روزنامه اینترنتی فراز نوشت: اتصال به اینترنت سخت‌و سخت‌تر می‌شود. پیش‌تر مسایلی مانند سرعت و محدودیت‌ها در حجم و دسترسی در میان بود و حالا مانع دیگری در مسیر اینترنت سبز شده؛ قیمت. به نظر می‌رسد همه این عوامل مثل یک زنجیره در حال محدود‌تر کردن دسترسی به جریان آزاد اطلاعات عمل می‌کنند. تا جایی که رفته‌رفته اینترنت هم از سبد خرید برخی طبقات جامعه حذف شود. شرکت‌های ارایه دهنده اینترنت این روزها در حال افزایش تعرفه‌ها و از سوی دیگر کاهش حجم ترافیک اینترنت هستند. همراه اول به عنوان اپراتور اصلی تلفن همراه در ایران پیشگام این رویکرد است. به طوری که اکنون فقط دو بسته ماهانه برای خرید مشترکان همراه اول وجود دارد و همه بسته‌های بلندمدت نیز از دسترس خارج شده‌اند. زمانی محمود واعظی وزیر وقت ارتباطات گفته بود که مردم ایران پول خوبی برای خدمات اینترنت پرداخت می‌کنند اما کیفیت مطلوبی در اختیار آن‌ها قرار نمی‌گیرد. اما حالا چهار سال از این اظهارنظر می‌گذرد، محدودیت‌ها افزایش یافته و هزینه خدمات اینترنت هم‌پای آن رشد می‌کند. با این همه برای روشن شدن وضعیت اینترنت در ایران و اثبات گزاره‌های مطرح شده باید نگاهی به آمار جهانی انداخت. آماری که نشان می‌دهد این گزاره‌های که عمدتا در سطح جامعه نیز شنیده می‌شود چه میزان به حقیقت نزدیک است؛ سرعت پایین اینترنت در ایران، محدودیت‌ها در دسترسی و قیمت بالای اینترنت در ازای خدمات دریافتی.
سریع مثل سنگاپور آهسته مثل ایران
بر اساس آخرین رتبه‌بندی وب سایت «اسپیدتست» در ماه گذشته میلادی، وضعیت ایران در اینترنت ثابت بدتر شده و در اینترنت موبایل بهبود پیدا کرده است. این وب‌سایت یکی از مشهورترین سرویس‌هایی است که بر اساس شاخص‌هایی مثل سرعت دانلود و آپلود وضعیت اینترنت در کشورهای مختلف را بررسی می‌کند. اسپیدتست با مقایسه سرعت اتصال کاربران به بیش از ۴,۷۰۰ سرور در سرتاسر جهان، تا سال ۲۰۱۸ حدود ۲۱ میلیارد آزمایش سرعت انجام داده است. بنابراین می‌توان به آمار این وب‌سایت تاحدود زیادی اعتماد کرد. بر اساس آخرین آمار ارایه شده، سرعت اینترنت ثابت در ایران در جایگاه 133 از 174 کشور ایستاده است. در این رتبه‌بندی میانگین سرعت اینترنت ثابت در جهان 78.26 مگابایت برای دانلود و سرعت آپلود نیز 42.06 مگابایت بر ثانیه ارزیابی شده است. سرعت اینترنت در ایران 15.61 مگابایت بر ثانیه است؛ حدود پنج برابر کمتر از میانگین جهانی سرعت اینترنت. البته وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای نخست این فهرست به مراتب بدتر است. سنگاپور با سرعت 208.16 مگابایت بر ثانیه پرسرعت‌ترین اینترنت را در اختیار شهروندان خود قرار می‌دهد. یعنی حدود 15 برابر سریع‌تر از اینترنتی که در دست ایرانی‌ها است. رتبه‌های بعدی این فهرست به ترتیب متعلق به هنگ‌کنگ، تایلند، سوییس، رومانی، آندورا، کره جنوبی، لیختنشتاین، موناکو و ماکائو هستند. کشورهایی مثل آمریکا و چین نیز در رتبه‌های چهاردهم و هفدهم این رتبه‌بندی قرار دارند.
همسایگان پرسرعت
در اینترنت موبایل وضعیت کمی برای ایرانیان بهتر است. جایی که البته به نظر می‌رسد قرار است اوضاع تغییر کند. رتبه اینترنت موبایل ایران 66 از 138 کشور جهان است. چهار کشور آسیاسی یعنی کره جنوبی، امارات متحده عربی، چین و قطر پرسرعت‌ترین اینترنت‌های موبایل را ارایه می‌کنند. سرعت اینترنت در سه کشور اول به ترتیب حدود 110، 107 و 103 مگابایت بر ثانیه است که تمایز قابل توجهی با دیگر کشورها دارد. چرا که پس از این کشورها، در قطر اینترنت با سرعت 83 مگابایت عرضه می‌شود. در ایران اما اینترنت موبایل سرعتی نزدیک به 29.87 مگابایت بر ثانیه دارد. عددی که حاکی از تفاوت قابل توجه با دیگر کشورها به ویژه همسایه‌های جنوبی است. بعد از قطر، کشورهای کانادا، هلند، نروژ، استرالیا، بلغارستان و عربستان سعودی جزء ده ارایه دهنده اینترنت سریع موبایل در دنیا هستند.
ایران؛ ارزان یا گران؟
تا اینجا آمارهای جهانی تاکید می‌کند که سرعت اینترنت ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان پایین است. اما موضوع قابل توجه و البته مهم این روزها قیمت است. نکته اینجاست که در بررسی‌های انجام شده عمدتا دلار معیار ارزیابی قیمت اینترنت در کشورها بوده است. در چنین بررسی‌هایی گاهی با توجه به ارزش پول ملی کشورها آمار و ارقام نزدیک به واقعیت نیست. برای مشخص شدن دقیق بهای اینترنت در کشورها باید به سرانه تولید ناخالص ملی توجه داشت. با این همه نخستین موضوع در بحث قیمت اینترنت توجه به این نکته است که در هیچ کشوری تفکیکی تحت عنوان مصرف داخلی و خارجی حجم اینترنت وجود ندارد. این سیاست مصرف تنها مختص ایران است که بر مبنای آن هنگام استفاده از فیلترشکن یا بازدید از سایت‌های خارجی ترافیک بیشتری از حجم اینترنت مصرف خواهد شد. از سوی دیگر سیاست اینترنت نامحدود همراه با سقف «مصرف منصفانه» نیز تقریبا در هیچ از یک ارایه‌کنندگان مطرح خدمات اینترنت در جهان دیده نمی‌شود. به طور مثال یکی از شرکت‌های ارایه دهنده اینترنت در آمریکا سقف مصرف ماهانه یک ترابایت دارد. غیر از این تقریبا در هیچ یک از کشورهای توسعه یافته چنین محدودیتی برای استفاده از اینترنت دیده نمی‌شود.
اما قیمت اینترنت در دنیا چطور است؟ بر اساس آماری که مجله «فوربز» یکی از معتبرترین مجلات اقتصادی دنیا ارایه کرده اینترنت موبایل در ایران حداقل به لحاظ قیمت وضعیت چندان بدی ندارد. طبق آماری که این مجله در سال 2019 منتشر کرده هند با متوسط قیمت ۰.۲۶ دلار به ازای هر یک گیگابایت، ارزان‌ترین اینترنت همراه را به شهروندان ارایه می‌دهد. روسیه در رتبه یازدهم و ایران در رتبه هجدهم این فهرست جزء ارزان‌ترین اینترنت‌های جهان محسوب می‌شوند. طبق آمار این مجله متوسط قیمت اینترنت همراه در ایران به ازای هر گیگابایت ۱.۲۸ دلار است. البته این آمار بدون در نظر گرفتن تسهیلات اینترنت در کشورهای مختلف و نوع خدمات آن‌ها و تنها بر مبنای قیمتشان ارایه شده است. آماری که موسسه «cable» یک سال بعد در فوریه 2020 (بهمن 1398) منتشر کرده نیز نشان می‌دهد که وضعیت کشورها تاحدود زیادی پابرجا بوده است. البته طبق آمار جدید قیمت هر گیگابایت اینترنت در ایران نیز مثل هند به زیر یک دلار رسیده است. اینترنت در کشورهایی مثل سریلانکا، ویتنام، چین، اندونزی، پاکستان، بندگلادش، مغولستان، میانمار و نپال نیز به ازای هر گیگابایت اینترنت کمتر از یک دلار است. بر اساس آمار این موسسه هند، اسراییل، قرقیزستان و ایتالیا به ترتیب ارزان‌ترین اینترنت را ارایه می‌کنند.
زنجیره محدودیت
نکته دیگر اینجاست که در میان کشورهایی که اینترنت پرسرعت ارایه می‌کنند، فقط در چین و عربستان سعودی اینترنت آزاد و دسترسی به جریان باز اطلاعات با محدودیت‌های بسیاری روبه‌رو است. به طوری که در چین حتی گوگل نیز از دسترس شهروندان خارج شده و آن‌ها مجبور هستند به استفاده از راه‌های مختلف دور زدن سانسور اینترنت روی بیاروند. با این همه سرعت بالا و قیمت پایین اینترنت این اجازه را به شهروندان چینی می‌دهد که بتوانند به اینترنت آزاد دسترسی داشته باشند. در عربستان نیز به دلیل حاکمیت مذهبی، سانسور فرهنگی اینترنت همواره در دستور کار بوده است. پس از این دو کشور ایران، روسیه، کوبا، اتیوپی، سوریه، برمه، تونس، ویتنام از دیگر کشورهایی هستند که همواره نامشان در فهرست محدودکنندگان دسترسی آزاد به اینترنت دیده شده است. کره شمالی نیز در صدر محدودکنندگان اینترنت قرار می‌گیرد. در این کشور همه دسترسی‌های اینترنت تحت سلطه دولت است و فقط چیزی نزدیک به چهار درصد مردم می‌توانن از آن بهره‌مند شوند.
در چنین شرایطی با نگاهی به آمار می‌توان دریافت که اینترنت در اکثر کشورهای محدودکننده با سرعت پایین و البته قیمت بالا ارایه می‌شود. عواملی هر یک به تنهایی می‌توانند منجر به محدودکردن دسترسی جامعه به جریان آزاد اطلاعات که اینترنت رکن اصلی آن محسوب می‌شود باشند. بنابراین کنار هم قرار گرفتن این عوامل می‌تواند در بلندمدت روند دسترسی جامعه به اینترنت و اطلاعات را با اختلال مواجه کند. سوال اینجاست؛ آیا این زنجیره محدودیت در ایران نیز در همین راستا شکل می‌گیرد و ادامه پیدا می‌کند؟
