تازه‌ترین تحقیقات پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تهران تایید می‌کند که کاهش حس بویایی از علائم زوال عقلی است و تست بویایی می‌تواند در تشخیص زودهنگام آغاز فرآیند ابتلا به آلزایمر موثر باشد.
دکتر آزاده سادات زنده باد، متخصص طب سالمندان و از محققان این طرح در این باره گفت: با توجه به افزایش جمعیت سالمندی در جهان، شیوع بیماری‌های مرتبط با سالمندان از جمله "دمانس" رو به افزایش است؛ به گونه‌ای که طبق آمار جهانی منتشر شده از طرف انجمن آلزهایمر جهانی در سال ۲۰۱۹ ، تعداد ۵۰ میلیون نفر در سراسر دنیا با دمانس و بیماری آلزهایمر (آلزایمر) زندگی می‌کنند.
وی ادامه داد: بر این اساس، تشخیص زودهنگام این بیماری ضروری است تا از سرعت پیشرفت بیماری به مراحل وخیم‌تر کاسته شود.
زنده‌باد یکی از روش‌های تشخیص زودهنگام آلزهایمر (آلزایمر) را تست بویایی دانست و خاطر نشان کرد: اختلال در حس بویایی به عنوان یک روش غربالگری ارزان، ساده، در دسترس و غیر تهاجمی برای شناسایی علایم اولیه افراد مبتلا به آلزهایمر شناخته شده است.
این محقق به ارتباط حس بویایی و تشخیص دمانس اشاره کرد و در این باره توضیح داد: در افرادی که دچار آلزهایمر می‌شوند، قبل از ظاهر شدن هر علامت بالینی دیگری، حس بویایی دچار اختلال می‌شود. بنابراین، با انجام تست‌های ساده بویایی می‌توان تا حدی پیش‌بینی کرد که یک فرد میانسال یا سالمند در معرض ابتلا به آلزایمر هست یا نه.
وی اضافه کرد: معتبرترین تست بویایی جهان، تست تشخیص بویایی دانشگاه پنسیلوانیا (UPSIT) است، این تست بویایی در ایران توسط یک گروه مهندسی پزشکی مطابق با فرهنگ ایرانی هنجاریابی شده است.
به گفته وی در این مطالعه که به سرپرستی دکتر مریم نوروزیان استاد بیمارهای‌های مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس دپارتمان حافظه بیمارستان روزبه انجام شد، به ارزیابی تست بویایی در بیماران مبتلا به آلزهایمر و اختلال خفیف شناختی در مقایسه با گروه سالم پرداخته شد.
زنده‌باد به بیان جزئیات اجرای این مطالعه اشاره کرد و گفت: این مطالعه بر روی افراد مراجعه کننده به دو کلینیک ارجاعی شناخت و اختلالات حافظه در تهران، در سه گروه "کنترل"، "اختلال خفیف شناختی" و "آلزهایمر" انجام شد. سپس جهت ارزیابی عملکرد بویایی افراد، از ۶ رایحه در آزمون تشخیص بویایی ایران (آتبا) که نسخه ایرانی دانشگاه پنسیلوانیا UPSIT است، استفاده شد.
این دانش آموخته دانشگاه علوم پزشکی تهران ۶ رایحه مورد تست بر روی گروه‌های مورد مطالعه را شامل "موز"، "نعنا"، "سیر"، "طالبی"، "دارچین" و "گلاب" دانست و یادآور شد: اختلاف بین عملکرد بویایی در افراد با وضعیت شناختی طبیعی از افراد با اختلال خفیف شناختی و افراد مبتلا به آلزهایمر از افراد با اختلال خفیف شناختی معنی دار بود.
وی به بیان نتایج به دست آمده از این تحقیق پرداخت و افزود: نتایج این مطالعه نشان داد که آزمون تشخیص بویایی ایران (آتبا) به عنوان یک ابزار غربالگری بسیار ساده و ارزان و در دسترس و در کنار سایر ابزارهای نوروسایکولوژیک و تصویربرداری، حائز اهمیت است و می تواند آلزهایمر را در مراحل اولیه و اختلال خفیف شناختی تشخیص دهد.
زنده‌باد خاطر نشان کرد: در واقع تست بویایی برای تشخیص آلزایمر، ارزان‌ترین، کم‌خطرترین و در دسترس‌ترین وسیله برای تشخیص زودهنگام آلزایمر به شمار می‌رود.
نتایج این مطالعه در ژانویه سال ۲۰۲۰ در مجله Applied Neuropsychology: Adult به چاپ رسیده است.
تشخیص وضعیت اختلال بویایی افراد در کمتر از ۱ دقیقه
پیشتر نیز محققانی از دانشگاه صنعتی امیرکبیر بر اساس ۲۴ نوع بوی آشنا در فرهنگ کشور، تست ارزیابی حس بویایی ویژه مردمان ایرانی ارائه کردند که از طریق آن می‌توان در کمتر از یک دقیقه وضعیت اختلال بویایی افراد را تشخیص داد. این یافته پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تهران را بر آن داشت تا از این یافته در راستای تشخیص زوال عقل بهره ببرند.
دکتر صفا طاهرخانی، مجری این طرح با تاکید بر اینکه در این پروژه تحقیقاتی موفق به ارائه محصولی برای تست بویایی مردم ایران شدیم، گفت: حس بویایی، حسی است که بسیار به قومیت، جغرافیا، فرهنگ و زندگی مردم مرتبط است و می‌توان گفت حس بویایی، «منطقه‌ای» است. از این رو تست بویایی کشوری برای سایر مناطق جغرافیایی معتبر نیست و ما با اجرای مطالعاتی اقدام به طراحی تست بومی بویایی در کشور کردیم.
طاهرخانی این تست را شامل یک کیت ساده دانست و اظهار کرد: در این تست ما بیماران را در معرض یک سری از بوها قرار می‌دهیم و بر اساس پاسخ‌هایی که از بیمار دریافت می‌شود، می‌توان وضعیت اختلال بویایی فرد را بررسی کرد.
مجری طرح با بیان اینکه این تست دارای بانک داده‌هایی از بوهای مرتبط با فرهنگ مردم ایران است، خاطرنشان کرد: برای طراحی این تست ۷۰ نوع از بوهایی را که در فرهنگ ایران آشناتر بودند، انتخاب کردیم و آن را با اجرای طرح‌های تحقیقاتی مختلف بر روی ۵۵۷ نفر تست کردیم.
وی با بیان اینکه این تست در میان جمعیت مردم ایران شامل زنان و مردان از گروه‌های سنی مختلف انجام شد، اضافه کرد: در نهایت از میان ۷۰ تست بویایی، تست ۲۴ تایی برای بررسی وضعیت بویایی جامعه ایران ارائه شد.
این محقق با تاکید بر اینکه بوهای انتخاب شده برای تست بوهایی هستند که مردم ایران بیشترین آشنایی را با آنها دارند، گفت: افرادی که برای مطالعات میدانی این پروژه تحقیقاتی انتخاب شدند، قبل از انجام تست از نظر حس بویایی و شرایط فیزیکی بررسی شدند و افرادی که از نظر حس بویایی در شرایط نرمالی قرار داشتند، برای انجام تست برگزیده شدند.
طاهرخانی به اهمیت این تست اشاره کرد و توضیح داد: در حال حاضر حس شنوایی را می‌توان از طریق «ادیو متر»، تنفس را با استفاده از «اسپیرومتر» و بینایی را با «اپتومتر» بررسی کرد؛ ولی برای بررسی حس بویایی سیستمی نداریم و این امر در مواردی که حس بویایی دچار اختلال می‌شود، بسیار حائز اهمیت است.
مجری طرح، انجام تست در کمتر از یک دقیقه، آسان و کم هزینه بودن را از مزایای این تست نام برد و اظهار کرد: این تست در بیمارستان امیراعلم و بسیاری از کلینیک‌های مراکز درمانی استانی برای تشخیص تمارض استفاده می‌شود.
