علائم و راهکارهای درمانی سندرم پای بی‌قرار

بارزترین علامت سندرم پای بی قرار نوعی اضطرار و فشار شدید برای حركت دادن پاها است.

سندرم پای بی قرار اختلالی محسوب می شود كه به گزارش مؤسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (به اختصار NINDS)، بیش از 5 میلیون بزرگسال را در آمریكا مبتلا ساخته است.

 نقل از "لایو ساینس"، علاوه بر این، حدود 1 میلیون كودك در سنین مدرسه هم از سندرم پای بی قرار (به اختصار RLS) با درجه متوسط تا شدید رنج می برند. گفتنی است كه شیوع RLS در بانوان به طور میانگین 2 برابر بیشتر از آقایان خواهد بود.
علائم

بارزترین علامت سندرم پای بی قرار نوعی اضطرار و فشار شدید برای حركت دادن پاها است. گاهی اوقات این نیروی محركه به اندازه ای قوی است كه فرد نمی تواند در برابر تغییرات تحمیل شده مقاومت كند. از جمله دیگر علائم اختلال مذكور می توان به حالاتی نظیر احساس حركت حشره روی پوست، مور مور، گز گز، سوزش و یا درد و كشش اشاره كرد. البته باید توجه داشت كه چنین احساسات ناخوشایندی تنها محدود به یك اندام نیست و از مچ پا گرفته تا ران و حتی در قسمت هایی مانند دست ها و شكم نیز امكان دارد تجربه شود. طبق اطلاعات بنیاد ملی خواب، این سندرم می تواند به صورت حركات متناوب و بی اختیار اندام ها حین خواب هم خود را بروز دهد كه باعث می شود كیفیت مطلوب خواب شبانه كاهش یابد و افراد طی روز دچار خواب آلودگی شوند. به این وضعیت در اصطلاح علمی اختلال دوره‌ای حرکت اندام (به اختصار PLMS) گفته و منجر به پرش پاهای بیمار در فواصل هر 20 الی 40 ثانیه می شود.

طبق مطالعات گسترده در مایو كلینیك یكی از معتبرترین مراكز علوم پزشكی جهان، RLS اغلب زمانی تظاهر می یابد كه شخص در حال استراحت است و یا برای یك بازه نسبتا طولانی در حالت سكون باقی مانده است. تمایل فرد برای به حركت درآوردن اندام ها و به خصوص پا نیز دقیقا به همین دلیل است. جا به جایی می تواند احساسات ناخوشایند نام برده را از بین ببرد.
دلایل

با استناد به پژوهش های صورت گرفته توسط شركت پزشکی جانز هاپکینز و همچنین طیف متنوعی از مطالعات علمی، علت اصلی سندرم پای بی قرار تا به امروز همچنان ناشناخته باقی مانده است. اما نقش موثر برخی از عوامل ثابت شده است كه در ادامه به شماری از مهم ترین آنها اشاره خواهد شد:

- آنمی فقر آهن

- كاهش تولید و ترشح دوپامین

- وراثت و فاكتورهای ژنتیكی

- بارداری به ویژه طی آخرین ماه ها

- امراض مزمن همچون نارسایی كلیوی، دیابت، نوروپاتی محیطی و التهاب مفاصل

- سن بالا

- سندرم ترك (مجموعه ای علائمی كه به دنبال قطع یا كاهش دوز داروها و مواد مخدر تظاهر می یابند)

- استفاده بی رویه از تركیبات حاوی كافئین و یا قهوه

كالبد شكافی افراد مبتلا به RLS نشان داده كه مغز آنها ذخیره كافی از آهن به خصوص در سلول های تولید كننده دوپامین نداشته است. دوپامین یك انتقال دهنده عصبی است كه برای فعالیت و حركت راحت عضلات ضروری خواهد بود. با توجه به مجموعه عوامل فوق، دانشمندان معتقد هستند كه درمان كم خونی می تواند به بهبود، كنترل علائم و در برخی موارد رفع كامل بیماری سندرم پای بی قرار منتهی شود.

لازم به ذكر است كه طبق گزارش NINDS، سندرم پای بی قرار می تواند در اثر اختلال در مدارهای عقده های قاعده ای مغز نیز ایجاد شود. این هسته ها نقش ارزشمندی در كنترل اعمال حركتی غیر ارادی بدن برعهده دارند. حال اگر چنین اجزای مهمی دچار مشكل شوند، تولید دوپامین نیز مختل خواهد شد و فرد در معرض حركات سریع و بدون اختیار RLS قرار می گیرد.

بر اساس گزارش بنیاد ملی خواب، شایع ترین نوع سندرم پای بی قرار تحت عنوان RLS اولیه اغلب میان اعضای یك خانواده به صورت موروثی رخ می دهد. محققان ژنتیك دریافته اند كه مسئول نیمی از موارد ابتلا به RLS، چیزی نیست جز كدهای ژنتیكی افراد. پس اگر شما نیز در گروه آنهایی هستید كه احساس بی قراری در پاهای خود را به كرات تجربه كرده اند، بهتر است در ابتدای امر علت آن را از والدین خود جویا شوید. البته این موضوع بدین معنا نیست كه تمامی اشخاص با ژن RLS به این بیماری گرفتار خواهند شد. در مقابل نوعی دیگر به نام RLS ثانویه نیز وجود دارد كه به نظر می رسد یك بیماری مستقل باشد و یا در اثر عارضه جانبی داروهای خاص ایجاد شود. یافته های حاصل از مطالعات مرتبط نشان می دهند كه استرس و عوامل محیطی در توسعه RLS ثانویه از هر فاكتوری مهم تر باشند.
تشخیص

تشخیص سندرم پای بی قرار روندی نسبتا ساده است. پزشكان معمولان با بررسی علائم بیمار و انطباق آن با 4 شاخص زیر ابتلا به RLS را تایید می كنند:

- تمایل شدید و غیر قابل مقاومت برای حركت دادن پاها كه اغلب با احساساتی ناخوشایند همراه می شود

- درست زمانی كه بیمار دراز كشیده و یا در حال استراحت است علائم بیماری تشدید می شوند

- نشانه های بیماری با جا به جایی بیمار بهتر شده و تا حدودی تسكین می یابند

- علائم بیماری در شب هنگام تشدید می شوند

پزشك همچنین برای آن كه تشخیص دهد آیا این علائم خود ناشی از اختلال در فاكتورهای دیگری هستند و یا خیر، ممكن است درخواست آزمایش خون و یا تست های عصبی كند. مشاوره با متخصصین خواب نیز در بسیاری از موارد یاری رسان خواهد بود.
درمان

درمان RLS معمولا علامتی و هدف اصلی آن تسكین علائم آزار دهنده بیماری است. جا به جایی اندام آزرده می تواند راه حلی موقتی برای این اختلال باشد اما در بسیاری از موارد تشخیص و معالجه بیماری های زمینه ای مانند نوروپاتی محیطی و یا كنترل دیابت، وضعیت بیمار را به صورت قطعی تغییر می دهد. به گفته دكتر Michael A. Smith محقق بنیاد توسعه زندگی، برای درمان RLS باید به دو اندام اصلی توجه شود كه یكی از آنها مغز و دیگری عضلات است.

یكی از بهترین روش های درمان RLS، استفاده از متدهای طبیعی است. یكی از بهترین متدهای درمانی طبیعی، مصرف باقلا مخملی است كه با افزایش دسترسی زیستی تركیبی به نام ال- دوپا، تبدیل آن به دوپامین و افزایش سطح این ماده، علائم RLS را بهبود می بخشد. علاوه بر این مواد غذایی محتوی آمینو اسیدها مانند تیروزین، فنیل آلانین و تركیبات دیگری مانند فولیك اسید، ویتامین B1 و كروم نیز برای سندرم پای بی قرار مفید هستند. از جمله سایر روش های درمانی می توان به موارد زیر اشاره كرد:

- مصرف مكمل آهن در موارد ابتلای به آنمی فقر آهن

- مصرف مكمل منیزیم در مواردی كه RLS منجر به اختلالات خواب شده باشد

- كاهش مصرف كافئین و قهوه

- كمپرس سرد پا

- ماساژ، ورزش های هوازی و یوگا