چه کسانی نباید اسكن ریه انجام دهند

بحران شیوع كرونا نه تنها با تغییرات شگرفی در سبك زندگی مردم دنیا همراه بوده بلكه در افزایش دانش سلامت و پزشكی مردم نیز بسیار موثر بوده است.

در این مدت اطلاعات مردم از انجام تست كرونا و اسكن ریه و ضرورت‌های انجام آن بیشتر شده است. تا جایی كه حالا بسیاری از افراد می‌دانند كه مطمئن‌ترین روش تشخیص عفونت كرونا در شرایطی كه به ریه‌ها آسیب وارد شده باشد، انجام سی‌تی‌اسكن ریه است.

با این وجود در كاربرد این روش تشخیصی هم اما و اگرهایی وجود دارد كه نباید از آن غافل شد. از این رو پای صحبت‌های دكتر ترانه فقیهی‌لنگرودی، متخصص رادیولوژی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی نشستیم تا در این باره بیشتر بدانیم.

این روزها بسیاری از بیماران صرفا با علائمی شبیه به كرونا (تب و سرفه و خستگی) به مراكز تصویربرداری مراجعه و تصور می‌كنند كه باید لزوما اسكن ریه دهند تا از ابتلا به كرونا مطمئن شوند. آیا این رویكرد مورد تایید شماست؟

در ابتدا بیماران با علائم مشكوك به عفونت كووید-۱۹ باید براساس شدت علائم بالینی شامل تب، سرفه، تنگی‌نفس و سطح اكسیژن خون به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم‌بندی شوند.

به‌طوری كه بیماران با علائم خفیف و بدون تنگی نفس یا با تنگی نفس جزئی و با سطح اكسیژن طبیعی در خون در دسته خفیف و بیماران با تنگی نفس شدید و افت سطح اكسیژن خون در گروه متوسط و شدید قرار گرفته و بیماران نیازمند به ونتیلاتور در دسته بسیار شدید و بحرانی قرار می‌گیرند.

البته در هر بیمار در كنار علائم بالینی به چند نكته دیگر نیز توجه می‌كنیم. یعنی احتمال ابتلای این فرد براساس این‌كه از چه منطقه‌ای از نظر آلودگی كووید-۱۹ مراجعه كرده است و این‌كه آیا با فرد مبتلا به كووید-۱۹ تماس داشته است یا خیر مدنظر قرار می‌گیرد.

بر این اساس تمام بیماران با علائم بالینی خفیف به شرط آن‌كه عوامل خطر تشدید بیماری را داشته باشند و نیز بیماران با علائم بالینی متوسط یا شدید و بیمارانی كه سیر تشدید بیماری را نشان می‌دهند باید تحت بررسی تصویربرداری ریه قرار بگیرند ولی سایر بیماران كه جزو این گروه‌ها نباشند نیازی به تصویربرداری قفسه سینه نخواهند داشت.

با توجه به این‌كه خطر اشعه از طریق اسكن وجود دارد، چه كسانی مجاز نیستند از اسكن ریه استفاده كنند؟

گرچه سی‌تی‌اسكن با تابش اشعه ایكس به بدن بیمار همراه است، اما میزان مشخصی از اشعه ایكس به عنوان دوز مجاز سالانه برای هر فرد وجود دارد كه شامل منابع مختلف تابش اشعه ایكس است و اقدامات تشخیصی با اشعه ایكس نیز جزئی از این مجموعه است.

توضیح جزئیات و نحوه محاسبه این دوز مجاز خارج از این بحث است. ولی باید توجه داشت كه با توجه به خطر بالقوه‌ای كه برای تماس با تشعشعات اشعه ایكس وجود دارد پزشكان معالج باید سود و زیان انجام این مطالعات را در مورد هر بیمار بررسی كنند.

بنابراین انجام این مطالعات فقط در مواردی كه نیاز قطعی بالینی به سی‌تی‌اسكن وجود داشته باشد، مجاز است.بر همین اساس استفاده از سی‌تی‌اسكن ریه در یك فرد بدون علامت یا یك بیمار با علائم خفیف و بدون فاكتورهای خطر پیشرفت بیماری جایگاهی ندارد. همچنین انجام سی‌تی‌اسكن در یك بیمار كه دوره بیماری را طی كرده و علائم بالینی بهبود یافته است و در حال حاضر علامتی ندارد جایگاهی نخواهد داشت.

پس اشعه سی‌تی‌اسكن ممكن است برای افراد خطرناك باشد؟

در حال حاضر سی‌تی‌اسكن برای بررسی درگیری ریه با عفونت كووید-۱۹ با دوز اشعه پایین انجام می‌شود كه اصطلاحا به آن low dose CT scan گفته می‌شود و با این روش میزان تشعشع به بیمار و طبیعتا خطرات آن به میزان قابل‌توجهی در مقایسه با سی‌تی‌اسكن معمولی كمتر خواهد بود.

كسانی كه به نوع خفیف كرونا مبتلا می‌شوند هم باید اسكن ریه انجام دهند یا انجام رادیوگرافی قفسه سینه برای آنها كفایت می‌كند؟

سی‌تی‌اسكن قفسه سینه نسبت به رادیوگرافی قفسه سینه دقت بالاتری برای تشخیص عفونت كووید-۱۹ دارد و دقت رادیوگرافی قفسه سینه به‌ویژه در موارد درگیری خفیف ریه‌ها، پایین است.

ولی در مواردی كه دسترسی به سی‌تی‌اسكن وجود ندارد و نیز در صورت صلاحدید پزشك معالج ممكن است در شرایطی برای بیمار رادیوگرافی قفسه سینه درخواست شود.

احتمال اشتباه‌بودن نتیجه تشخیصی سی‌تی‌اسكن در كرونا چقدر است؟ آیا ممكن است آنفلوآنزا در سی‌تی‌اسكن به اشتباه كرونا تشخیص داده شود یا برعكس؟

درخصوص اختصاصی بودن نماهای سی‌تی‌اسكن برای عفونت كووید-19 باید گفت كه در سی‌تی‌اسكن نماهای نسبتا مشخصی برای این عفونت وجود دارد كه در كنار نشانه‌های بالینی و شرح حال بیمار برای تشخیص بسیار كمك‌كننده است.

البته نماهای نسبتا مشابه در سی‌تی‌اسكن ریه در برخی بیماری‌های غیرعفونی و عفونی دیگر و به‌خصوص در سایرعفونت‌های ویروسی ریه از جمله آنفلوآنزا ممكن است دیده شود و بنابراین تفسیر نشانه‌های سی‌تی‌اسكن باید در كنار نشانه‌های بالینی و شرح‌حال بیمار و با در نظر گرفتن شرایط اپیدمی صورت گیرد.

آیا بارداران مبتلا به كرونا مجازند سی‌تی‌اسكن ریه انجام دهند؟ كودكان مبتلا چطور؟

خطر اشعه ایكس در خانم‌های باردار و نیز در كودكان بیش از سایر افراد است و این گروه‌ها باید با دقت بیشتر و فقط در صورتی كه نیاز قطعی به سی‌تی‌اسكن توسط پزشك معالج و بر اساس پروتكل‌های تشخیصی تعیین شده باشد، تحت تصویربرداری قفسه سینه قرار بگیرند.

روزنامه جام جم