دوره‌ی حیات صادق آل محمد (ص) مصادف با انتقال قدرت از بنی‌امیه به بنی‌عباس بود، قدرتِ نوظهور و ستمگر دیگری که عملکردش نشان داد دست‌کمی از حاکمان اموی در ظلم‌پروری، جنایت و حق‌کشی نداشته‌اند. جالب این است که هر دو سلسله، غاصبِ خلافت پیامبر (ص) بودند و به نام دین و جانشینی پیامبر اسلام (ص) حکومت کرده‌اند.
دوره‌ی امویان که با غصب حکومت حقه‌ی اسلامی، با حق‌کشی‌های فراوان و کشتارهای بسیار پایه‌های قدرت خود را استحکام بخشیده بودند، با شهادت حسین‌بن‌علی (ع) و یارانش در کربلا، پایه های ستم‌شان در آستانه‌ی فروپاشی قرار گرفت و تدریجاً زمینه سقوط آنان فراهم شد. امویان و مفتیان درباری آنان روایات زیادی را از پیامبر (ص) جعل و پشتوانه‌ی قدرت سیاسی خود ساختند.
درخشش اولین پرتوهای خورشید مکتب جعفری:
هرچند که عکس‌العمل‌های امام سجاد (ع) در قالب دعا و رفتارهای اجتماعی و فردی وی، بسیاری از جنایات دستگاه حاکم را برای آگاهان بر ملا کرد و مظلومیت مکتب اهل بیت علیهم السلام را به خوبی معرفی نمود، اما موقعیت ممتاز و متمایزی برای پرداختن به معارف حقه اسلام ناب محمدی (ص) در دوره‌ی امام باقر (ع) و امام صادق (ع) و در زمان انتقال قدرت از امویان به بنی عباس، ایجاد گردید و در واقع مکتب جعفری در زمان امام صادق (ع) به اوج تکامل خود نزدیک شد و چهره‌ای مشخص و نورانی از دیانت اسلام را پس از دوره‌ای تاریک از تبلیغات‌های نادرستِ فراوان و مستمر که محصول حکومت امویان بود و چهره دین پیامبر (ص) را در معرض تحریف جدی قرار داده بودند، به جامعه معرفی نمود.
نفوذ حقانیت مکتب جعفری در قلوب اهل سنت و حتی مخالفان:
شاگردان زیادی در دوره‌ی پر برکت امام صادق (ع) از اقصی نقاط قلمرو مسلمین در حوزه درس و بحث ایشان گرد آمدند و از این طریق حتی با وجود نحلههای مختلف فکری و عقیدتی، اسلام ناب محمدی (ص) فرصت تبیین، رشد، تفسیر و معرفی گسترده‌ای پیدا کرد.
نکته قابل توجه این است که مکتب امام صادق (ع) محل بسیاری از مناظره‌ها، گفتگوهای علمی و فکری در قلمرو موضوعات مختلف فقهی بوده است اما امام صادق (ع) و یارانش در نهایت ادب و با شیوه‌های جدال احسن، با سخنان نیکو، سنجیده و استوار اغلب مخالفان حتی معاندان و منکران خداوند سبحان را اقناع و سپس مشتاق و تشنه‌ی پذیرش حق می‌نمودند.
منطق حقانی امام صادق (ع) در زمانی که بسیاری از مذاهب و مشرب‌های فکری که برخی از آنها نیز شدیداً مورد حمایت دستگاه‌های حکومت وقت قرار داشتند، آنچنان قدرت و استحکام یافت که برخی از پیشوایان مکاتب فقهی اهل سنت، سخن‌ها در مراتب فضل، دانش، ادب و تقوای صادق آل محمد (ص) ابراز کردند و آن حضرت را به عنوان یک اندیشمند بزرگ و عالم عامل برای همه‌ی نحلههای فکری و فقهی زمان خویش، مورد احترام ویژه قرار دادند.
جدایی ناپذیری مکتب جعفری از دین اسلام و تاسی به آن:
شیعه مکتب جعفری را جدا از آئین و مکتب پیامبر بزرگ اسلام نمی داند، اما پس از سال‌ها در محاق ماندن حقیقت دین مبین اسلام در پس انبوهی از غبارها و زنگارهای جاهلیت سر بر‌آورده بر عرصه‌ی جوامع اسلامی، امام صادق (ع) با منش و مشی پیامبر (ص)، احیاء سیره و سنت رسول خدا را پی گرفت و مجددآً به عنوان احیاگر آئین نبوی، در تاریخ اسلام جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. به طوری که پس از قرن‌ها بسیاری از سخنان، احادیث و مباحثات منسوب به آن حضرت الگوی فکری و عملی حوزه‌های علمیه در جهان اسلام گردیده است.
بی‌تردید نوع سلوک و رفتار انسانی صادق آل محمد (ص)، صداقت و دانش گسترده‌ی وی بسیاری از مخاطبان وی را مجذوب و شیفته‌ی مکتب جعفری نمود و برخی از پیشوایان مکاتب فقهی اهل سنت نظیر محمد‌بن‌ادریس‌شافعی (ره) به شخصیت، تفقه و دانش ایشان می‌بالند.
آنچه مکتب امام صادق (ع) را از بقیه مکاتب فقهی رایج در آن زمان متمایز می‌کرد، مشی اعتدالی و سلوک برخاسته از آئین پیامبر رحمت و مهربانی است. آن حضرت اهل مدارا و گفتگو بودند و در مقابل جنجالی‌ترین و تند‌ترین افراد عصر خویش سخنان استوار و محکمی ابراز می داشتند اما هرگز نسبت به مخالفان‌شان حکم به تکفیر ندادند. چگونه است که امروز مدعیان پیروی از مکتب صادق آل محمد (ص) نمی توانند حتی نظرات مخالف را در میان معتقدان به فقه آل محمد (ص) تاب بیاورند و با سخنان سنجیده، استدلال، منطق و در یک کلام رعایت آداب تخاطب انتقادات و اختلافات را پاسخ دهند و تا حد امکان رفع نمایند؟!
نقش احیاگری مکتب صادق آل محمد (ص) بر شریعت نبوی:
شریعت پیامبر بزرگ اسلام (ص) که بر آئین سهله و سمحه استوار بود و پس از وفات ایشان و دوران کوتاه حکومت امام علی (ع) و امام حسن مجتبی (ع) توسط ظالمان زورگو به افول گراییده بود در عهد امام صادق (ع) درخشش خود را بازیافت و گویی اسلام نبوی پس از دهها سال احیاگری‌ای مجدد از نوع رفتار و سلوک پیامبرانه را می‌طلبید که با حیات پربار و تلاش‌های مستمر صادق آل محمد (ص) تحقق عینی و عملی پیدا کرد.
برقراری صلح جهانی، ثمره‌ی شناساندن اسلام حقیقی به جهانیان:
ضمن تبریک میلاد باشکوه و سراسر رحمت پیامبر مهربانی و رافت و امام عقلانیت و ادب، امید داریم اخلاق کریمه و منش متعالی آن بزرگواران در حیات جوامع بشری مجال نشو و نماء پیدا کند و با ظهور آخرین ذخیره‌ی الهی حضرت مهدی (عج)، این حلقه‌ی گسترده‌ی مرام اخلاقی و آئین پیامبر (ص) در همه‌ی عرصه‌های زندگی بشری تبلور یابد.
روش و منش ششمین پیشوای دین اسلام، گمشده‌ی امروز جامعه‌ی بشری است. چنانچه منطق و سیره‌ی امام صادق (ع) که منطق اصیل برخاسته از کلام الهی است ( فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ) بر جهان اسلام طنین افکند، هیچ‌کس قادر نخواهد بود به نام اسلام و مسلمانی، موج وحشت، خشونت، جهل و نادانی به راه اندازد و مفاهیم متعالی و بی‌نظیر آئین اسلام را که بر پایه مدارا و انسانیت بنا شده است بازیچه اهداف شوم، ضد‌انسانی و تروریستی قرار دهد.
بر همه ما فرض است که بازشناسی روش فقهی مکتب امام صادق (ع) و منش و تعالیم نبی مکرم اسلام را سر لوحه‌ی امور فردی و روابط اجتماعی خود قرار دهیم تا با بصیرت یافتن در حقایق دین و پذیرش سخن منطقی از هر کسی و از هر جناح و گروهی که سخن حقی برای گفتن دارد، از توسعه‌ی دامنه‌ی منازعات بی‌حاصل و تفرقه افکن در جهان و به خصوص در جوامع اسلامی جلوگیری کنیم و بیش از پیش سعی نماییم با تاسی به مکارم الاخلاق نبوی که از پایه‌های اصلی آن مشی مدارا محور و رعایت سایر آداب انسانی‌ست، توسعه دهندهی صلح، آشتی و انسانیت که نمادهای اصلی کاملترین دین الهی هستند، باشیم و با رفتارهای خویش چهره حقیقی و سراسر نورانیت دین مبین اسلام را به یکایک افراد بشری در تمام نقاط جهان نشان دهیم که در این صورت قطعاً شاهد گرایش روزافزون جان‌های تشنه عدالت و حق‌محور به اسلام ناب محمدی (ص) خواهیم بود.
سید شهاب‌الدین چاوشی
دوره‌ی حیات صادق آل محمد (ص) مصادف با انتقال قدرت از بنی‌امیه به بنی‌عباس بود، قدرتِ نوظهور و ستمگر دیگری که عملکردش نشان داد دست‌کمی از حاکمان اموی در ظلم‌پروری، جنایت و حق‌کشی نداشته‌اند. جالب این است که هر دو سلسله، غاصبِ خلافت پیامبر (ص) بودند و به نام دین و جانشینی پیامبر اسلام (ص) حکومت کرده‌اند.
دوره‌ی امویان که با غصب حکومت حقه‌ی اسلامی، با حق‌کشی‌های فراوان و کشتارهای بسیار پایه‌های قدرت خود را استحکام بخشیده بودند، با شهادت حسین‌بن‌علی (ع) و یارانش در کربلا، پایه های ستم‌شان در آستانه‌ی فروپاشی قرار گرفت و تدریجاً زمینه سقوط آنان فراهم شد. امویان و مفتیان درباری آنان روایات زیادی را از پیامبر (ص) جعل و پشتوانه‌ی قدرت سیاسی خود ساختند.
درخشش اولین پرتوهای خورشید مکتب جعفری:
هرچند که عکس‌العمل‌های امام سجاد (ع) در قالب دعا و رفتارهای اجتماعی و فردی وی، بسیاری از جنایات دستگاه حاکم را برای آگاهان بر ملا کرد و مظلومیت مکتب اهل بیت علیهم السلام را به خوبی معرفی نمود، اما موقعیت ممتاز و متمایزی برای پرداختن به معارف حقه اسلام ناب محمدی (ص) در دوره‌ی امام باقر (ع) و امام صادق (ع) و در زمان انتقال قدرت از امویان به بنی عباس، ایجاد گردید و در واقع مکتب جعفری در زمان امام صادق (ع) به اوج تکامل خود نزدیک شد و چهره‌ای مشخص و نورانی از دیانت اسلام را پس از دوره‌ای تاریک از تبلیغات‌های نادرستِ فراوان و مستمر که محصول حکومت امویان بود و چهره دین پیامبر (ص) را در معرض تحریف جدی قرار داده بودند، به جامعه معرفی نمود.
نفوذ حقانیت مکتب جعفری در قلوب اهل سنت و حتی مخالفان:
شاگردان زیادی در دوره‌ی پر برکت امام صادق (ع) از اقصی نقاط قلمرو مسلمین در حوزه درس و بحث ایشان گرد آمدند و از این طریق حتی با وجود نحلههای مختلف فکری و عقیدتی، اسلام ناب محمدی (ص) فرصت تبیین، رشد، تفسیر و معرفی گسترده‌ای پیدا کرد.
نکته قابل توجه این است که مکتب امام صادق (ع) محل بسیاری از مناظره‌ها، گفتگوهای علمی و فکری در قلمرو موضوعات مختلف فقهی بوده است اما امام صادق (ع) و یارانش در نهایت ادب و با شیوه‌های جدال احسن، با سخنان نیکو، سنجیده و استوار اغلب مخالفان حتی معاندان و منکران خداوند سبحان را اقناع و سپس مشتاق و تشنه‌ی پذیرش حق می‌نمودند.
منطق حقانی امام صادق (ع) در زمانی که بسیاری از مذاهب و مشرب‌های فکری که برخی از آنها نیز شدیداً مورد حمایت دستگاه‌های حکومت وقت قرار داشتند، آنچنان قدرت و استحکام یافت که برخی از پیشوایان مکاتب فقهی اهل سنت، سخن‌ها در مراتب فضل، دانش، ادب و تقوای صادق آل محمد (ص) ابراز کردند و آن حضرت را به عنوان یک اندیشمند بزرگ و عالم عامل برای همه‌ی نحلههای فکری و فقهی زمان خویش، مورد احترام ویژه قرار دادند.
جدایی ناپذیری مکتب جعفری از دین اسلام و تاسی به آن:
شیعه مکتب جعفری را جدا از آئین و مکتب پیامبر بزرگ اسلام نمی داند، اما پس از سال‌ها در محاق ماندن حقیقت دین مبین اسلام در پس انبوهی از غبارها و زنگارهای جاهلیت سر بر‌آورده بر عرصه‌ی جوامع اسلامی، امام صادق (ع) با منش و مشی پیامبر (ص)، احیاء سیره و سنت رسول خدا را پی گرفت و مجددآً به عنوان احیاگر آئین نبوی، در تاریخ اسلام جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. به طوری که پس از قرن‌ها بسیاری از سخنان، احادیث و مباحثات منسوب به آن حضرت الگوی فکری و عملی حوزه‌های علمیه در جهان اسلام گردیده است.
بی‌تردید نوع سلوک و رفتار انسانی صادق آل محمد (ص)، صداقت و دانش گسترده‌ی وی بسیاری از مخاطبان وی را مجذوب و شیفته‌ی مکتب جعفری نمود و برخی از پیشوایان مکاتب فقهی اهل سنت نظیر محمد‌بن‌ادریس‌شافعی (ره) به شخصیت، تفقه و دانش ایشان می‌بالند.
آنچه مکتب امام صادق (ع) را از بقیه مکاتب فقهی رایج در آن زمان متمایز می‌کرد، مشی اعتدالی و سلوک برخاسته از آئین پیامبر رحمت و مهربانی است. آن حضرت اهل مدارا و گفتگو بودند و در مقابل جنجالی‌ترین و تند‌ترین افراد عصر خویش سخنان استوار و محکمی ابراز می داشتند اما هرگز نسبت به مخالفان‌شان حکم به تکفیر ندادند. چگونه است که امروز مدعیان پیروی از مکتب صادق آل محمد (ص) نمی توانند حتی نظرات مخالف را در میان معتقدان به فقه آل محمد (ص) تاب بیاورند و با سخنان سنجیده، استدلال، منطق و در یک کلام رعایت آداب تخاطب انتقادات و اختلافات را پاسخ دهند و تا حد امکان رفع نمایند؟!
نقش احیاگری مکتب صادق آل محمد (ص) بر شریعت نبوی:
شریعت پیامبر بزرگ اسلام (ص) که بر آئین سهله و سمحه استوار بود و پس از وفات ایشان و دوران کوتاه حکومت امام علی (ع) و امام حسن مجتبی (ع) توسط ظالمان زورگو به افول گراییده بود در عهد امام صادق (ع) درخشش خود را بازیافت و گویی اسلام نبوی پس از دهها سال احیاگری‌ای مجدد از نوع رفتار و سلوک پیامبرانه را می‌طلبید که با حیات پربار و تلاش‌های مستمر صادق آل محمد (ص) تحقق عینی و عملی پیدا کرد.
برقراری صلح جهانی، ثمره‌ی شناساندن اسلام حقیقی به جهانیان:
ضمن تبریک میلاد باشکوه و سراسر رحمت پیامبر مهربانی و رافت و امام عقلانیت و ادب، امید داریم اخلاق کریمه و منش متعالی آن بزرگواران در حیات جوامع بشری مجال نشو و نماء پیدا کند و با ظهور آخرین ذخیره‌ی الهی حضرت مهدی (عج)، این حلقه‌ی گسترده‌ی مرام اخلاقی و آئین پیامبر (ص) در همه‌ی عرصه‌های زندگی بشری تبلور یابد.
روش و منش ششمین پیشوای دین اسلام، گمشده‌ی امروز جامعه‌ی بشری است. چنانچه منطق و سیره‌ی امام صادق (ع) که منطق اصیل برخاسته از کلام الهی است ( فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ) بر جهان اسلام طنین افکند، هیچ‌کس قادر نخواهد بود به نام اسلام و مسلمانی، موج وحشت، خشونت، جهل و نادانی به راه اندازد و مفاهیم متعالی و بی‌نظیر آئین اسلام را که بر پایه مدارا و انسانیت بنا شده است بازیچه اهداف شوم، ضد‌انسانی و تروریستی قرار دهد.
بر همه ما فرض است که بازشناسی روش فقهی مکتب امام صادق (ع) و منش و تعالیم نبی مکرم اسلام را سر لوحه‌ی امور فردی و روابط اجتماعی خود قرار دهیم تا با بصیرت یافتن در حقایق دین و پذیرش سخن منطقی از هر کسی و از هر جناح و گروهی که سخن حقی برای گفتن دارد، از توسعه‌ی دامنه‌ی منازعات بی‌حاصل و تفرقه افکن در جهان و به خصوص در جوامع اسلامی جلوگیری کنیم و بیش از پیش سعی نماییم با تاسی به مکارم الاخلاق نبوی که از پایه‌های اصلی آن مشی مدارا محور و رعایت سایر آداب انسانی‌ست، توسعه دهندهی صلح، آشتی و انسانیت که نمادهای اصلی کاملترین دین الهی هستند، باشیم و با رفتارهای خویش چهره حقیقی و سراسر نورانیت دین مبین اسلام را به یکایک افراد بشری در تمام نقاط جهان نشان دهیم که در این صورت قطعاً شاهد گرایش روزافزون جان‌های تشنه عدالت و حق‌محور به اسلام ناب محمدی (ص) خواهیم بود.
سید شهاب‌الدین چاوشی
