عضو هیات علمی دانشکده بهداشت و ایمنی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ضمن تشریح سناریوهای مختلف قابل پیش‌بینی درباره آینده اپیدمی کرونا، اظهار کرد: آینده این اپیدمی به میزان مداخلات و رعایت اصول بهداشتی از سوی مردم بستگی دارد، در صورت عدم رعایت اصول، اپیدمی تا جایی گسترش می‌یابد تا بخش زیادی از جامعه را مبتلا کرده و در نهایت فروکش کند اما این پروسه چند ماه زمان می‌برد. از طرفی هر چقدر رعایت اصول و اعمال مداخلات جدی‌تر باشد این بازه زمانی کوتاه‌تر می‌شود.
دکتر سعید هاشمی نظری - دکترای تخصصی اپیدمیولوژی- خاطرنشان کرد: اگر از همین فردا تمام کسانی که امکان آن را دارند در خانه بمانند و تنها بخش‌های ویژه مانند کادر بهداشت و درمان و بخش‌های مهم کشوری فعال بمانند، می‌توان انتظار داشت که اپیدمی تا پایان فروردین رو به افول برود، درغیر اینصورت مدت زمان بیشتری درگیر اپیدمی خواهیم بود.
این عضو کمیته اپیدمیولوژی در ستاد عملیات مقابله با کرونا در کلان شهر تهران با بیان اینکه پیش بینی زمان اوج و افول اپیدمی کرونا کار ساده‌ای نیست، عنوان کرد: پیش‌بینی اپیدمی نیازمند مدل‌سازی و مدل‌سازی نیازمند دریافت داده‌های درستی است که از دل مطالعات استخراج می‌شود. برای استخراج داده‌ها نیز باید مدت زمانی از شروع اپیدمی گذشته باشد.
افول و خاموشی اپیدمی به نحوه اجرای مداخلات بستگی دارد
وی با بیان اینکه کنترل اپیدمی به تعریف و اجرای مداخلات تعریف شده بر اساس مدلسازی‌ها بستگی دارد، گفت: سرعت افول و خاموشی اپیدمی به عملکرد مداخلات و کارایی آنها بستگی دارد، به عبارتی مداخلات به شما می‌گویند که اپیدمی چه زمانی به اوج رسیده و چه زمانی افول می‌کند و یا بازه زمانی کاهش آن چقدر می‌تواند سریع باشد.
سرعت رشد اپیدمی به چه عواملی بستگی دارد؟
وی با بیان اینکه اپیدمی بیماری‌های عفونی در جوامع، به دنبال تماس افراد حساس با مبتلایان به سرعت رشد می‌کند، تصریح کرد: هرچقدر تعداد مبتلایان در جامعه بیشتر باشد و بیماران با افراد سالم تماس بیشتری داشته باشند، احتمال گسترش اپیدمی افزایش پیدا می‌کند.
بدترین حالت قابل تصور در اپیدمی‌ها
این عضو هیات علمی دانشگاه با تاکید بر نقش مداخلات در کنترل شیوع بیماری در جامعه، اظهار کرد: اگر هیچ اقدامی صورت نگیرد و مداخله‌ای انجام نشود، اپیدمی تا جایی گسترش پیدا می‌کند که تعداد افراد سالم از بیماران کمتر شود، به عبارت دیگر اکثریت افراد در تماس باهم، بیمار بوده یا قبلا بیماری را گرفته باشند. به این ترتیب ویروس توان گسترش خود را از دست می‌دهد، البته این شرایط بدترین حالت قابل تصور در اپیدمی‌هاست. به این معنا که جوامع و دولت‌ها دست روی دست گذاشته و مداخله‌ای صورت نگیرد تا کل جامعه مبتلا شده و اپیدمی خاموش شود.
"میزان مولد" در اپیدمی چیست؟
دکتر هاشمی با بیان اینکه اپیدمی با شاخصی به نام "میزان مولد" حرکت می‌کند، توضیح داد: "میزان مولد" به این معناست که هر بیمار، چند انسان سالم را مبتلا می‌کند؛ هرچقدر این میزان بالاتر باشد، رشد اپیدمی بیشتر خواهد شد، به عبارتی این احتمال وجود دارد که تعداد بیماران تا جایی افزایش یابد که مراکز درمانی قادر به پاسخگویی نباشند.
چه زمانی اپیدمی خاموش می‌شود؟
این متخصص اپیدمیولوژی کاهش شاخص "میزان مولد" بیماری در جامعه را موثرترین مداخله برای کنترل اپیدمی عنوان کرد و در توضیح این مساله خاطرنشان کرد: "میزان مولد بیماری" در جامعه یک عدد است، با این تعریف که هر بیمار چند فرد سالم را مبتلا می‌کند. در ابتدای اپیدمی‌ها این رقم بسیار بالا و بسته به شرایط، متفاوت و بین 2 تا 5 نفر گزارش شده است. هر چه این عدد کمتر شده و به یک و زیر یک نزدیکتر شود، اپیدمی سریعتر رو به افول می‌رود، به این معنا که هر فرد مبتلا حداکثر یک نفر را مبتلا کند، در آن صورت اپیدمی به سمت خاموشی می‌رود.
راهکارهایی برای کاهش میزان مولد و قطع زنجیره انتقال
این اپیدمیولویست با اشاره به راهکارهایی برای کاهش میزان مولد و در اصل قطع زنجیره انتقال بیماری، عنوان کرد: کنترل اپیدمی به کاهش احتمال تماس افراد بیمار با سایرین و همچنین کاهش احتمال انتقال در هر تماس وابسته است. ابتدا باید بیماریابی شده و طی آن افراد بیمار، افراد مشکوک به بیماری و افرادی که با بیماران تماس داشته‌اند، باید ایزوله شوند. البته ایزوله به معنای بستری افراد در بیمارستان نیست و افرادی که دارای مشکلات حاد نیستند نباید در بیمارستان بستری شوند.
وی ادامه داد: ایزولیشن به معنای کاهش تماس این افراد با سایرین و یا در بهترین حالت قطع تماس است، به عبارت دیگر این افراد باید تا جای ممکن در خانه بمانند. به همین دلیل است که بارها از سوی مسوولان و متخصصان بر ضرورت قرنطینه خانگی و عمومی تاکید شده، چراکه در این حالت تماس بیماران با افراد سالم به حداقل ممکن می‌رسد.
قرنطینه عمومی اولین و مهمترین مداخله جهت کنترل اپیدمی
این اپیدمیولوژیست قرنطینه عمومی را اولین و مهمترین مداخله دانست و ادامه داد: مداخله دوم کاهش احتمال انتقال درشرایطی است که به هر دلیل یک تماس مشکوک صورت گرفته، در این زمان بهترین و موثرترین راهکار، رعایت کلیه اصول بهداشتی است که دائما بر روی آنها تاکید می‌شود.
وی با بیان اینکه اجرای این دو راهکار از سرعت گسترش اپیدمی می‌کاهد، عنوان کرد: برای تحقق این مسایل دو راه وجود دارد، یا باید مانند چین، سیستم قرنطینه کلی در کل کشور و یا در استان‌های بسیار درگیر اجرا شود که کار بسیار سختی است و یا خود مردم رعایت کنند.
چرا قطع زنجیره انتقال مهم است؟
این عضو هیات علمی دانشگاه تاکید کرد: با ماندن افراد در خانه و قطع زنجیره انتقال، فرد مبتلا دیگر نمی‌تواند فرد دیگری را مبتلا کند. در این صورت با بهبودی فرد مبتلا بعد از گذشت دو تا سه هفته، دیگر مبتلای جدیدی وجود نداشته و در اصل زنجیره انتقال قطع می‌شود. هر چه تعداد بیماران کمتر شود، امکان سرویس دهی مناسب به بیماران در مراکز درمانی بیشتر می‌شود، بنابراین ایزولیشن افراد و کاهش انتقال بیماری نیز سرعت بیشتری گرفته و قطعاً آمار مرگ و میر نیز کاهش پیدا می‌کند.اما در صورت عدم اجرای این مداخلات، سیستم درمان کشور قابلیت پشتیبانی و حمایت از سیل بیماران را نداشته و در نتیجه آمار مرگ و میر نیز روزبه روز افزایش پیدا می‌کند.
کنترل اپیدمی به رفتار و مداخلات ما بستگی دارد
وی با اشاره به تجربه موفق برخی کشورها در این رابطه، اظهار کرد: در کشورهایی که مردم اصول بهداشتی و مساله قرنطینه خانگی را جدی گرفته و اجرا می‌کنند، اپیدمی در حال کنترل است، به عبارت دیگر کنترل اپیدمی به رفتار و مداخلات ما بستگی دارد.
عفونت ویروسی کرونا یک بیماری بالقوه کشنده نیست
دکتر هاشمی در ادامه با بیان این مساله که عفونت ویروسی کرونا یک بیماری بالقوه کشنده نیست، گفت: میزان مرگ و میرهای این بیماری در مجموع حدود دو الی سه درصد است، البته این درصد در سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای تا ۵ یا حتی ۱۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. همچنین حدود ۸۰ درصد از مبتلایان نیازی به بستری نداشته و در 20 درصد افراد نیازمند بستری نیز، احتمال مرگ و میر درصد پایینی است.
افزایش شانس ابتلا با مراجعه بی‌مورد به مراکز درمانی
وی تاکید کرد: لذا توصیه ما این است که افراد دارای نشانه‌های خفیف مانند سرفه و عطسه خفیف و یا تب پایین مستقیما به بیمارستان‌ها مراجعه نکنند، چراکه در صورت مراجعه نیز بستری نخواهند شد و با این کار تنها ریسک و احتمال انتقال بیماری به دیگران و یا ابتلای خود به بیماری را افزایش می‌دهند.
دکتر هاشمی خطاب به بیماران دارای علایم خفیف توصیه کرد: این افراد می‌توانند با شماره تماس‌های اعلام شده از سوی وزارت بهداشت تماس گرفته و اطلاعات و توصیه‌های لازم برای قرنطینه و مراقبت‌های خانگی را دریافت کنند.
آیا ویروس ضعیف می‌شود؟
این اپیدمیولوژیست در رابطه با فرضیه ضعیف شدن ویروس با گذشت زمان، با تاکید بر اینکه قطعیت این موضوع باید توسط ویروس شناسان بررسی و مطالعه شود، گفت: در حال حاضر نمی‌توان با قطعیت گفت که با چرخش ویروس در جامعه، قدرت آن کمتر یا بیشتر می‌شود، با این حال اگر فرض کنیم که ویروس کرونا همانند آنفولانزا از تغییرات دمایی پیروی می‌کند، انتظار داریم با شروع فصل گرما شیوع و بروز آن کمتر شود ولی هنوز نمی‌توان آن را تایید کرد و در حال حاضر قطعی‌ترین راهکار برای نابودی اپیدمی، قطع زنجیره انتقال است. البته مراکز تحقیقاتی و دارویی مختلف در سراسر جهان برای کشف دارو و واکسن کروناویروس جدید، در حال فعالیت هستند که امیدواریم هرچه سریعتر به نتیجه برسند.
با قرنطینه ناقص انتظار کاهش زودهنگام اپیدمی را نداشته باشیم
وی با تاکید بر ضرورت قرنطینه عمومی برای کنترل اپیدمی، تصریح کرد: تجربه موفق کشورها به دلیل اجرای قرنطینه کامل بود، البته قرنطینه محدود نیز بی‌تاثیر نیست، ولی اگر قرنطینه کامل 70 درصد موثر باشد، قرنطینه ناقص یا محدود تنها 10 درصد تاثیرگذار است و نمی‌توان از این شرایط انتظار کاهش زودهنگام اپیدمی داشت.
همه در معرض خطر ابتلا قرار دارند
این اپیدمیولوییست با تاکید بر اینکه همه ما در معرض خطر ابتلا قرار داریم، اظهار کرد: با این حال در رابطه با کروناویروس نیز مانند هر بیماری دیگری افراد دارای سطح ایمنی ضعیف بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند، ولی این به معنای مستثنی بودن افراد سالم از بروز نوع شدید بیماری و یا حتی مرگ و میر نیست. لذا باید دست به دست هم داده و سعی کنیم با رعایت همه جانبه اصول بهداشتی و در خانه ماندن، تعداد موارد ابتلا را کم کنیم تا سیستم درمانی بتواند پاسخگویی موارد حاد و شدید باشد.
تاکید بر ضرورت تقویت اقدامات پیشگیرانه
وی در بخش دیگر با تاکید بر اینکه برای جلوگیری از اپیدمی باید اقدامات پیشگیرانه در راستای کاهش آمار ابتلا در اولویت باشد، گفت: به عبارت دیگر اگرچه حوزه‌های درمانی شدیدا در حال تلاش بوده و اقدامات کادر درمان ستودنی است، با این حال حوزه‌های فرماندهی در کل کشور باید اقدامات پیشگیرانه را جدی‌تر پیگیری کنند و تمامی حوزه‌های مربوطه از صدا و سیما تا شهرداری و سایر حوزه‌ها در خدمت تیم مدیریت بحران کشور بوده و هماهنگ عمل کنند.
ضرورت تقویت مشارکت‌های بین بخشی
دکتر هاشمی با تاکید بر ضرورت تقویت مشارکت‌های بین بخشی اظهار کرد: وزارت بهداشت به دلیل توانمندی علمی باید در بخش رهبری و مدیریت بحران عمل کند ولی از طرفی به خط کردن ارگان‌های مختلف در راستای اجرای توصیه‌های علمی نیازمند یک قوه و نیروی اجرایی مناسب است.
نبود هماهنگی کافی برای مدیریت همه جانبه امور
این اپیدمیولوژیست با بیان اینکه اتفاقات رخ داده در این بازه زمانی نشان دهنده عدم دستیابی سیستم های فرماندهی و مدیریت کشور به هماهنگی کافی برای مدیریت همه جانبه و استفاده از کلیه ظرفیت‌های کشور است، عنوان کرد: باید در این زمینه فکر اساسی شود، چرا که هر چقدر هماهنگی و اجرای توصیه‌های علمی سریعتر انجام شود اثربخشی آن بیشتری می‌شود.
عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با تاکید بر ضرورت تولید داده و مطالعه بیشتر در زمینه اپیدمی کرونا با توجه به شرایط داخل کشور، اظهار کرد: البته در ابتدا قطعاً می‌توان از داده‌های موجود سایر کشورها استفاده کرد، ولی هر کشوری باید با توجه به شرایط خاص همان کشور و بر اساس مطالعات داخلی نسبت به جمع آوری داده‌ها اقدام کند.
فعالیت دانشگاه ها به سمت تحقیقات کرونا سوق داده شود
عضو هیات علمی دانشکده بهداشت و ایمنی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خاتمه با بیان اینکه در حال حاضر فعالیت بسیاری از پژوهشگاه‌های داخل کشور به سمت تحقیقات کرونا سوق داده شده و بودجه‌های خوبی نیز برای آن در نظر گرفته شده است، عنوان کرد: البته تاثیرگذاری بیشتر این تحقیقات نیازمند هماهنگی بیشتر در ستاد ملی کروناست. به عبارتی اکنون که فعالیت آموزشی دانشگاه‌ها تا حدودی غیر فعال است، فعالیت اساتید می‌تواند به سمت تحقیق و پژوهش در زمینه تولید دارو و واکسن، پیش بینی‌های اپیدمیولوژیک و یا ارزیابی مداخلات متنوع سایر کشورها سوق داده شود.
