محسن هاشمی رفسنجانی: واژه توسعه که در ادبیات فارسی بعنوان ترجمه Development به کار می رود در سالهای اخیر به موضوعی دیگری برای منازعه سیاسی جناحها تبدیل شده است، یک جناح توسعه را موضوعی ماهیتا غربی و انحرافی می داند و جناحی دیگر رقبا را به مخالفت با توسعه یا گرایش به سوی توسعه تک بعدی متهم می کند، اما در شرایط دشوار اقتصادی امروز جامعه که اکثریت شهروندان، معیشت، سرمایه و سفره خود را در خطر می بینند، نیاز به توسعه بیش از گذشته در میان آحاد جامعه فراتر از تفاوت در سلیقه های سیاسی و فرهنگی احساس می شود و اگر مجموعه حاکمیت و نخبگان نتواند در این موضوع به اجماع برسد، طبیعتا نخواهد توانست این نیاز ضروی جامعه را تامین کند.
توسعه یا پیشرفت
واژه توسعه در ادبیات مدیریت، تنها یک کلمه نیست بلکه مجموعه ای از مفاهیم و اجزا را بهمراه دارد، توسعه نوعی تکامل وحرکت به سوی کمال و بهبود در سازمان یا حکمرانی است، توسعه بایست مبتنی بر عملکرد و پیشرفت در برنامه و رشد حاصله از آن باشد، بنابراین نمی توان پیشرفت را رقیب یا جایگزین توسعه نامید، پیشرفت ذیل و در جهت تحقق توسعه براساس برنامه تدوین شده شکل می گیرد و رشد حاصل حرکت از وضعیت موجود به مطلوب است.
توسعه تک بعدی یا متوازن
توسعه مطلوب طبیعتا متعادل، متوازن و پایدار است، توسعه متعادل در بردارنده مفهوم تحقق عدالت در مسیر توسعه است که در آن توسعه شامل اقشار کم برخوردار جامعه نیز بشود، توسعه متوزان بر توسعه در همه حوزه های جامعه تاکید دارد نه بصورت تک بعدی در اقتصاد، سیاست، فرهنگ یا حوزه اجتماعی و سرانجام توسعه پایدار بر تداوم توسعه و سازگاری آن با محیط تاکید دارد و شتاب گرفتن مقطعی روند توسعه به بهای ناسازگاری و آسیب رسانی به محیط ومنابع را نفی می کند.
در اینکه یک توسعه مطلوب بایست دربردارنده این سه ویژگی باشد، تردیدی نیست اما آیا در فرایند توسعه، اولویت بندی و ایجاد تقدم و تاخر در جهت تحقق اهداف بایست نفی شود؟
تخریب دستاوردهای دوره سازندگی به اسم توسعه و پیشرفت
بخشی از دو جناح سیاسی کشور سالهاست که برای ایجاد محبوبیت و دفاع از خود به تخریب دستاوردها و عملکرد دوره سازندگی می پردازند، گروهی توسعه دوران سازندگی را غربی و حاصل از نسخه های جهانی توصیف می کنند و گروهی دیگر بر تک بعدی بودن این توسعه در حوزه اقتصاد و بی توجهی به حوزه های سیاست وفرهنگ اشاره دارند.
واقعیت چیست؟
هرچند که شرایط فعلی اقتصاد ایران، بدلایل مختلفی از جمله تحریمهای بی سابقه و فقدان ذخائر کافی ارزی همزمان با رکود داخلی وجهانی، شاهد آشفتگی بی سابقه ای است اما در بررسی عملکرد گذشته دولتها، دوران سازندگی، مهمترین دوره توسعه در دوران جمهوری اسلامی محسوب می گردد و پایه گذاری پیشرفت اقتصادی کشور در این دوره به اندازه ای عمق و استحکام داشت که کاهش شدید درامدهای نفتی نیز با وجود اثرات مقطعی نتوانست روند کلی رشد کشور را در این دوران متوقف کند و با ثبت رشد متوسط بیش از 5 درصدی، نه تنها بخش بزرگی از خسارات و ویرانی های دوران جنگ تحمیلی بازسازی گردید بلکه گامهای مهمی در روند صنعتی شدن و پیشرفت کشور و کاهش وابستگی برداشته شد که دوران سازندگی را می توان تداوم عملکرد دوران سازندگی در حوزه اقتصاد دانست که با افزایش درامدهای نفتی و به ثمر رسیدن پروژه های زیربنایی دوران سازندگی، کشور به نرخ رشد متوسط حدود 6 درصدی رسید وخودکفایی کشور در حوزه های راهبردی و کاهش وابستگی به خارج از مهمترین اهدافی بود که در دوران سازندگی تحقق یافت.
سازندگی متعادل و متوازن و پایدار
بخش بزرگی از عملکرد دولت سازندگی مختص به اقشار محروم و کم برخوردار جامعه بود ازاین رو محرومیت زدایی در این دوران را که در حوزه های بهداشت و سلامت، آموزش و توسعه زیرساختهای فرهنگی در حاشیه ها وروستاها و تسهیلات رفاهی نظیر نیرورسانی به مناطق محروم صورت گرفت، می توان بعنوان الگویی موفق از توسعه متعادل در جهان سوم ارائه کرد، در حوزه فرهنگ و سیاست نیز گسترش نظام آموزش عالی از طریق افزایش ظرفیت دانشگاهها وتاسیس دانشگاه آزاد اسلامی، تاثیر ماندگار و درازمدت در فرهنگ و آگاهی اجتماعی برجا گذاشت.
راهبرد توسعه آیت الله هاشمی رفسنجانی
توسعه از نگاه آیت الله هاشمی رفسنجانی، مبتنی بر تحقق رفاه و فراهم کردن لوازم و بسترهای رشد برای انسان بود، در این مسیر طبیعتا اولویت بر تامین زیرساختها و حداقلی از معیشت برای همه اقشار جامعه بود اما این هدف تنها با افزایش تولید و ایجاد ثروت محقق می شد نه نگاه های سوسیالیستی به اقتصاد که با شعار عدالت، تنها به توزیع فقر می انجامد و کمبود منابع به ایجاد رانت برای گروههای قدرت منجر می گردد.
در راهبرد آیت الله هاشمی رفسنجانی، عدالت مکمل توسعه است و نمی توان با شعار عدالت، توسعه را نفی کرد ودر این مسیر نظارت نیز باید بعنوان ابزاری برای رفع موانع توسعه تبدیل گردد نه بعنوان سیستمی برای مچ گیری، کاهش رقابت و افزایش کنترل به ایجاد رانت می انجامد و برای کاهش فساد نیازمند از بین بردن زمینه های رانت و امتیازات ترجیحی هستیم وگرنه نهادهای نظارتی خود به محلی برای توزیع رانت تبدیل می شوند.
اولویت معیشت مردم بر اختلافات سیاسی
آیت الله هاشمی رفسنجانی، از مهمترین راهبران توسعه سیاسی در دهه نخست انقلاب بود، اما دامن زدن به اختلافات سیاسی و ایجاد تنش در حاکمیت را عامل ایجاد اختلال و حتی توقف توسعه می دانست و به همین علت با اولویت دادن به اقتصاد و معیشت مردم، حوزه فرهنگ و سیاست را در اولویت بعد قرار داد و امروز که پس از گذشت 42 سال از انقلاب اسلامی، بدلیل بحران اقتصادی و اختلال در معیشت عمومی، حوزه های فرهنگ و اقتصاد نیز با چالش های عمیق وبی سابقه ای مواجه شده اند، صحت این اولویت بندی بیش از پیش آشکار شده است.
بنابراین بایست با برنامه راهبردی دقیق واقع گرایانه وعملگرایانه، نقشه راه روشنی برای عبور جامعه از این وضعیت متلاطم و حل مشکلات طاقت فرسای مردم طراحی و اجرا کرد، پرداختن به الزامات این راهبرد از فرصت کنونی خارج است ونیازمند نوشته های دیگری است.
محسن هاشمی رفسنجانی ( فرزند آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران)
