سه‌شنبه ۳۱ فروردين ۱۴۰۰ | Tuesday, 20 April 2021
  • ارتباط با انتخاب
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیک
  • |
  • نظرسنجی
سه‌شنبه ۳۱ فروردين ۱۴۰۰ | Tuesday, 20 April 2021
  • صفحه نخست
  • اخبار انتخابات ۱۴۰۰
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • آی تی و فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
جستجو
ویدئو جدیدترین اخبار پربیننده ترین
لایو خبر عکس خواندنی ها اخبار ویژه
  • صفحه نخست
  • اخبار انتخابات ۱۴۰۰
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • آی تی و فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • ارتباط با انتخاب
  • پیوندها
  • آب و هوا
  • اوقات شرعی
  • مجله الکترونیک
  • نظرسنجی
  • آرشیو
ویدیو /  تردد با الاغ؛ ترفند حیرت‌انگیز برای فرار از محدودیت‌های کرونایی

ویدیو / تردد با الاغ؛ ترفند حیرت‌انگیز برای فرار از محدودیت‌های کرونایی

تماشا کنید: روزهای رویایی زاکانی / زاکانی در حیاط خلوت خود در مجلس چه می کند؟ از حاشیه های مالی تا تاسیس دفتر در خارج

تماشا کنید: روزهای رویایی زاکانی / زاکانی در حیاط خلوت خود در مجلس چه می کند؟ از حاشیه های مالی تا تاسیس دفتر در خارج

ویدیو / فرمانده ناجا: به دلیل شلوغی مترو و اتوبوس‌ها، اجرای طرح ترافیک باید متوقف شود

ویدیو / فرمانده ناجا: به دلیل شلوغی مترو و اتوبوس‌ها، اجرای طرح ترافیک باید متوقف شود

ویدیو / لحظه پرواز موفقیت آمیز بالگرد ناسا بر فراز مریخ

ویدیو / لحظه پرواز موفقیت آمیز بالگرد ناسا بر فراز مریخ

ویدیو / دفاع جالب الیکا عبدالرزاقی از فضای هنری کشور: اسم ما بد در رفته وگرنه جامعه تمیزی داریم

ویدیو / دفاع جالب الیکا عبدالرزاقی از فضای هنری کشور: اسم ما بد در رفته وگرنه جامعه تمیزی داریم

ویدیو / معاون وزیر آموزش: غایبان کلاس‎های مجازی مردود می ‎شوند

ویدیو / معاون وزیر آموزش: غایبان کلاس‎های مجازی مردود می ‎شوند

کد خبر: ۶۰۱۳۴
تاریخ انتشار: ۴۶ : ۱۳ - ۰۳ ارديبهشت ۱۳۹۱
سیاست >> سیاست داخلی
پ

از اندرونی تا بیرونی/ نگاهی به اندرونی شاهان قاجار و نقش و موقعیت زنان ساکن در آن

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
تاریخ ایرانی: حضور زن در دربار قاجار، از دوران فتحعلی‌شاه است که رنگی جدی به خود می‌گیرد. بنا به نقل میرزا تقی‌خان سپهر، فتحعلی‌شاه حدود هزار زن داشت که از آنان دویست و شصت فرزند متولد شد و صد و یک تن از این فرزندان باقی ماندند. عده‌ای از این زنان (حدود ۴۰ تن) از خانواده سلطنت و سایر شعب قاجاریه و بزرگ‌زادگان معتبر ایران بودند که فتحعلی‌شاه ‌‌نهایت احترام را به آنان می‌گذاشت و موقعیت و مقامی جداگانه داشتند اما از این طبقه زنان نجیبه هیچکدام طرف میل و رغبت او نبود و نمونه مشخص آنان آغاباجی دختر ابراهیم خلیل‌خان شیشه، والی قراباغ بود که با تجمل به خانه بخت آمد و قصری در امامزاده قاسم داشت ولی با همه احترامات شخصی هیچ طرف میل واقع نشد. در واقع این زنان را می‌توان گروگان‌های سیاسی دانست که وجه‌المصالحه درگیری و جنگ میان پدر و برادرانشان یا فتحعلی‌شاه قرار می‌گرفتند. اما مهم اینکه رسیدگی به اموال و دارایی پادشاه که از امور حکومتی بود در این دوره برعهده زنان اندرونی بود و شاه به علت اعتمادی که به آنان داشت، این مسئولیت را به اندرونی محول کرده بود. خدمات شخصی پادشاه از جمله تعیین کشیک‌های شبانه و نقال‌ها برعهده یکی از زنان شاه به نام بیگم جان خانم بود. او هر شب هجده نفر از زنان را در سه کشیک شبانه برای خدمت به پادشاه انتخاب می‌کرد. نظارت بر آشپزخانه و تقسیم غذا، بستن و مهر کردن مجموعه‌های غذا برعهده خانم کوچک، نبیره کریم‌خان زند بود.

 

از آنچه در تاریخ عضدی به ثبت رسیده درمی‌یابیم که اندرونی نمونه کوچکی از یک جامعه بود و اگر ساکنان این اجتماع را به بیرون راهی نبود، در عوض سعی می‌کردند محیط کوچک خود را جایی بهتر و شاد‌تر برای زندگی کنند. اما از آنجا که همه آن‌ها زنان یک مرد بودند، طبیعی است رقابت و حسادت میان آنان وجود داشت که فتحعلی‌شاه با تعیین مقام هر کس، سعی داشت از رقابت‌ها جلوگیری کند. تقسیم‌بندی به این شکل بود که مادر اصلی شاه دارای منزلت فراوان بود. پس از او مادران دیگر شاه و زنان نزدیک چون خاله‌ها و عمه‌ها از اعتبار زیادی برخوردار بودند. زنان عقدی که از خاندان اشراف بودند و فرزندانشان که به جانشینی شاه منصوب می‌شدند، در درجه بعدی قرار داشتند. زنان صیغه‌ای در مرتبه پس از آن‌ها بودند و در مرتبه آخر بازیگران و کنیزان قرار داشتند. این سلسله مراتب البته قراردادی بود و فتحعلی‌شاه گاه تمایل بیشتری به زنان صیغه‌ای خود نشان می‌داد و همین امر موجب دامن زدن به اختلاف‌ها و کینه‌ها می‌شد. زنان درباری به دلیل شرایط مناسب، امکانات کافی، اوقات فراغت و تمایل شاه به داشتن زنانی باسواد و با معلومات از آخوند طالقانی و میرزا عبدالوهاب معتمدالدوله (نشاط) درس می‌گرفتند. تعداد قابل توجهی از آن‌ها شعر می‌سرودند و بسیاری صاحب خط خوش بودند و نسخه‌های خط خوش قرآن کریم آنان در کتابخانه سلطنتی و آستانه قم موجود است.

 

حرمسرای ناصری اما آخرین حرمسرای گسترده پادشاهی ایران بود. در این حرمسرا آمیزه‌ای از سنت و تجدد و تقابل کهنه و نو به چشم می‌خورد که در شناخت تحولات مربوط به زنان، حایز اهمیت است. در مقایسه با حرمسرای فتحعلی‌شاه که زنانش بیشتر هنرمند، خطاط و شاعر بودند و دخالت آنان در امور سیاسی تقریبا محدود به شفاعت و میانجی‌گری بود، حرمسرای ناصری عرصه‌ای سیاسی محسوب می‌شد و در دوره‌های مختلف حکومت او، زنان نقشی تعیین کننده در مسایل سیاسی ایفا کردند. اولین آن‌ها مادر ناصرالدین شاه، ملک جهان قاجار بود که پس از فوت شوهرش وارد عرصه سیاست شد. او پس از درگذشت محمدشاه تا رسیدن ولیعهد (ناصرالدین شاه) از آذربایجان به تهران، زمام امور مملکتی را به دست گرفت. با سفرای کشورهای اروپایی مذاکره کرد و حمایت آنان را از پادشاهی پسرش، به دست آورد. در این دوره به گفته عباس اقبال، ظاهرا او از مشاوره ندیمه‌اش، زنی فرانسوی به نام حاجی عباس گل‌ساز بهره‌مند بود. این زن پس از ازدواج با حاجی عباس مسلمان شده، به ایران آمده بود و پرستاری و آموزش ناصرالدین شاه و خواهرش ملک‌زاده را برعهده داشت. او با ملک جهان راجع به زنان اروپایی که مملکت‌داری می‌کردند، صحبت می‌کرد و او را به دخالت در سیاست ترغیب می‌نمود.

 

در دوره اول حکومت ناصرالدین شاه اختلاف مهد علیا با امیرکبیر سرانجام به قتل امیر انجامید. مهد علیا ریاست حرم‌خانه شاه را برعهده داشت و علاوه بر آن، دستگاهی جداگانه در اختیار داشت که نامه‌ها و فرمان‌هایش را به زمامداران و ماموران حکومتی اعلام می‌کرد. او زنی مقتدر و قوی بود و نفوذ زیادی بر ناصرالدین شاه داشت.
 

همانند دوره فتحعلی شاه، زنان عقدی که از خاندان قاجار یا بزرگان دولتی بودند، به طور رسمی از اولویت بیشتری نسبت به زنان صیغه‌ای برخوردار بودند، اما میل و رغبت ناصرالدین شاه بیشتر به جانب زنان صیغه‌ای بود. در دوران صدارت اعتمادالسلطنه نوری، ناصرالدین شاه به جیران، دختری دهاتی از اهالی تجریش (که ابتدا برای رقص و آواز به خدمت مهد علیا درآمد)، دل باخت و او کم کم سوگلی حرم شد. علاقه ناصرالدین شاه به این دختر که جسور، اهل سوارکاری و شکار بود، چنان شد که به سنت‌های قاجار پشت پا زد و تصمیم گرفت پسر جیران، «ملک قاسم میرزا» را برخلاف تمام رسم و رسوم سلطنتی، ولیعهد اعلام کند و سرانجام این کار را کرد. تقدم تمایلات فردی بر سنت‌های جمعی و تبدیل آن‌ها به قوانین جدید، نشان دهنده تقابل میان سنت و تجدد دربار بود. جیران چنان اهمیتی یافته بود که صدراعظم شاه، میرزا آقاخان نوری سعی می‌کرد با به دست آوردن دل او و فرستادن هدایای گران قیمت، موقعیت خود را تثبیت کند، چون وساطتش برای هر کسی، پیش شاه مقبول واقع می‌شد. اما جیران بنابه دلایلی با نوری بنای مخالفت گذاشت و در تضعیف موقعیت او کوشید. جیران دومین زن مسلط بر حرمسرا (بعد از مهد علیا) بود که حتی نفوذ مهد علیا را نیز به مخاطره انداخت. اما پس از مدت کوتاهی فرزندانش فوت کردند و خودش نیز با فاصله اندکی پس از آن از میان رفت.

 

بعد از جیران در سال‌های میانی و پایانی حکومت ناصرالدین شاه، انیس‌الدوله، خدمتکار جیران به همسری شاه درآمد و کم کم جایگاه ویژه‌ای در حرمسرا یافت. او که زنی از طبقات پایین اجتماع و از روستای امامه بود، مورد علاقه و احترام شاه واقع شد و جلال و شوکت بسیار یافت. نفوذ سیاسی او در دربار تا حدی بود که مخالفتش با صدراعظم وقت، میرزا حسن خان سپهسالار – که او را از سفر فرنگ محروم کرد و بازگرداند – نقش عمده‌ای در کناره‌گیری صدراعظم از مقام خود داشت. در همین دوران، امینه اقدس، خزانه‌دار حرم و مورد اعتماد شاه، از زنان سوگلی دیگری بود که با بهره‌گیری از ضعف‌های فراوان شاه و برآوردن خواسته‌های عاطفی او، جایگاهی ویژه پیدا کرد. ملیجک برادرزاده امینه اقدس، محبوب ناصرالدین شاه بود. امینه اقدس با امین‌السلطان وزیر دربار ناصری همدست بود و بعدا در ارتقای پسرش علی‌اصغرخان امین‌السلطان به صدارت نقش ویژه‌ای ایفا کرد. اعتمادالسلطنه نقش انیس‌الدوله و امینه اقدس را در دربار به نقش صدراعظم و نایب‌السلطنه مانند می‌کرد.

 

ناصرالدین شاه تعصب پیشینیانش را نداشت. زنان حرم او با مردان اختلاط می‌کردند و یا مردان به دیدن آنان می‌آمدند. حرم که یادگار جامعه سنتی بود و حریمش همواره باید محفوظ می‌ماند، با تغییرات جامعه، دگرگونی و تغییر وضعیت تدریجی را تجربه می‌کرد. زنان فرنگی و پزشکان فرنگی دربار با زنان حرم مراوده داشتند و انیس‌الدوله به عنوان ملکه ایران، سفرای خارجی و هدایایشان را می‌پذیرفت. سوغات فرنگ مثل لباس‌ها و وسایل تزئینی وارد حرم می‌شد. پیانو اولین بار در حرم ناصری و برای انیس‌الدوله سوغات آورده شد و برخی زنان نواختن آن را آموختند. دوربین عکاسی، چهره زنان حرم را با لباس اندرون ثبت می‌کرد و درباریانی چون اعتمادالسلطنه با حسرت، اوقاتی را به یاد می‌آوردند که شهپر جبرئیل قادر به سائیده شدن در سراپرده حرم نبود. گرچه سفر سیاحتی انیس‌الدوله به همراه ناصرالدین شاه به فرنگ صورت نگرفت و او را از نیمه راه بازگرداندند، ناصرالدین شاه، امینه اقدس را به توصیه پزشکان، برای معالجه چشم به فرنگ فرستاد. تصمیم‌گیری برای فرستادن او به فرنگ و هراس از عواقب آن، چنان طولانی شد که وقتی به فرنگ رفت، دیگر کور شده بود و پزشکان نتوانستند کاری برایش انجام دهند. با این حال برخی علمای مذهبی به شدت با این سفر مخالفت کردند و شاه و دربار را عامل تضییع مذهب دانستند. حتی مردم تصنیفی هجوآمیز درباره این سفر سرودند. این تصنیف نشان می‌داد نه تنها شهپر جبرئیل که زبان مردم عادی نیز به حرمسرا باز شده است.

 

می‌توان گفت انتخاب انیس‌الدوله و امینه اقدس که زنانی از طبقات پایین اجتماع بودند، به عنوان ملکه و خزانه‌دار حرم و احترامی که در حرم داشتند، خود نشان دهنده از میان رفتن تدریجی سنت‌های طبقاتی و ورود به جامعه‌ای بود که در آن لیاقت و توانایی افراد بیش از اصل و نسب مورد توجه قرار می‌گرفت. همزمان تحولات در ظاهر نیز خود را نشان می‌داد. لباس زنان که پیش از این دوره «ارخالق» یعنی پیراهنی کوتاه همراه با دامنی بلند بود، در دوره ناصری تغییر کرد. معیرالممالک می‌نویسد پس از حضور ناصرالدین شاه در فرنگ و دیدن بالرین‌ها، شاه لباس آنان را پسندید و در بازگشت از سفر، دستور داد زنان حرمسرا دامن‌های خود را کوتاه کنند. از آنجا که مد لباس خانم‌ها از اندرون سرچشمه می‌گرفت، این لباس میان زنان اعیان و اشراف معمول شد. به این ترتیب نیم تنه‌ای جانشین ارخالق شد که با آستین شمشیری ساده و یقه عربی بسته برای پوشاندن بالاتنه به کار می‌رفت. این نیم تنه به گفته فووریه آنقدر کوتاه بود که با هر تکان مختصری قسمتی از بدن نمایان می‌شد. دامن‌ها کوتاه شد و تا سر زانو رسید، اما بسیار آهارزده می‌پوشیدند و به این ترتیب دامن به شعاعی حدود نیم ذرع یا بیشتر دور خانم‌ها را می‌گرفت. زنان دربار جوراب ساق کوتاه سفیدی می‌پوشیدند و ساق‌هایشان تا بالای زانو نمایان بود. کفش‌ها نوعی گالش فرنگی بود. زنان چارقدی کوچک نیز بر سر می‌کردند. هنگامی که موسیو پیلو تاجر فرانسوی با زنش به تهران آمد و چیزهای تازه آورد، باز تحولی در مد اندرون ایجاد شد. شلوارهای کشی جای جوراب‌های کوتاه را گرفت و کفش‌های چرمی جای گالش وارسی را. خانم‌ها در آرایش خود جواهرات و سنگ‌های قیمتی زیاد به کار می‌بردند. آرایش غلیظ، پوشیدن لباس بدن‌نما، پوشیدن چادر نازک در خانه، چشم و هم‌چشمی در انتخاب انواع پارچه، تجمل‌پرستی و رقابت در پوشاک میان زنان اعیان و اشراف معمول بود.

 

تغییرات ظاهری در آرایش و لباس زنان اندرون و الگوپذیری از زنان غربی، نشان دهنده حرکت سطوح بالای اجتماعی به سمت فرنگی مآب شدن بود. در دربار ناصری، زنان به شعر و نویسندگی نیز می‌پرداختند. مهد علیا هم طبع شعر داشت و هم نثر را به خوبی می‌نگاشت. به طوریکه نثر او را لئالی منثور می‌دانستند. از دختران ناصرالدین شاه، فروغ‌الدوله شاعر بود و نامه‌هایش نیز باقی مانده است. فخرالدوله شاعر بود و کتابت داستان امیرارسلان را برعهده داشت. فخرالملوک شاعر بود و تخلص شعری‌اش فخری. تاج‌السلطنه که خاطراتش در دوره بعد به چاپ رسید، زبان فرانسه و موسیقی می‌دانست و شعر می‌گفت. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که در دوره ناصرالدین شاه حرمسرا و روابط چه در درون و چه بیرون تغییرات زیادی را تجربه کرد.
لینک کوتاه
ارسال به تلگرام
بازید از صفحه اول ارسال به دوستان نسخه چاپی
گزارش خطا
0
وب گردی
کدام بسته اینترنتی بهتر است؟!

کدام بسته اینترنتی بهتر است؟!

بازیگر پیشکسوت: حقوقم کفاف خرج بنزین ماشینم را هم نمی‌دهد

بازیگر پیشکسوت: حقوقم کفاف خرج بنزین ماشینم را هم نمی‌دهد

شرکت‌کنندگان اسکار از زدن ماسک معاف شدند

شرکت‌کنندگان اسکار از زدن ماسک معاف شدند

بیشترین جستجوی گوگل ایرانیان در فروردین ۱۴۰۰

بیشترین جستجوی گوگل ایرانیان در فروردین ۱۴۰۰

حیوان آزار بوکانی دستگیر شد / متهم ۷۰ ساله است

حیوان آزار بوکانی دستگیر شد / متهم ۷۰ ساله است

نظرات بینندگان
نام:
ایمیل:
* نظر:
تصاویر
۱/۴
۱/۴
تصاویر: صعود به قله «کلاغ لانه»

تصاویر: صعود به قله «کلاغ لانه»

۲/۴
تصاویر: نمایشگاه خودروی شانگ‌های چین

تصاویر: نمایشگاه خودروی شانگ‌های چین

۳/۴
تصاویر: بی شناسنامه ها

تصاویر: بی شناسنامه ها

۴/۴
تصاویر: آتش سوزی درجنگل های بلوط کردستان

تصاویر: آتش سوزی درجنگل های بلوط کردستان

ببینید!

ویدیو / کارشناس صدا و سیما: ویروسی که سردار حجازی به آن مبتلا شدند، کرونا نبوده

ویدیو / ربات‌ها جای مشاوران اقتصادی را می‌گیرند؟ +زیرنویس فارسی

ویدیو / جزئیات و علت درگذشت محمد حجازی، جانشین فرماندهی نیروی‌قدس سپاه از زبان سخنگوی سپاه پاسداران

ویدیو / سخنگوی ستاد کرونا: محدودیت‌های کرونایی هوشمند می‌شود

ویدیو / خوشحالی حسن یزدانی پس از رسیدن به مدال طلا آسیا

ویدیو / ریزش کوه‌های اطراف گناوه بر اثر زلزله

تماشا کنید: پدیده وحدت شکن / آیا سعید محمد برنامه اصولگرایان برای ائتلاف در انتخابات ۱۴۰۰ را به هم می‌زند؟

آرشیو
پربازدیدها
روز هفته ماه سال

ویدیو / معاون وزیر آموزش: غایبان کلاس‎های مجازی مردود می ‎شوند

جزئیات مذاکرات ایران و عربستان / نتایج نخستین نشست «بسیار مثبت» بوده / هفته ی آینده، جلسه ی دوم / چه شد که سعودی در قبال تهران تغییر موضع داد؟

قیمت دلار، امروز ۳۱ فروردین ۱۴۰۰

عقب‌نشینی قیمت خودرو به روزهای پایانی سال ۹۹ / پراید ۱۳۱ حدود ۱۰۵ میلیون تومان و سمند ال.ایکس ۱۸۸ میلیون تومان قیمت خورد

قیمت طلا و سکه، امروز ۳۰ فروردین ۱۴۰۰

آخرین اخبار از وضعیت میرحسین موسوی و رهنورد به روایت خبرگزاری فارس

قیمت دلار و یورو در بازر آزاد، امروز ۳۰ فروردین ۱۴۰۰

آخرین آمار کرونا در ایران، ۳۰ فروردین ۱۴۰۰: فوت ۳۹۸ نفر در شبانه روز گذشته

تصاویری جدید از آیفون ۱۳ قرمز منتشر شد

سردار حجازی، جانشین فرمانده نیروی قدس سپاه درگذشت

رضا کریمی، عامل خرابکاری در نظنز، قبل از حادثه به خارج از کشور گریخته

قیمت دلار، امروز ۲۵ فروردین ۱۴۰۰

قیمت طلا و سکه، امروز ۲۶ فروردین ۱۴۰۰

ویدیو / جزئیات و علت درگذشت محمد حجازی، جانشین فرماندهی نیروی‌قدس سپاه از زبان سخنگوی سپاه پاسداران

بازداشت پدر ۵۲ ساله و پسر ۲۲ ساله سازنده کلیپ ساختگی «سیلی به یک روحانی»

اسما جانشین بشار می شود؟ / همسر بشار چگونه پس از درگذشت همسر حافظ اسد قدرت گرفت؟ / اسما می خواهد از دمشق یک دبی بسازد

بازار خودرو سکته کرد / پژو ۲۰۶ تا ۵۲ میلیون، سمند ۱۴ میلیون، پژو ۴۰۵ تا ۱۵ میلیون و تیبا ۲۶ میلیون ارزان شد / پراید ۹۰ میلیونی هم خریدار ندارد

جو بایدن پیروز انتخابات معرفی شد / فاکس نیوز، آسوشیتدپرس، سی ان ان و ان بی سی این خبر را اعلام کرده اند / بیانیه ترامپ: نتیجه انتخابات هنوز قطعی نشده / پیشنهاد داماد ترامپ به او برای پذیرش شکست

استفتاء مهم ایت الله سیستانی در باره مراسم عزاداری امام حسین (ع)

ترامپ: ایران اگر کرم بریزد بلایی سرش می آوریم که تا حالا سابقه نداشته!

دانش‌آموز ممتاز تهرانی بعد از کنکور خودکشی کرد

جدول غیررسمی افزایش حقوق بازنشستگان کشوری و لشکری / افزایش ۳۰ تا ۷۰ درصدی حقوق ها

مدیرعامل سایپا: خیال همه را از پراید راحت کردیم

ویدیو/ کتک زدن یک زن افغانستانی توسط مامور نیروی انتظامی

خواندنی ها
اپل از رنگ بنفش برای آیفون ۱۲ و ۱۲ مینی رونمایی کرد

اپل از رنگ بنفش برای آیفون ۱۲ و ۱۲ مینی رونمایی کرد

چرا گوشت فرآوری شده دشمن قلب شما است؟

چرا گوشت فرآوری شده دشمن قلب شما است؟

این  ۲ مکمل عمر شما را طولانی می‌کنند

این  ۲ مکمل عمر شما را طولانی می‌کنند

اپلیکیشن هلث میت به اپ گالری هواوی اضافه شد

اپلیکیشن هلث میت به اپ گالری هواوی اضافه شد

آخرین اخبار مهمترین عناوین روز

شرایط صدور کارت بانکی برای اتباع خارجی

ترامپ: به نامزدی در انتخابات آینده به طور جدی فکر می‌کنم

عراقچی درمورد ادعاهای صداوسیما از قول یک منبع مطلع: نمی دانم "منبع مطلع" پرس تی وی در وین کیست؛ هر کسی که هست، اصلا مطلع نیست

موج باورنکردنی چند دقیقه‌ای؛ ادعای سان: منچسترسیتی هم از سوپرلیگ کناره‌گیری می‌کند

نامه رییس فرهنگستان علوم پزشکی به نمکی: از درگیر کردن بخش خصوصی در بحث واکسن به شدت پرهیز شود / خطر رانت‌خواری و کاهش کیفیت واکسن بسیار زیاد می شود

اپل از رنگ بنفش برای آیفون ۱۲ و ۱۲ مینی رونمایی کرد

ویدیو / تردد با الاغ؛ ترفند حیرت‌انگیز برای فرار از محدودیت‌های کرونایی

چلسی در تلاش برای آماده‌سازی اسناد لازم برای خروج از سوپرلیگ اروپا

روحانی: جای تاسف است که بعداز ۴۰ سال هنوز عده ای بگویند در انتخابات باید بین بد و بدتر یکی را انتخاب کنیم

ترامپ: به نامزدی در انتخابات آینده به طور جدی فکر می‌کنم

عراقچی درمورد ادعاهای صداوسیما از قول یک منبع مطلع: نمی دانم "منبع مطلع" پرس تی وی در وین کیست؛ هر کسی که هست، اصلا مطلع نیست

روحانی: جای تاسف است که بعداز ۴۰ سال هنوز عده ای بگویند در انتخابات باید بین بد و بدتر یکی را انتخاب کنیم

فرمانده ستاد کرونا تهران: روند افزایشی کرونا در پایتخت تا هفته آینده ادامه دارد / تعداد موارد جدید بستری در استان در ۲۴ ساعت گذشته بالغ بر هزار نفر بود

چین: مذاکرات برجام وارد مقطع جدیدی شد / آماده ایم با طرف‌های مرتبط در خصوص تهیه متن توافق همکاری کنیم

عراقچی در خصوص گفت‌وگوهای فنی اخیر ایران و آژانس: برخی از موضوعات وجود دارد که در مورد آنها اختلاف داریم؛ این مسائل در سفر مقامات آژانس به تهران پیگیری می‌شود

بیانیه هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام پس از برگزاری نشست امروز در وین

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی به نقل از صالحی: غنی سازی حتی در زمان قطع کابل اصلی برق در نطنز، متوقف نشد / الان چندین زنجیره سانتریفیوژ در محلی که برق آن دچار آسیب شده بود، مجددا فعال شده

آتش زیر خاکستر در سراوان؛ انباشت گازوئیل در خانه روستائیان

احتمال تاخیر در دفن فوتی‌های پایتخت / شهرداری تهران: در صورت بدتر شدن شرایط، ظرفیت سردخانه‌ها احتمالا کفایت نمی‌کند

نماینده اتحادیه اروپا: پیشرفت‌هایی حاصل شده ولی کار بیشتری را می‌طلبد / دیپلماسی تنها راه عبور از چالش‌ها است

«مخالفت رییس شبکه خبر» با پخش دیدار امروز رییس‌جمهور با وجود موافقت علی عسکری

نماینده روسیه: هیأت‌های حاضر در وین برای مشورت با پایتخت‌ها بازمی‌گردند / نشست آتی اوایل هفته آینده دوباره تشکیل می‌شود

آغاز نشست کمیسیون مشترک برجام در وین با حضور ایران و گروه ۱+۴

محسن هاشمی: کاندیداتوری ریاست جمهوری به عنوان یکی از اعضای حزب کارگزاران به بنده پیشنهاد شد

مصباحی مقدم: هیئت عالی نظارت به نیابت از رهبر انقلاب مصوبات مجلس را بررسی می‌کند

آخرین اخبار از وضعیت میرحسین موسوی و رهنورد به روایت خبرگزاری فارس

سخنگوی هیئت رئیسه: جلسات علنی مجلس به صورت حضوری و آنلاین تشکیل می‌شود

قیمت طلا و سکه در بازار آزاد، امروز ۳۱ فروردین ۱۴۰۰

قیمت دلار و یورو در بازار آزاد، امروز ۳۱ فروردین ۱۴۰۰

نشست امروز کمیسیون مشترک برجام، ساعت ۱۶:۳۰ به وقت تهران

واکنش ربیعی به اختلاف رئیس‌جمهور و وزیر بهداشت درمورد کرونا: اخیرا با نمکی نشست یک ساعته داشتم؛ بسیاری از خوانش‌ها از صحبت‌های او نادرست است

شاخص کل بورس، امروز ۳۱ فروردین ۱۴۰۰

روحانی: واکسیناسیون حداکثری در راس برنامه های دولت قرار دارد / دنبال ایجاد قحطی در کشور بودند؛ دولت با تامین و توزیع کالا اجازه نداد این خواسته محقق شود

ربیعی: قرارداد خرید ۶۰ میلیون دوز واکسن اسپوتنیک وی نهایی شده؛ واکسن‌ها از خرداد وارد کشور می‌شود

آرشیو
وبگردی

بازیگر پیشکسوت: حقوقم کفاف خرج بنزین ماشینم را هم نمی‌دهد

بازیگر پیشکسوت: حقوقم کفاف خرج بنزین ماشینم را هم نمی‌دهد

بازداشت "خرس" به دست پلیس کرمان/ عکس

محبوب‌ترین عاشق و معشوق‌های سینمای ایران

شرکت‌کنندگان اسکار از زدن ماسک معاف شدند

حیوان آزار بوکانی دستگیر شد / متهم ۷۰ ساله است

سیارکی به اندازه اقیانوس‌پیما از کنار زمین می‌گذرد

بدرقه بازیگر تئاتر به خانه ابدی

محمدرضا داودنژاد: برای دستمزدهای آنچنانی باید به چیزهایی تن دهی که من ندادم

درگیری مرگبار در نظام‌آباد/ قتل ۳ جوان به دست گل‌فروشان

افتتاحیه پرهزینه جیمزباند در لندن

دستمزد ۱۸ میلیاردی گلزار برای هفت خوان؟

  • صفحه نخست
  • اخبار انتخابات ۱۴۰۰
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • آی تی و فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • |
  • ارتباط با ما
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیکی
  • |
  • نظرسنجی
  • |
  • جستجو
  • |
  • آرشیو
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به انتخاب است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
طراحی و تولید : "ایران سامانه"
کد خبر: ۶۰۱۳۴
تاریخ انتشار: ۴۶ : ۱۳ - ۰۳ ارديبهشت ۱۳۹۱
سیاست >> سیاست داخلی
پ

از اندرونی تا بیرونی/ نگاهی به اندرونی شاهان قاجار و نقش و موقعیت زنان ساکن در آن

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
تاریخ ایرانی: حضور زن در دربار قاجار، از دوران فتحعلی‌شاه است که رنگی جدی به خود می‌گیرد. بنا به نقل میرزا تقی‌خان سپهر، فتحعلی‌شاه حدود هزار زن داشت که از آنان دویست و شصت فرزند متولد شد و صد و یک تن از این فرزندان باقی ماندند. عده‌ای از این زنان (حدود ۴۰ تن) از خانواده سلطنت و سایر شعب قاجاریه و بزرگ‌زادگان معتبر ایران بودند که فتحعلی‌شاه ‌‌نهایت احترام را به آنان می‌گذاشت و موقعیت و مقامی جداگانه داشتند اما از این طبقه زنان نجیبه هیچکدام طرف میل و رغبت او نبود و نمونه مشخص آنان آغاباجی دختر ابراهیم خلیل‌خان شیشه، والی قراباغ بود که با تجمل به خانه بخت آمد و قصری در امامزاده قاسم داشت ولی با همه احترامات شخصی هیچ طرف میل واقع نشد. در واقع این زنان را می‌توان گروگان‌های سیاسی دانست که وجه‌المصالحه درگیری و جنگ میان پدر و برادرانشان یا فتحعلی‌شاه قرار می‌گرفتند. اما مهم اینکه رسیدگی به اموال و دارایی پادشاه که از امور حکومتی بود در این دوره برعهده زنان اندرونی بود و شاه به علت اعتمادی که به آنان داشت، این مسئولیت را به اندرونی محول کرده بود. خدمات شخصی پادشاه از جمله تعیین کشیک‌های شبانه و نقال‌ها برعهده یکی از زنان شاه به نام بیگم جان خانم بود. او هر شب هجده نفر از زنان را در سه کشیک شبانه برای خدمت به پادشاه انتخاب می‌کرد. نظارت بر آشپزخانه و تقسیم غذا، بستن و مهر کردن مجموعه‌های غذا برعهده خانم کوچک، نبیره کریم‌خان زند بود.

 

از آنچه در تاریخ عضدی به ثبت رسیده درمی‌یابیم که اندرونی نمونه کوچکی از یک جامعه بود و اگر ساکنان این اجتماع را به بیرون راهی نبود، در عوض سعی می‌کردند محیط کوچک خود را جایی بهتر و شاد‌تر برای زندگی کنند. اما از آنجا که همه آن‌ها زنان یک مرد بودند، طبیعی است رقابت و حسادت میان آنان وجود داشت که فتحعلی‌شاه با تعیین مقام هر کس، سعی داشت از رقابت‌ها جلوگیری کند. تقسیم‌بندی به این شکل بود که مادر اصلی شاه دارای منزلت فراوان بود. پس از او مادران دیگر شاه و زنان نزدیک چون خاله‌ها و عمه‌ها از اعتبار زیادی برخوردار بودند. زنان عقدی که از خاندان اشراف بودند و فرزندانشان که به جانشینی شاه منصوب می‌شدند، در درجه بعدی قرار داشتند. زنان صیغه‌ای در مرتبه پس از آن‌ها بودند و در مرتبه آخر بازیگران و کنیزان قرار داشتند. این سلسله مراتب البته قراردادی بود و فتحعلی‌شاه گاه تمایل بیشتری به زنان صیغه‌ای خود نشان می‌داد و همین امر موجب دامن زدن به اختلاف‌ها و کینه‌ها می‌شد. زنان درباری به دلیل شرایط مناسب، امکانات کافی، اوقات فراغت و تمایل شاه به داشتن زنانی باسواد و با معلومات از آخوند طالقانی و میرزا عبدالوهاب معتمدالدوله (نشاط) درس می‌گرفتند. تعداد قابل توجهی از آن‌ها شعر می‌سرودند و بسیاری صاحب خط خوش بودند و نسخه‌های خط خوش قرآن کریم آنان در کتابخانه سلطنتی و آستانه قم موجود است.

 

حرمسرای ناصری اما آخرین حرمسرای گسترده پادشاهی ایران بود. در این حرمسرا آمیزه‌ای از سنت و تجدد و تقابل کهنه و نو به چشم می‌خورد که در شناخت تحولات مربوط به زنان، حایز اهمیت است. در مقایسه با حرمسرای فتحعلی‌شاه که زنانش بیشتر هنرمند، خطاط و شاعر بودند و دخالت آنان در امور سیاسی تقریبا محدود به شفاعت و میانجی‌گری بود، حرمسرای ناصری عرصه‌ای سیاسی محسوب می‌شد و در دوره‌های مختلف حکومت او، زنان نقشی تعیین کننده در مسایل سیاسی ایفا کردند. اولین آن‌ها مادر ناصرالدین شاه، ملک جهان قاجار بود که پس از فوت شوهرش وارد عرصه سیاست شد. او پس از درگذشت محمدشاه تا رسیدن ولیعهد (ناصرالدین شاه) از آذربایجان به تهران، زمام امور مملکتی را به دست گرفت. با سفرای کشورهای اروپایی مذاکره کرد و حمایت آنان را از پادشاهی پسرش، به دست آورد. در این دوره به گفته عباس اقبال، ظاهرا او از مشاوره ندیمه‌اش، زنی فرانسوی به نام حاجی عباس گل‌ساز بهره‌مند بود. این زن پس از ازدواج با حاجی عباس مسلمان شده، به ایران آمده بود و پرستاری و آموزش ناصرالدین شاه و خواهرش ملک‌زاده را برعهده داشت. او با ملک جهان راجع به زنان اروپایی که مملکت‌داری می‌کردند، صحبت می‌کرد و او را به دخالت در سیاست ترغیب می‌نمود.

 

در دوره اول حکومت ناصرالدین شاه اختلاف مهد علیا با امیرکبیر سرانجام به قتل امیر انجامید. مهد علیا ریاست حرم‌خانه شاه را برعهده داشت و علاوه بر آن، دستگاهی جداگانه در اختیار داشت که نامه‌ها و فرمان‌هایش را به زمامداران و ماموران حکومتی اعلام می‌کرد. او زنی مقتدر و قوی بود و نفوذ زیادی بر ناصرالدین شاه داشت.
 

همانند دوره فتحعلی شاه، زنان عقدی که از خاندان قاجار یا بزرگان دولتی بودند، به طور رسمی از اولویت بیشتری نسبت به زنان صیغه‌ای برخوردار بودند، اما میل و رغبت ناصرالدین شاه بیشتر به جانب زنان صیغه‌ای بود. در دوران صدارت اعتمادالسلطنه نوری، ناصرالدین شاه به جیران، دختری دهاتی از اهالی تجریش (که ابتدا برای رقص و آواز به خدمت مهد علیا درآمد)، دل باخت و او کم کم سوگلی حرم شد. علاقه ناصرالدین شاه به این دختر که جسور، اهل سوارکاری و شکار بود، چنان شد که به سنت‌های قاجار پشت پا زد و تصمیم گرفت پسر جیران، «ملک قاسم میرزا» را برخلاف تمام رسم و رسوم سلطنتی، ولیعهد اعلام کند و سرانجام این کار را کرد. تقدم تمایلات فردی بر سنت‌های جمعی و تبدیل آن‌ها به قوانین جدید، نشان دهنده تقابل میان سنت و تجدد دربار بود. جیران چنان اهمیتی یافته بود که صدراعظم شاه، میرزا آقاخان نوری سعی می‌کرد با به دست آوردن دل او و فرستادن هدایای گران قیمت، موقعیت خود را تثبیت کند، چون وساطتش برای هر کسی، پیش شاه مقبول واقع می‌شد. اما جیران بنابه دلایلی با نوری بنای مخالفت گذاشت و در تضعیف موقعیت او کوشید. جیران دومین زن مسلط بر حرمسرا (بعد از مهد علیا) بود که حتی نفوذ مهد علیا را نیز به مخاطره انداخت. اما پس از مدت کوتاهی فرزندانش فوت کردند و خودش نیز با فاصله اندکی پس از آن از میان رفت.

 

بعد از جیران در سال‌های میانی و پایانی حکومت ناصرالدین شاه، انیس‌الدوله، خدمتکار جیران به همسری شاه درآمد و کم کم جایگاه ویژه‌ای در حرمسرا یافت. او که زنی از طبقات پایین اجتماع و از روستای امامه بود، مورد علاقه و احترام شاه واقع شد و جلال و شوکت بسیار یافت. نفوذ سیاسی او در دربار تا حدی بود که مخالفتش با صدراعظم وقت، میرزا حسن خان سپهسالار – که او را از سفر فرنگ محروم کرد و بازگرداند – نقش عمده‌ای در کناره‌گیری صدراعظم از مقام خود داشت. در همین دوران، امینه اقدس، خزانه‌دار حرم و مورد اعتماد شاه، از زنان سوگلی دیگری بود که با بهره‌گیری از ضعف‌های فراوان شاه و برآوردن خواسته‌های عاطفی او، جایگاهی ویژه پیدا کرد. ملیجک برادرزاده امینه اقدس، محبوب ناصرالدین شاه بود. امینه اقدس با امین‌السلطان وزیر دربار ناصری همدست بود و بعدا در ارتقای پسرش علی‌اصغرخان امین‌السلطان به صدارت نقش ویژه‌ای ایفا کرد. اعتمادالسلطنه نقش انیس‌الدوله و امینه اقدس را در دربار به نقش صدراعظم و نایب‌السلطنه مانند می‌کرد.

 

ناصرالدین شاه تعصب پیشینیانش را نداشت. زنان حرم او با مردان اختلاط می‌کردند و یا مردان به دیدن آنان می‌آمدند. حرم که یادگار جامعه سنتی بود و حریمش همواره باید محفوظ می‌ماند، با تغییرات جامعه، دگرگونی و تغییر وضعیت تدریجی را تجربه می‌کرد. زنان فرنگی و پزشکان فرنگی دربار با زنان حرم مراوده داشتند و انیس‌الدوله به عنوان ملکه ایران، سفرای خارجی و هدایایشان را می‌پذیرفت. سوغات فرنگ مثل لباس‌ها و وسایل تزئینی وارد حرم می‌شد. پیانو اولین بار در حرم ناصری و برای انیس‌الدوله سوغات آورده شد و برخی زنان نواختن آن را آموختند. دوربین عکاسی، چهره زنان حرم را با لباس اندرون ثبت می‌کرد و درباریانی چون اعتمادالسلطنه با حسرت، اوقاتی را به یاد می‌آوردند که شهپر جبرئیل قادر به سائیده شدن در سراپرده حرم نبود. گرچه سفر سیاحتی انیس‌الدوله به همراه ناصرالدین شاه به فرنگ صورت نگرفت و او را از نیمه راه بازگرداندند، ناصرالدین شاه، امینه اقدس را به توصیه پزشکان، برای معالجه چشم به فرنگ فرستاد. تصمیم‌گیری برای فرستادن او به فرنگ و هراس از عواقب آن، چنان طولانی شد که وقتی به فرنگ رفت، دیگر کور شده بود و پزشکان نتوانستند کاری برایش انجام دهند. با این حال برخی علمای مذهبی به شدت با این سفر مخالفت کردند و شاه و دربار را عامل تضییع مذهب دانستند. حتی مردم تصنیفی هجوآمیز درباره این سفر سرودند. این تصنیف نشان می‌داد نه تنها شهپر جبرئیل که زبان مردم عادی نیز به حرمسرا باز شده است.

 

می‌توان گفت انتخاب انیس‌الدوله و امینه اقدس که زنانی از طبقات پایین اجتماع بودند، به عنوان ملکه و خزانه‌دار حرم و احترامی که در حرم داشتند، خود نشان دهنده از میان رفتن تدریجی سنت‌های طبقاتی و ورود به جامعه‌ای بود که در آن لیاقت و توانایی افراد بیش از اصل و نسب مورد توجه قرار می‌گرفت. همزمان تحولات در ظاهر نیز خود را نشان می‌داد. لباس زنان که پیش از این دوره «ارخالق» یعنی پیراهنی کوتاه همراه با دامنی بلند بود، در دوره ناصری تغییر کرد. معیرالممالک می‌نویسد پس از حضور ناصرالدین شاه در فرنگ و دیدن بالرین‌ها، شاه لباس آنان را پسندید و در بازگشت از سفر، دستور داد زنان حرمسرا دامن‌های خود را کوتاه کنند. از آنجا که مد لباس خانم‌ها از اندرون سرچشمه می‌گرفت، این لباس میان زنان اعیان و اشراف معمول شد. به این ترتیب نیم تنه‌ای جانشین ارخالق شد که با آستین شمشیری ساده و یقه عربی بسته برای پوشاندن بالاتنه به کار می‌رفت. این نیم تنه به گفته فووریه آنقدر کوتاه بود که با هر تکان مختصری قسمتی از بدن نمایان می‌شد. دامن‌ها کوتاه شد و تا سر زانو رسید، اما بسیار آهارزده می‌پوشیدند و به این ترتیب دامن به شعاعی حدود نیم ذرع یا بیشتر دور خانم‌ها را می‌گرفت. زنان دربار جوراب ساق کوتاه سفیدی می‌پوشیدند و ساق‌هایشان تا بالای زانو نمایان بود. کفش‌ها نوعی گالش فرنگی بود. زنان چارقدی کوچک نیز بر سر می‌کردند. هنگامی که موسیو پیلو تاجر فرانسوی با زنش به تهران آمد و چیزهای تازه آورد، باز تحولی در مد اندرون ایجاد شد. شلوارهای کشی جای جوراب‌های کوتاه را گرفت و کفش‌های چرمی جای گالش وارسی را. خانم‌ها در آرایش خود جواهرات و سنگ‌های قیمتی زیاد به کار می‌بردند. آرایش غلیظ، پوشیدن لباس بدن‌نما، پوشیدن چادر نازک در خانه، چشم و هم‌چشمی در انتخاب انواع پارچه، تجمل‌پرستی و رقابت در پوشاک میان زنان اعیان و اشراف معمول بود.

 

تغییرات ظاهری در آرایش و لباس زنان اندرون و الگوپذیری از زنان غربی، نشان دهنده حرکت سطوح بالای اجتماعی به سمت فرنگی مآب شدن بود. در دربار ناصری، زنان به شعر و نویسندگی نیز می‌پرداختند. مهد علیا هم طبع شعر داشت و هم نثر را به خوبی می‌نگاشت. به طوریکه نثر او را لئالی منثور می‌دانستند. از دختران ناصرالدین شاه، فروغ‌الدوله شاعر بود و نامه‌هایش نیز باقی مانده است. فخرالدوله شاعر بود و کتابت داستان امیرارسلان را برعهده داشت. فخرالملوک شاعر بود و تخلص شعری‌اش فخری. تاج‌السلطنه که خاطراتش در دوره بعد به چاپ رسید، زبان فرانسه و موسیقی می‌دانست و شعر می‌گفت. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که در دوره ناصرالدین شاه حرمسرا و روابط چه در درون و چه بیرون تغییرات زیادی را تجربه کرد.
رومیس د
رازیانه د
ارسال به تلگرام
رومیس د
رازیانه د
رومیس د
رازیانه د
رومیس د
رازیانه د
رومیس د
رازیانه د
رومیس د
رازیانه د
رومیس د
رازیانه د
  • صفحه نخست
  • اخبار انتخابات ۱۴۰۰
  • سیاست
  • بین الملل
  • تاریخ
  • اقتصاد
  • اجتماع
  • آی تی و فناوری
  • فرهنگ و هنر
  • حوادث
  • ورزش
  • خواندنی ها
  • سلامت
  • ویدیو
  • عکس
  • درباره انتخاب
  • |
  • ارتباط با ما
  • |
  • پیوندها
  • |
  • آب و هوا
  • |
  • اوقات شرعی
  • |
  • مجله الکترونیکی
  • |
  • نظرسنجی
  • |
  • جستجو
  • |
  • آرشیو
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به انتخاب است و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
طراحی و تولید : "ایران سامانه"