سینا آزادمنش: روز نوزدهم آذرماه حسن روحانی رئیس جمهور در جلسه هیات دولت گفت که دستور خرید واکسن کرونا از «یکی از کشورها» را صادر کرده است. او گفت «دیروز در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا درباره واکسن یکی از کشورها که کمی محل بحث است از وزیر بهداشت سوال کرده او گفته برای ما قابل قبول است و من دستور دادم که واکسن از آن کشور خریداری و وارد کشور شود.»
با این حال حسن روحانی نام آن کشور را نگفت. شیوه عجیب اطلاع رسانی در مورد خرید واکسن کرونا به رییس جمهور منحصر نیست. در چند ماه اخیر، درمورد نحوه اطلاع رسانی در خصوص این موضوع آشفتگی فراوانی در میان مسئولان دولتی دیده شده است.
پیش پرداخت واکسن را داده ایم؟
روز ۲۸ مهر مدیرکل نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو از پیوستن ایران به برنامه جهانی پیش خرید و توزیع عادلانه واکسن کووید۱۹ موسوم به «کوواکس» خبر داد.
کواکس (covax) طرحی است که در آن هفتاد و شش کشور ثروتمند جهان متعهد شده‌اند به یک برنامه جهانی واکسن کرونا با هدایت سازمان بهداشت جهانی ملحق شوند. هدف از این برنامه کمک به خرید و توزیع عادلانه واکسن کرونا است.
مدیرکل نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو گفت: با توجه به پیوستن ایران به برنامه جهانی کواکس هر زمان که واکسن کرونا در دنیا تولید شد، ایران نیز سهمیه خود را دریافت می کند اما در مورد اینکه ایران برای پیوستن به این برنامه پولی واریز کرده یا نه با توجه به اینکه این موضوع در حوزه کاری سازمان غذا و دارو نیست، اطلاعی ندارم.
کمی پیش از آن، پیش از این، علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته بود: با توافق انجام شده بین ایران و سازمان بهداشت جهانی، این سازمان به ایران برای پرداخت هزینه پیش پرداخت خرید واکسن و عضویت در برنامه پیش خرید واکسن کرونا مهلت کافی داده و از این نظر جای نگرانی وجود ندارد.
روز بیست و هشتم آبان سیما سادات لاری سخنگوی وزارت بهداشت درخصوص وضعیت پیش خرید واکسن کرونا از کوواکس گفت: «ما هم در حوزه تولید واکسن کرونا اقدام می‌کنیم و هم از آنجایی که ممکن است کشورهایی در این حوزه از ما جلوتر باشند باید در پیش خرید مشارکت می‌کردیم که این اقدام هم انجام شده است. در بین 180 کشوری که در کووکس قرار دارند، برخی کشورهای ضعیف و متوسط هستند و اکثر کشورهای اروپایی هم حضور دارند. در عین حال، 84 کشور پرداخت کننده پول هستند که ما هم جزو آن هستیم. البته آمریکا جزو این گروه کشورها نیست. پیش‌پرداخت حدود 52 میلیون دلار بوده که در حال انجام است. به هر حال ما مقداری مشکل تبادلات ارزی داریم، اما رئیس‌جمهور روی این موضوع اصرار دارند. »
با این حال در نهایت روز هفدهم آذر رئیس بانک مرکزی اعلام کرد که «از آنجا که خرید واکسن کرونا (covax) بایستی ازمسیر رسمی سازمان بهداشت جهانی انجام گیرد، تا کنون هر طریقی برای پرداخت و انتقال ارز مورد نیاز، به خاطر تحریم غیرانسانی دولت آمریکا وضرورت اخذ مجوز اوفک، با مانع مواجه شده است.»
در واکنش، یک سخنگوی کنسرسیوم کواکس گفت که مانع قانونی بر سر راه تهران برای خرید واکسن کرونا وجود ندارد.
ماجرای یخچال
مقام های وزارت بهداشت در روزهای ابتدایی پیوستن ایران به کوواکس به گونه ای صحبت کردند که ایران قرار است دست کم سه نوع واکسن بخرد. برای نمونه روز چهارم آذرماه حسین وطن پور رئیس دفتر توسعه فناوری سلامت وزارت بهداشت گفت که «ما حداقلی را اعلام کرده‌ایم و نام جمهوری اسلامی ایران را بین خریدکنندگان ثبت کرده‌ایم و بنا داریم از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم و با توجه به فناوری‌های مختلف تولید، تنها یک مدل واکسن نخریم. از این رو ما برای سه مدل مختلف واکسن درخواستمان را در کوواکس ثبت کرده‌ایم و اگر این محصولات برسد، مقایسه خوبی هم بین محصول خارجی و داخلی خواهیم داشت. اگر خودمان به موقع به تولید نرسیم، می‌توانیم مطمئن باشیم بخش پرخطر جامعه ما نیز همزمان با مردم دیگر نقاط دنیا این واکسن را می‌زنند.»
با این حال، کمی بعد که واکسن فایزر تاییدیه های لازم را گرفت و تا حد زیادی آماده توزیع شد، مسئولان وزارت بهداشت، از خرید آن کنار کشیدند. دلیل آنها این بود نگهداری این واکسن به دمای بسیار پایینی نیاز دارد و ما فریزرهای لازم برای این کار را نداریم.
این اظهارات با واکنش رییس سازمان هواپیمایی کشوری مواجه شد که گفت دو ایرلاین ایرانی آماده واردات هر نوع واکسنی از جمله فایزر هستند. در واکنش، کیانوش جهانپور رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت پاسخ داد که «زنجیره سرد، فقط انتقال از مبدا به فرودگاه مقصد نیست بلکه زنجیره سرد کل مسیر تلقیح واکسن به گروه هدف تا یک شهر و روستای دورافتاده را شامل می شود.»
وی با اشاره به زنجیره سرد منهای ۷۰ درجه مورد لزوم در واکسن کرونا فایزر، افزود: مشخص است که تزریق در فرودگاه و پای هواپیما انجام نمی شود و یک روز و یکساعت هم نیست. زنجیره سرد مورد نیاز برای این واکسن باید برای همه روزهای ورود، توزیع و تلقیح رعایت شود و دمای منهای ۷۰ درجه سلسیوس، از منظر زنجیره سرد نگهداری و توزیع، یک ضعف فناوری است.
کدام کشور، کدام واکسن؟
اینکه قرار است ایران چه واکسنی را از کدام کشور بخرد نیز معمایی شده. چنانکه گفته شد، رئیس دفتر توسعه فناوری سلامت وزارت بهداشت گفته بود که ایران سه مدل واکسن را از کوواکس درخواست کرده اما نام آنها را نگفته بود. رییس جمهور هم گفته بود دستور خرید یک نوع واکسن از یک کشور را داده که نام ان کشور هم اعلام نشده. مصطفی قانعی رییس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا هم پس از واکنش ها به منتفی شدن خرید واکسن فایزر گفت که «واکسن کرونای تولیدشده در شرکت فایزر تنها گزینه برای خرید واکسن مقابله با کرونا برای ایران نیست، بلکه واکسن های دیگری نیز هستند که با شرایط کشور مطابقت دارند.»
در این بین صرفا سخنگوی وزارت بهداشت روز ۲۴ آذر نام سه کشور را برد که ایران هرید واککسن از آنها را پیگیری می کند. این سه کشور هندوستان، روسیه و چین هستند که از قضا درمورد روسیه مقام های وزارت بهداشت، پیشتر واکسن تولیدشده در آنها را مورد تردید قرار داده بودند. برای مثال «مینو محرز» عضو کمیته علمی مبارزه با کرونا گفته بود «روس‌ها در زمینه ساخت واکسن هنوز موفق نشده‌اند و این یک نمایش است. به گفته او امکان ندارد ایران از واکسن ساخت روسیه استفاده کند چراکه ایمن‌بودنش اثبات نشده است.» در مورد چین نیز آمار کرونایی این کشور مورد تردید مسئولان ایرانی قرار گرفته بود. برای نمونه، کیانوش جهانپور، سخنگوی وقت وزارت بهداشت فروردین ماه امسال با اشاره به بروز همه گیری در ووهان چین، گفته بود «به نظر می‌رسد آمارهای چین یک شوخی تلخ بود. زیرا بسیاری در همه جهان فکر کردند این بیماری مثل آنفلوآنزا است و مرگ و میر کمتری دارد. همه این موارد مبتنی بر گزارش‌هایی بود که از چین گزارش می‌شد... اگر در چین گفته می‌شود دو ماهه یک اپیدمی مهار شده، باید بیشتر درباره آن فکر کرد.»
همه این تناقض ها، سوالات و ابهامات درمورد واکسن کرونا را بیشتر کرده. سوالاتی مانند اینکه حتی اگر قادر به خرید فایزر نیستیم، واکسن مدرنا که اخیرا تاییدیه ها را کسب کرده، را نیز نمی توانیم بخریم؟
واکسن ایرانی
مسئولان وزارت بهداشت بارها تاکید کرده اند که ایران برنامه خرید و تولید واکسن کرونا را همزمان پیگیری می کند اما به طور کلی برخی اظهارات آنها نشان می دهد که گویا صرفا به واکسن ایرانی امید بسته اند.
در حال حاضر، واکسنی که با حمایت ستاد اجرایی فرمان امام در حال تولید است، از سایر واکسن ها، جلوتر است. بر اساس آنچه رئیس ستاد اجرایی فرمان امام اعلام کرده، تزریق واکسن کرونای ساخت ایران، هفته اول دی ماه انجام خواهد شد. به گفته محمد مخبر، هر فاز تزریق این واکسن ٢٨ روز طول می‌کشد و این فرآیند در ٣ فاز انجام خواهد شد.
بر این اساس، این واکسن ابتدا بر روی ۵۶ نفر تزریق خواهد شد و بر روی جنسیت‌ها و یون‌های مختلفی آزمایش می‌شود، سپس در فاز دوم این واکسن به ۵٠٠ نفر تزریق خواهد شد و برای فاز سوم هیچ محدودیتی اعمال نمی‌شود
مخبر گفته است که «٣ تا ۴ ماه بعد از تست انسانی، ما به نقطه‌ای خواهیم رسید که کشور از واردات این واکسن بی نیاز می‌شود.»
این گونه اظهارات در کنار تناقضاتی که در خصوص خرید واکسن کرونا وجود دارد این نگرانی را ایجاد کرده که ایران اساسا از خرید واکسن انصراف دهد و صرفا به دنبال تولید داخلی آن باشدو تردیدی نیست که تولید واکسن در داخل مورد حمایت جامعه خواهد بود اما عقب انداختن خرید واکسن و به انتظار نشستن برای تولید داخلی آن، آن هم در شرایطی که بسیاری از کشورهای دنیا در حال پیش خرید واکسن هستند منطقی نیست. آیا این انتظار برای تولید داخلی و رفع وابستی به واردات یادآور صنعت خودروسازی کشور نیست که در آن به هر قیمتی، واردات خودرو طوری کترل می شود که خودروی داخلی تنها گزینه مشتریان باشد؟ آیا در موضوع واکسن که مسئله مرگ و زندگی ایرانیان دمطرح است و روزانه چند فوتی بر اثر کرونا داریم، می توان این گونه سیاستگذاری کرد؟
