دلیل آن‌كه بر تاخیر نیانداختن زیاد بارداری از سوی زوجین، تاكید می‌شود این است كه سن از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در بارداری و بچه‌دار شدن است. دلیل علمی آن هم از نظر زنان، كاهش ذخیره تخمدانی و كیفیت تخمك‌ها با بالا رفتن سن یك خانم است.
با افزایش سن زنان، میزان ناباروری در آنان بالا رفته ودرصد سقط نیز بیشتر می‌شود. همچنین احتمال این‌كه جنین از لحاظ ژنتیك دچار مشكل شود، افزایش می‌یابد. از آنجا كه روند تخمك‌گذاری به عوامل هورمونی و فعل و انفعالات هورمون‌ها در بدن یك زن وابسته است، هر گونه اختلال غیرمعمول و تكرارشونده در روند قاعدگی، باید تحت بررسی و درمان قرار بگیرد.
زیرا تداوم این نوع اختلالات به معنای بروز اشكال در روند تخمك‌گذاری و اختلالات احتمالی در باروری است. اهمیت این موضوع سبب شد با دكتر سارا مختار، جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و ناباروری و عضو تیم تخصصی مركز فوق‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مكرر ابن‌سینا به گفت‌وگو بنشینیم.
ذخیره تخمدان در موفقیت باروری چقدر موثر است؟
از مهم‌ترین عواملی كه در موفقیت باروری و «آی‌وی‌اف» نقش دارد، ذخیره تخمدان است.كاهش ذخیره تخمدان باعث كاهش كیفیت و كمیت تخمك‌ها شده كه همین امر منجر به كاهش باروری فرد می‌شود. اواسط دوره جنینی در دختران، حدود شش تا هفت میلیون فولیكول تخمدان وجود دارد كه در بدو تولد به یك تا دو میلیون و در زمان بلوغ به ۳۰۰هزار می‌رسد.از ۳۲سالگی كاهش فولیكولی تخمدان‌ها آغاز و این روند پس از ۳۵ سالگی تسریع می‌شود.
چرا در برخی خانم‌های جوان، ذخیره تخمدان به‌شدت كاهش می‌یابد و دچار یائسگی زودرس می‌شوند؟
خانم‌های جوان زیر ۴۰ سال گاهی دچار كاهش شدید فولیكول‌های تخمدان و كاهش شدید تولید استروژن از تخمدان و در نهایت نازایی می‌شوند كه مسائل ژنتیك و توكسین‌ها یا مواد سمی محیطی، سیگار، رادیوتراپی، داروهای شیمی‌درمانی و بیماری‌های خودایمنی در آن دخالت دارد.
البته به صورت كمتر شایع، ردپای برخی ویروس‌ها مثل اوریون درصورتی كه تخمدان‌ها را درگیر كند نیز در مطالعات مطرح شده است. سابقه جراحی تخمدان نیز به دلیل كیست‌های تخمدانی می‌تواند در ایجاد كاهش ذخایر تخمدانی موثر باشد. البته گاهی یائسگی زودرس تخمدان به‌دلیل غیرمشخص (ایدیوپاتیك) نیز ایجاد می‌شود. آیا قاعدگی نامنظم از مهم‌ترین نشانه‌های كاهش ذخیره تخمدانی محسوب می‌شود؟خانم‌هایی كه دچار كاهش ذخیره تخمدانی می‌شوند، ممكن است هنوز قاعدگی‌ها و تخمك‌گذاری منظم داشته باشند.
ولی به دلیل كاهش كیفیت تخمك‌ها دچار ناباروری یا نازایی باشند. بسیاری از خانم‌ها دچار نامنظمی چرخه‌های قاعدگی می‌شوند و ممكن است برخی هم از اول با مشكل نازایی مراجعه كنند. همچنین برخی بیماران ممكن است به طور حاد با قطع شدن قاعدگی مراجعه كنند یا ابتدا دچار چرخه‌های طولانی قاعدگی شوند.
گاهی نیز قاعدگی‌ها بعد از قطع قرص‌های جلوگیری قطع می‌شود و دوباره به روند عادی برنمی‌گردد. در این شرایط قرص‌های جلوگیری حاوی استروژن و پروژسترون ممكن است علائم ناشی از كمبود استروژن مثل گرگرفتگی و خشكی واژن را مخفی نگه دارد.
برای پیشگیری از كاهش ذخیره تخمدان چه روش‌هایی وجود دارد؟اگر در خانواده كسی فرد مبتلا به یائسگی زودرس وجود دارد، به‌خصوص در مادر و خواهرها، فرد باید سریع‌تر جهت بررسی ذخیره تخمدان مراجعه كند. اگر اختلالات خودایمنی در سابقه فرد یا خانواده او وجود دارد نیز برای بررسی ذخایر تخمدانی باید زودتر مراجعه شود. امروزه به كمك تكنیك‌های پیشرفته، می‌توانیم در صورتی كه فردی در حال حاضر قصد بارداری ندارد، اما در ریسك كاهش ذخیره تخمدان مثل سابقه ژنتیك قرار دارد، از فریز تخمك یا جنین برای حفظ باروری استفاده كنیم.
همچنین برای افرادی كه قرار است تحت رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی قرار بگیرند، از تكنیك‌های حفظ باروری (فریز تخمك، فریز جنین یا فریز بافت تخمدان) استفاده می‌كنیم.با توجه به این‌كه افزایش سن، مهم‌ترین عامل كاهش تعداد و كیفیت تخمك‌هاست، بهتر است برای باروری تا آنجا كه ممكن است، زودتر اقدام شود و در صورت تمایل به تعویق بارداری از روش‌های حفظ باروری استفاده شود.
آیا با اصلاح تغذیه می‌توان از بروز كاهش ذخیره تخمدان پیشگیری كرد؟
گرچه هنوز درمان مشخصی برای كاهش ذخیره تخمدان وجود ندارد، ولی رژیم غذایی مناسب باعث بهبود كلی سلامت بدن و افزایش كیفیت تخمك‌ها و درنتیجه افزایش قدرت باروری فرد می‌شود. بنابراین برای داشتن رژیم غذایی سالم، بهتر است از میوه، سبزیجات تازه، مغزها و حبوبات بیشتر استفاده شود و مصرف فست‌فود و چربی‌ها محدود شود. از آنجا كه نبود تعادل وزن و به‌خصوص چاقی می‌تواند باعث از بین رفتن توازن هورمون‌ها شود و بركیفیت عملكرد تخمدان‌ها و باروری تاثیر بگذارد، حفظ وزن ایده‌آل بدن (شاخص توده بدنی بین 18 تا 24) می‌تواند بسیار مفید باشد.
در چه مواردی به خانمی كه ذخیره تخمدانی خوبی نداشته و قصد بارداری دارد، استفاده از تخمك اهدایی توصیه می‌شود؟
در صورت یائسگی زودرس تخمدان‌ها می‌توان از تخمك اهدایی استفاده كرد.
استفاده از بانك خون قاعدگی به كدام دسته از خانم‌ها توصیه می‌شود؟
امروزه مطالعات تحقیقاتی كه در آن از سلول‌های بنیادی خون قاعدگی برای درمان یائسگی زودرس تخمدان استفاده می‌شود، درحال انجام است كه هنوز به‌طور قطعی اثربخشی آن ثابت نشده است. اما بی‌شك در آینده نزدیك نتایج كارهای تحقیقاتی از این دست مشخص می‌شود.
روزنامه جام جم
