننده است و یکسری شرایط به وضع گیرنده خون برمی‌گردد. بر همین اساس همه آزمایش‌های فرآیند خون‌گیری و کنترل آن در دو دسته انجام می‌شود.»مسلمی توضیح می‌دهد: «شرایطی که به سلامت اهداکننده بستگی دارد، اول سن است که حداقل ١٨سال و در اهداکنندگان مستمر حداکثر ٦٥سال است. وزن اهداکننده نباید کمتر از ٥٠ کیلوگرم باشد. فرد اهداکننده نباید دچار مشکلات جدی قلبی عروقی و عروق مغزی باشد.»
مسلمی درباره افراد دیابتی که علاقه‌مند به اهدای خون هستند، می‌گوید: «فردی که برای اهدای خون مراجعه می‌کند باید فشار خون ماکسیموم او بیش از ١٨٠ میلی‌متر جیوه و فشار خون مینیموم او بیش از ١٠٠ میلی‌متر جیوه نباشد. اهداکننده در صورتی که دیابتی است، نباید مصرف‌کننده انسولین باشد. یعنی کسانی که انسولین مصرف می‌کنند، نمی‌توانند اهداکننده باشند. کسانی که به‌دلیل دیابت دچار عوارض دیابتیک شده‌اند، نمی‌توانند خون اهدا کنند.
با این حال افراد دیابتی که قند خون خود را کنترل می‌کنند، می‌توانند خون اهدا کنند.»چه کسانی از اهدای خون معاف هستند فواصل اهدای خون هر هشت هفته یکبار است؛ مشروط به آنکه تعداد دفعات آن در طول یکسال بیش از چهار مرتبه برای مردان و سه مرتبه برای زنان نباشد. همراه داشتن کارت شناسایی معتبر عکس‌دار (ترجیحا کارت ملی) برای اهداکننده ضروری است.
معاون اهدای خون سازمان انتقال خون با اعلام این شرایط عمومی به شرح شرایطی می‌پردازد که سلامت گیرنده فرآورده خونی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد: «فردی که روابط پرخطر داشته است باید حداقل یکسال از این رابطه گذشته باشد و بعد برای اهدای خون اقدام کند؛ این روابط پرخطر هم می‌تواند جنسی باشد هم مصرف مواد مخدر.
اما به‌طور کلی اعتیاد، فرد را کاملا از دایره اهدای خون می‌کند؛ اعتیاد به مواد صنعتی یا سنتی. با این حساب معتادان کلا نمی‌توانند خون بدهند.»سفر به مناطق مالاریاخیز از دیگر موارد مهمی است که فرد اهداکننده را یکسال از اهدای خون معاف می‌کند. به گفته مسلمی، اگر فرد داروی خاصی مصرف کرده باشد که گیرنده خون را تحت‌تأثیر قرار دهد، بسته به نوع دارو، تا مدتی از اهدای خون معاف می‌شود.
همه این موارد قبل از فرآیند خون‌گیری از فرد پرسیده می‌شود. البته در صورت وجود سوابق بیماری خاص باید پزشک انتقال خون در جریان قرار گیرد؛ مواردی مثل آلرژی، کهیر و آلرژی تنفسی، سابقه غش، صرع و تشنج و سابقه اعمال جراحی.
«پیش از خون‌گیری، در مشاوره با پزشکان سازمان انتقال خون، از فرد اهداکننده درباره سابقه بیماری خاص، سابقه خالکوبی، حجامت و تتو و سابقه زردی یا یرقان در خود یا خانواده‌اش سوال و همه موارد با جزئیات در نظر گرفته می‌شود.» به گفته مسلمی، بیماری‌های ویروسی و موارد دیگر مثل فابیسم هم از آن دسته بیماری‌هایی است که اطلاع‌رسانی درباره آن قبل از اهدای خون ضرورت دارد.
از شایعه تا واقعیت
اهدای خون از موضوعاتی است که همیشه با شایعات و خبرهای بی‌پایه و اساس همراه است؛ شاید به دلیل اهمیت این بافت زنده در چرخه سلامت یک کشور. معاون اهدای خون سازمان انتقال خون می‌گوید: «خانم یا آقا برای ما فرقی نمی‌کند؛ همه افراد می‌توانند خون اهدا کنند، مشروط بر اینکه شرایط ما را داشته باشند.
ما از کل افراد مجرد و متأهل می‌پرسیم که طی یکسال گذشته روابط پرخطر داشته‌اند یا خیر. تفاوت‌های سیستم فیزیولوژیکی بدن خانم‌ها و آقایان در تعداد دفعات اهدای خون افراد در نظر گرفته شده است؛ همان‌طور که مسلمی توضیح می‌دهد: «به‌دلیل تفاوت‌های فیزیکی بدن، خانم‌ها حداکثر سه‌بار در سال و آقایان حداکثر چهار بار در سال می‌توانند خون اهدا کنند. اهدای خون آنها مثل هم است، اما از همه خانم‌ها تست هموگلوبین گرفته می‌شود و در صورتی که کم‌خونی نداشته باشند، می‌توانند خون اهدا کنند.»
تفاوت گروه‌هاي خون و اهمیت آگاهی از آن از گیرنده عمومی تا دهنده عمومی
شاید وقتی پروفسور کارل لندشتاینر، پزشک اتریشی سرگرم آزمایش روی گروه‌های خون بود، هرگز فکر نمی‌کرد که نتیجه پژوهش‌هایش چه نقش ارزشمندی در نجات زندگی انسان‌ها بازی خواهد کرد.
کشف گروه‌های خون و امکان انتقال خون از فرد سالم به فرد بیمار که جایزه نوبل و عنوان پدر طب انتقال خون را برای اين دانشمند به همراه داشت، منجر به نجات زندگی میلیون‌ها بیمار از طریق دریافت خون‌های اهدایی شد.
تفاوت گروه‌هاي خون مختلف به وجود يا وجود‌نداشتن پروتیين‌های ويژه‌ای به نام آنتي‌ژن كه در فارسي «پادزا» يا «پادگن» ناميده مي شوند، برمي‌گردد. پادگن يا آنتی‌ژن مادهاي است که می‌تواند بدن را برای ساخت پادتن تحريک کند.
تقريبا تمامی موادی که به شکل آنتی‌ژن عمل می‌کنند، پروتیين‌های خارجی هستند که از راه عفونت، تزريق يا روش‌های ديگر وارد بدن می‌شوند. «پادتن» يا آنتی‌بادی مادهاي است که در پاسخ به تحريک يک آنتی‌ژن در بدن ساخته شده و با آن واکنش نشان می‌دهد.
آنتي‌ژن‌هاي گروه‌هاي خون بر سطح گلبول‌های قرمز قرار دارند و شامل ده‌ها نوع مي شوند. مهم‌ترين آنتي‌ژن‌هاي گروه‌هاي خوني، آنتي‌ژن‌هاي A و B هستند. برخی افراد آنتی‌ژن نوع A، برخی نوعB، برخی هر دو آنتی‌ژن A و B را دارا هستند و برخی نيز هیچ‌يك از اين آنتی‌ژن‌ها را ندارند كه به گروه خوني O معروف هستند. به اين ترتيب افراد مختلف در گروه‌های خون AB، B، A و O قرار می‌گيرند.
بايد توجه داشت كه حيوانات و انسان علاوه بر داشتن آنتی‌ژن‌های گروه‌های خون بر سطح خود، ممکن است واجد آنتی‌بادی بر علیه آنتی‌ژن‌های گروه خونی که خود فاقد آنها نیز هستند، باشند. مثلا افرادی که گروه خونی آنها A است، در سرم خود آنتی‌بادی بر ضد آنتی‌ژن B دارند.
همچنين افرادی که گروه خونی آنها B است، در سرم خود آنتی‌بادی بر ضد آنتی‌ژن A دارند. واجدان گروه خوني AB فاقد هرگونه آنتي‌بادي بوده و دارندگان گروه خوني O داراي آنتي‌بادي بر عليه آنتي‌ژن‌هاي A و B هستند. سازگاری گروه‌های خون گروه خونی A می‌تواند به گروه‌های AB و A خون اهدا کند و از گروه‌های A و O خون دریافت کند. گروه خونی B می‌تواند به گروه‌های AB و B خون اهدا کند و از گروه‌های B و O خون دریافت کند.
گروه خونی AB تنها می‌تواند به گروه خونی AB خون اهدا کند، ولی از تمام گروه‌های خون می‌تواند خون دریافت کند. گروه خونی O به تمام گروه‌های خون می‌تواند خون اهدا کند، اما فقط می‌تواند از گروه خونی O خون دریافت کند. گويچه‌های سرخ گروه خونی O هيچ آنتی‌ژنی ندارند و دهنده عمومی محسوب مي‌شوند.
بنابراين در مواقع اضطراری می‌توان خون گروه O را به هرگروه خونی ديگری تزريق کرد. در يک حادثه منجر به خونريزی شديد، زمان بسيار مهم است و گاه نبايد منتظر پيداکردن خون هم‌گروه ماند وگاهی چه بسا جايز نيست حتی برای تعيين گروه خونی مصدوم نيز وقت را تلف کرد.
در اين‌گونه موارد، در دسترس‌بودن خون گروه O می‌تواند تنها راه نجات باشد. از طرفی ديگر، فردی با گروه خونی AB می‌تواند در مواقع اضطراری با خيالی آسوده از همه گروه‌های خون ديگر، خون دريافت کند (گيرنده عمومی)، زيرا پلاسمای گروه خونیAB بر ضد هيچ‌يک از گروه‌های خون ديگر آنتي‌بادي ندارد.
با همه اينها، در شرايط عادی، تمامی خون‌هايی را که برای تزريق به کار می‌بريم، بايد با خون گيرنده آن، هم‌گروه باشد و علاوه بر آن آزمايش سازگاری (کراس مچ) نيز برای آنها انجام شده باشد.
چرا گروه خونی مهم است؟
اهميت گروه‌های خون زمانی مشخص می‌شود که فرد نياز به تزريق خون پيدا کند و مجبور شويم به او خون تزريق کنيم. در اين صورت اگر گويچه‌های سرخ‌دهنده، آنتی‌ژنی داشته باشد که در پلاسمای گيرنده، آنتي‌بادي ضد آن وجود داشته باشد، اين گويچه‌ها پس از تزريق، به سرعت به هم چسبيده و نابود می‌شوند و علاوه بر کارايی‌نداشتن، باعث ايجاد عوارض شديد يا حتی مرگ گيرنده خواهند شد.
پس از ورود خون ناسازگار به رگ فرد گيرنده، آنتی‌بادی‌هاي موجود در خون فرد گیرنده به آنتی‌ژن‌های موجود در سطح گلبول‌های قرمز بیگانه (فرددهنده) متصل مي‌شوند. در اين حال روند تخريب گلبول‌هاي قرمز شروع شده و گلبول‌هاي قرمز پاره مي شوند. علایم اوليه تزريق خون ناسازگار شامل لرزش بدن، فلج، تشنج، انعقاد داخل عروقی، تب و پیدایش هموگلوبین در ادرار است.
اقدامات فوري براي درمان واکنش‌های انتقال خون، شامل متوقف‌کردن انتقال خون و زیادکردن حجم ادرار با كمك داروهاي خاص است، چراکه تجمع هموگلوبین در کلیه ممکن است موجب اختلال عملكردي كليه و ازبين‌رفتن اين عضو مهم بدن شود. اگر اقدامات درماني فوري صورت نگيرد، ممكن است باعث مرگ هم بشود.
مصرف مایعات قبل و بعد از اهدای خون را فراموش نکنید
اهداکنندگان باید قبل از اهدای خون مایعات بیشتری مصرف کنند. بلافاصله بعد از اهدای خون، زمانی را برای نوشیدن و مصرف مواد قندی خوراکی بگذارید. معمولا در مراکز اهدای خون، محلی برای پذیرایی از افراد اهداکننده خون وجود دارد تا کمبود خون ازدست‌رفته خود را بلافاصله با مصرف انواع مایعات به دست آورند و جبران کنند. بلافاصله بعد از اهدای خون نایستید و به کار روزانه خود مشغول‌نشوید.
برای مدتی به صورت خوابیده بمانید و بعد کمی بنشینید و به تدریج بایستید. ممکن است به دلیل کاهش مواد قندی و مایعات موجود در خون، احساس سرگیجه به شما دست دهد و نتوانید تعادل خود را حفظ کنید. اهداکنندگان تا دوساعت بعد از اهدای خون سیگار و قلیان نکشند و تا مدتی با دستی که خون از آن گرفته شده، کار سنگین نکنند.
سعی کنند کار آن روز خود را سبک‌تر کنند، زیرا انرژی برای مدت کمی کاهش پیدا می‌کند و ممکن است سریعا دچار خستگی شوند؛ برای مدت دو تا سه‌روز پس از اهدای خون، مقدار زیادی مایعات بنوشند تا خون از دست‌رفته‌شان جبران شود.
اهداکننده از پرداختن به هرگونه فعالیت بدنی شدید و بلندکردن اجسام سنگین، تا حدود ٥ساعت پس از اهدای خون پرهیز کند؛ حتی اگر احساس ضعف نمی‌کند، اقدام به فعالیت‌های جسمی سنگین نکند، زیرا ممکن است عواقب بدی در آینده داشته باشد.
روزنامه شهروند
«من که نمی‌توانم خون بدهم، چون زیادی لاغرم؛ چون خودم همیشه بی‌حالم و حتما کم‌خونی دارم؛ چون سیگار می‌کشم.» و هزاران دلیل خودساخته ذهنی دیگر. این عبارت‌ها را شاید هنگام ترغیب جامعه به اهدای خون شنیده باشیم یا حتی ممکن است خودمان هم جزو همین افراد باشیم که تصور می‌کنیم شرایط اهدای خون نداریم.
در خیلی از موارد تصورات غلط یا تلقین دیگران، علاقه‌مندان به اهدای خون را از این تصمیم منصرف می‌کند؛ مثلا دختر بیست‌وچند ساله‌ای به خانواده‌اش می‌گوید می‌خواهم خون بدهم و پدر و مادرش با چشمانی گرد از تعجب به او نگاه می‌کنند و با لبخند تمسخرآمیز به او می‌گویند اگر برود به جای اهدای خون، خودش دریافت‌کننده می‌شود.
چرا؟ چون دختر است و بنیه بدنی ضعیفی دارد! بایدها و نبایدهای اهدای خون و شرایط کلی و جزئی فرد اهداکننده، به‌علاوه توصیه‌هایی که قبل و بعد از اهدای خون باید در نظر داشته باشیم، موضوع این صفحه آموزش است؛ موضوعی که در روزهای بالا گرفتن دغدغه کاهش ذخیره‌های خون در جامعه ما، چندان هم بی‌مناسبت نیست.خون بافت زنده‌ای است که اگر نباشد یا به هر دلیلی میزانش در بدن پایین بیاید، فرد فرصت کمی برای خداحافظی با زندگی دارد. میانگین حجم این بافت حیاتی در هر فرد ٤,٥ تا ٥.٥ لیتر است.
خون از دو قسمت سلولی و پلاسمایی تشکیل شده است. عناصر سلولی ٤٥درصد حجم خون را تشکیل می‌دهد و شامل گلبول‌های قرمز با طول عمر ١٢٠ روز است که مسئول اکسیژن‌رسانی به سلول‌های بدن است. گلبول‌های سفید با طول عمر چند روز تا چند ماه که مسئول دفاع از بدن در برابر عوامل خارجی هستند و پلاکت‌ها با طول عمر ٧ تا ١٠ روز که در بند آمدن خونریزی دخالت دارند، از دیگر عناصر سلولی تشکیل‌دهنده حجم خون محسوب می‌شوند.
سهم پلاسما ٥٥درصد حجم خون است و این قسمت از خون دارای پروتیین‌هایی نظیر آنتی‌بادی‌ها، فاکتورهای انعقادی خون و مواد غذایی نظیر انواع قند، چربی‌ها، املاح مختلف و هورمون‌هاست. با تمام پیشرفت‌های علمی بشر در درمان بیماری‌ها، هنوز هیچ ماده‌ای جایگزین خون نشده است. دسترسی به خون و فرآورده‌های خونی سالم و استفاده منطقی از آن یکی از چالش‌های عمده نظام سلامت در بسیاری از کشورهای دنیاست.
در کشور ما هم ادامه زندگی حدود ٢هزار بیمار تالاسمی و هزاران بیمار دیگر (بیماران نیازمند به جراحی، نوزادان مبتلا به زردی، مصدومان تصادف‌ها، آسیب‌دیدگان حوادث غیرمترقبه، بیماران دچار سوختگی، مبتلایان به تومورهای بدخیم، بیماران دیالیزی، بیماران هموفیلی و ...) به ایثار انسان‌های آگاه و دلسوزی که اهداکننده مستمر خون سالم هستند، وابسته است.
بر اساس اعلام مسئولان سازمان انتقال خون، ایران جزو کشورهایی است که در آن خون‌های اهدایی مردم دو مرتبه کنترل می‌شود؛ فرآیندی که سطح سلامت خون‌های اهدایی را بسیار افزایش داده است. مشاوره با پزشکان مجرب هنگام اهدای خون، در سلامت خون‌های اهدایی تأثیر بسزایی دارد. محمد مسلمی، معاون اهدای خون سازمان انتقال خون، صفر تا صد اهدای خون را عنوان می‌کند.
«شرایط اهدای خون به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود؛ یکسری شرایط برای سلامت اهداکننده است و یکسری شرایط به وضع گیرنده خون برمی‌گردد. بر همین اساس همه آزمایش‌های فرآیند خون‌گیری و کنترل آن در دو دسته انجام می‌شود.»مسلمی توضیح می‌دهد: «شرایطی که به سلامت اهداکننده بستگی دارد، اول سن است که حداقل ١٨سال و در اهداکنندگان مستمر حداکثر ٦٥سال است. وزن اهداکننده نباید کمتر از ٥٠ کیلوگرم باشد. فرد اهداکننده نباید دچار مشکلات جدی قلبی عروقی و عروق مغزی باشد.»
مسلمی درباره افراد دیابتی که علاقه‌مند به اهدای خون هستند، می‌گوید: «فردی که برای اهدای خون مراجعه می‌کند باید فشار خون ماکسیموم او بیش از ١٨٠ میلی‌متر جیوه و فشار خون مینیموم او بیش از ١٠٠ میلی‌متر جیوه نباشد. اهداکننده در صورتی که دیابتی است، نباید مصرف‌کننده انسولین باشد. یعنی کسانی که انسولین مصرف می‌کنند، نمی‌توانند اهداکننده باشند. کسانی که به‌دلیل دیابت دچار عوارض دیابتیک شده‌اند، نمی‌توانند خون اهدا کنند.
با این حال افراد دیابتی که قند خون خود را کنترل می‌کنند، می‌توانند خون اهدا کنند.»چه کسانی از اهدای خون معاف هستند فواصل اهدای خون هر هشت هفته یکبار است؛ مشروط به آنکه تعداد دفعات آن در طول یکسال بیش از چهار مرتبه برای مردان و سه مرتبه برای زنان نباشد. همراه داشتن کارت شناسایی معتبر عکس‌دار (ترجیحا کارت ملی) برای اهداکننده ضروری است.
معاون اهدای خون سازمان انتقال خون با اعلام این شرایط عمومی به شرح شرایطی می‌پردازد که سلامت گیرنده فرآورده خونی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد: «فردی که روابط پرخطر داشته است باید حداقل یکسال از این رابطه گذشته باشد و بعد برای اهدای خون اقدام کند؛ این روابط پرخطر هم می‌تواند جنسی باشد هم مصرف مواد مخدر.
اما به‌طور کلی اعتیاد، فرد را کاملا از دایره اهدای خون می‌کند؛ اعتیاد به مواد صنعتی یا سنتی. با این حساب معتادان کلا نمی‌توانند خون بدهند.»سفر به مناطق مالاریاخیز از دیگر موارد مهمی است که فرد اهداکننده را یکسال از اهدای خون معاف می‌کند. به گفته مسلمی، اگر فرد داروی خاصی مصرف کرده باشد که گیرنده خون را تحت‌تأثیر قرار دهد، بسته به نوع دارو، تا مدتی از اهدای خون معاف می‌شود.
همه این موارد قبل از فرآیند خون‌گیری از فرد پرسیده می‌شود. البته در صورت وجود سوابق بیماری خاص باید پزشک انتقال خون در جریان قرار گیرد؛ مواردی مثل آلرژی، کهیر و آلرژی تنفسی، سابقه غش، صرع و تشنج و سابقه اعمال جراحی.
«پیش از خون‌گیری، در مشاوره با پزشکان سازمان انتقال خون، از فرد اهداکننده درباره سابقه بیماری خاص، سابقه خالکوبی، حجامت و تتو و سابقه زردی یا یرقان در خود یا خانواده‌اش سوال و همه موارد با جزئیات در نظر گرفته می‌شود.» به گفته مسلمی، بیماری‌های ویروسی و موارد دیگر مثل فابیسم هم از آن دسته بیماری‌هایی است که اطلاع‌رسانی درباره آن قبل از اهدای خون ضرورت دارد.
از شایعه تا واقعیت
اهدای خون از موضوعاتی است که همیشه با شایعات و خبرهای بی‌پایه و اساس همراه است؛ شاید به دلیل اهمیت این بافت زنده در چرخه سلامت یک کشور. معاون اهدای خون سازمان انتقال خون می‌گوید: «خانم یا آقا برای ما فرقی نمی‌کند؛ همه افراد می‌توانند خون اهدا کنند، مشروط بر اینکه شرایط ما را داشته باشند.
ما از کل افراد مجرد و متأهل می‌پرسیم که طی یکسال گذشته روابط پرخطر داشته‌اند یا خیر. تفاوت‌های سیستم فیزیولوژیکی بدن خانم‌ها و آقایان در تعداد دفعات اهدای خون افراد در نظر گرفته شده است؛ همان‌طور که مسلمی توضیح می‌دهد: «به‌دلیل تفاوت‌های فیزیکی بدن، خانم‌ها حداکثر سه‌بار در سال و آقایان حداکثر چهار بار در سال می‌توانند خون اهدا کنند. اهدای خون آنها مثل هم است، اما از همه خانم‌ها تست هموگلوبین گرفته می‌شود و در صورتی که کم‌خونی نداشته باشند، می‌توانند خون اهدا کنند.»
تفاوت گروه‌هاي خون و اهمیت آگاهی از آن از گیرنده عمومی تا دهنده عمومی
شاید وقتی پروفسور کارل لندشتاینر، پزشک اتریشی سرگرم آزمایش روی گروه‌های خون بود، هرگز فکر نمی‌کرد که نتیجه پژوهش‌هایش چه نقش ارزشمندی در نجات زندگی انسان‌ها بازی خواهد کرد.
کشف گروه‌های خون و امکان انتقال خون از فرد سالم به فرد بیمار که جایزه نوبل و عنوان پدر طب انتقال خون را برای اين دانشمند به همراه داشت، منجر به نجات زندگی میلیون‌ها بیمار از طریق دریافت خون‌های اهدایی شد.
تفاوت گروه‌هاي خون مختلف به وجود يا وجود‌نداشتن پروتیين‌های ويژه‌ای به نام آنتي‌ژن كه در فارسي «پادزا» يا «پادگن» ناميده مي شوند، برمي‌گردد. پادگن يا آنتی‌ژن مادهاي است که می‌تواند بدن را برای ساخت پادتن تحريک کند.
تقريبا تمامی موادی که به شکل آنتی‌ژن عمل می‌کنند، پروتیين‌های خارجی هستند که از راه عفونت، تزريق يا روش‌های ديگر وارد بدن می‌شوند. «پادتن» يا آنتی‌بادی مادهاي است که در پاسخ به تحريک يک آنتی‌ژن در بدن ساخته شده و با آن واکنش نشان می‌دهد.
آنتي‌ژن‌هاي گروه‌هاي خون بر سطح گلبول‌های قرمز قرار دارند و شامل ده‌ها نوع مي شوند. مهم‌ترين آنتي‌ژن‌هاي گروه‌هاي خوني، آنتي‌ژن‌هاي A و B هستند. برخی افراد آنتی‌ژن نوع A، برخی نوعB، برخی هر دو آنتی‌ژن A و B را دارا هستند و برخی نيز هیچ‌يك از اين آنتی‌ژن‌ها را ندارند كه به گروه خوني O معروف هستند. به اين ترتيب افراد مختلف در گروه‌های خون AB، B، A و O قرار می‌گيرند.
بايد توجه داشت كه حيوانات و انسان علاوه بر داشتن آنتی‌ژن‌های گروه‌های خون بر سطح خود، ممکن است واجد آنتی‌بادی بر علیه آنتی‌ژن‌های گروه خونی که خود فاقد آنها نیز هستند، باشند. مثلا افرادی که گروه خونی آنها A است، در سرم خود آنتی‌بادی بر ضد آنتی‌ژن B دارند.
همچنين افرادی که گروه خونی آنها B است، در سرم خود آنتی‌بادی بر ضد آنتی‌ژن A دارند. واجدان گروه خوني AB فاقد هرگونه آنتي‌بادي بوده و دارندگان گروه خوني O داراي آنتي‌بادي بر عليه آنتي‌ژن‌هاي A و B هستند. سازگاری گروه‌های خون گروه خونی A می‌تواند به گروه‌های AB و A خون اهدا کند و از گروه‌های A و O خون دریافت کند. گروه خونی B می‌تواند به گروه‌های AB و B خون اهدا کند و از گروه‌های B و O خون دریافت کند.
گروه خونی AB تنها می‌تواند به گروه خونی AB خون اهدا کند، ولی از تمام گروه‌های خون می‌تواند خون دریافت کند. گروه خونی O به تمام گروه‌های خون می‌تواند خون اهدا کند، اما فقط می‌تواند از گروه خونی O خون دریافت کند. گويچه‌های سرخ گروه خونی O هيچ آنتی‌ژنی ندارند و دهنده عمومی محسوب مي‌شوند.
بنابراين در مواقع اضطراری می‌توان خون گروه O را به هرگروه خونی ديگری تزريق کرد. در يک حادثه منجر به خونريزی شديد، زمان بسيار مهم است و گاه نبايد منتظر پيداکردن خون هم‌گروه ماند وگاهی چه بسا جايز نيست حتی برای تعيين گروه خونی مصدوم نيز وقت را تلف کرد.
در اين‌گونه موارد، در دسترس‌بودن خون گروه O می‌تواند تنها راه نجات باشد. از طرفی ديگر، فردی با گروه خونی AB می‌تواند در مواقع اضطراری با خيالی آسوده از همه گروه‌های خون ديگر، خون دريافت کند (گيرنده عمومی)، زيرا پلاسمای گروه خونیAB بر ضد هيچ‌يک از گروه‌های خون ديگر آنتي‌بادي ندارد.
با همه اينها، در شرايط عادی، تمامی خون‌هايی را که برای تزريق به کار می‌بريم، بايد با خون گيرنده آن، هم‌گروه باشد و علاوه بر آن آزمايش سازگاری (کراس مچ) نيز برای آنها انجام شده باشد.
چرا گروه خونی مهم است؟
اهميت گروه‌های خون زمانی مشخص می‌شود که فرد نياز به تزريق خون پيدا کند و مجبور شويم به او خون تزريق کنيم. در اين صورت اگر گويچه‌های سرخ‌دهنده، آنتی‌ژنی داشته باشد که در پلاسمای گيرنده، آنتي‌بادي ضد آن وجود داشته باشد، اين گويچه‌ها پس از تزريق، به سرعت به هم چسبيده و نابود می‌شوند و علاوه بر کارايی‌نداشتن، باعث ايجاد عوارض شديد يا حتی مرگ گيرنده خواهند شد.
پس از ورود خون ناسازگار به رگ فرد گيرنده، آنتی‌بادی‌هاي موجود در خون فرد گیرنده به آنتی‌ژن‌های موجود در سطح گلبول‌های قرمز بیگانه (فرددهنده) متصل مي‌شوند. در اين حال روند تخريب گلبول‌هاي قرمز شروع شده و گلبول‌هاي قرمز پاره مي شوند. علایم اوليه تزريق خون ناسازگار شامل لرزش بدن، فلج، تشنج، انعقاد داخل عروقی، تب و پیدایش هموگلوبین در ادرار است.
اقدامات فوري براي درمان واکنش‌های انتقال خون، شامل متوقف‌کردن انتقال خون و زیادکردن حجم ادرار با كمك داروهاي خاص است، چراکه تجمع هموگلوبین در کلیه ممکن است موجب اختلال عملكردي كليه و ازبين‌رفتن اين عضو مهم بدن شود. اگر اقدامات درماني فوري صورت نگيرد، ممكن است باعث مرگ هم بشود.
مصرف مایعات قبل و بعد از اهدای خون را فراموش نکنید
اهداکنندگان باید قبل از اهدای خون مایعات بیشتری مصرف کنند. بلافاصله بعد از اهدای خون، زمانی را برای نوشیدن و مصرف مواد قندی خوراکی بگذارید. معمولا در مراکز اهدای خون، محلی برای پذیرایی از افراد اهداکننده خون وجود دارد تا کمبود خون ازدست‌رفته خود را بلافاصله با مصرف انواع مایعات به دست آورند و جبران کنند. بلافاصله بعد از اهدای خون نایستید و به کار روزانه خود مشغول‌نشوید.
برای مدتی به صورت خوابیده بمانید و بعد کمی بنشینید و به تدریج بایستید. ممکن است به دلیل کاهش مواد قندی و مایعات موجود در خون، احساس سرگیجه به شما دست دهد و نتوانید تعادل خود را حفظ کنید. اهداکنندگان تا دوساعت بعد از اهدای خون سیگار و قلیان نکشند و تا مدتی با دستی که خون از آن گرفته شده، کار سنگین نکنند.
سعی کنند کار آن روز خود را سبک‌تر کنند، زیرا انرژی برای مدت کمی کاهش پیدا می‌کند و ممکن است سریعا دچار خستگی شوند؛ برای مدت دو تا سه‌روز پس از اهدای خون، مقدار زیادی مایعات بنوشند تا خون از دست‌رفته‌شان جبران شود.
اهداکننده از پرداختن به هرگونه فعالیت بدنی شدید و بلندکردن اجسام سنگین، تا حدود ٥ساعت پس از اهدای خون پرهیز کند؛ حتی اگر احساس ضعف نمی‌کند، اقدام به فعالیت‌های جسمی سنگین نکند، زیرا ممکن است عواقب بدی در آینده داشته باشد.
روزنامه شهروند
