پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : خواب فعاليت بسيار پيچيده‌اي است. مراحل مشخصي از خواب در رشد بدن، فرآيند يادگيري، حافظه و عملكرد روزانه موثر هستند.
دانشمندان معتقدند مغز در مرحله خواب REM ترميم مي‌شود. جالب است بدانيد مغز در مرحله‌اي از خواب، بسيار فعال است و متابوليسم آن تا 20 درصد افزايش مي‌يابد.
همچنين الگوي امواج مغزي (EEG) بسيار شبيه زمان بيداري مي‌شود و ضربان قلب و تنفس به سطح بيداري در روز مي‌رسد.
دماي بدن و فشار خون افزايش مي‌يابد و سيستم عصبي سمپاتيك كه پاسخ‌هاي تحريكي را ايجاد مي‌كند دو برابر بيداري فعال مي‌شود.
به طور خلاصه خواب REM مرحله‌اي از خواب است كه در آن مغز كاملا فعال است اما فعاليت مغز به صورتي نيست كه شخص به اطراف خود واقف و در نتيجه بيدار باشد.
همچنين در مرحله خواب REM يادگيري تكميل و آنچه آموخته‌ايم در حافظه تثبيت مي‌شود. براي همين دانش‌آموزاني كه تمام شب را براي خواندن درس بيدار مي‌مانند، اغلب كمتر از كساني كه خواب كافي دارند اطلاعات خود را به ياد مي‌آورند.
اين مرحله معمولا با رويا ديدن فعال همراه است و ما اغلب روياهايي را كه نزديك به صبح ديده‌ايم به ياد مي‌آوريم.
البته به نظر مي‌رسد روياهاي صادقه مرتبط با مرحله‌اي غير از REM باشد (مرحله خواب آرام)، در خواب طبيعي شبانه دورهاي خواب REM حدود پنج تا 30 دقيقه طول مي‌كشد و حدودا هر يك ساعت و نيم يكبار تكرار مي‌شوند.
خواب REM مجموعا حدود 25 درصد كل زمان خواب را در افراد جوان تشكيل مي‌دهد. نوع ديگري از خواب كه به خواب موج آهسته هم معروف است، چهار مرحله دارد.
در اين چهار مرحله، خواب بتدريج از سبك به بسيار عميق تبديل مي‌شود. مرحله سه و چهار كه خواب عميق محسوب مي‌شوند، لذت‌بخش‌ترين و آرامش‌بخش‌ترين مراحل خواب به شمار مي‌آيند.
فردي كه خواب عميقش محدود شده باشد (مراحل سه و چهار) با احساس خستگي بيدار مي‌شود. اين احساس هيچ ارتباطي به طول زمان در بستر ماندن وي ندارد.
خواب عميق به طور طبيعي حدود 20 درصد از كل زمان خواب افراد جوان را تشكيل مي‌دهد، اما افراد بالاي 65 سال بندرت به مراحل سه و چهار خواب وارد مي‌شوند. در واقع خواب آنها اصولا سبك است. به همين علت افراد پير اغلب دچار خستگي مزمن هستند.
در خواب عميق، نفس كشيدن بسيار كند مي‌شود. فشارخون پايين مي‌آيد و ضربان قلب حدود 30 درصد كمتر از بيداري مي‌شود. در اين مرحله بيدار كردن فرد خوابيده بسيار دشوار است.
شايد بتوان روياهاي صادقه را نيز به اين بخش از خواب مربوط دانست. ثابت شده است كه روياها طي خواب موج آهسته هم ايجاد مي‌شوند، گاهي حتي كابوس هم در جريان اين نوع خواب اتفاق مي‌افتد.
تفاوت روياهايي كه در خواب موج آهسته ايجاد مي‌شوند با روياهاي خواب REM اين است كه روياهاي خواب REM ممكن است به خاطر آورده شوند در حالي كه روياهاي خواب موج آهسته معمولا در خاطر نمي‌مانند.
به عبارت ديگر روياهاي زمان خواب آهسته در حافظه تثبيت نمي‌شوند. در خواب عميق تجديد قواي بدن و ترميم آن صورت مي‌گيرد.
در آغاز اين مرحله غده هيپوفيز پالسي را مخصوص هورمون رشد آزاد مي‌كند كه باعث رشد پوست و ترميم ماهيچه‌ها مي‌شود.
همچنين در خواب عميق سطح موادي كه سيستم ايمني را فعال مي‌كنند، در خون افزايش مي‌يابد. بنابراين خواب عميق به دفاع بدن در برابر عفونت كمك مي‌كند.
خواب براي سلامت و تندرستي انسان بسيار مهم است.در خواب عميق سطح موادي كه سيستم ايمني را فعال‌مي‌كند، در خون افزايش مي‌يابد بنابراين خواب عميق به دفاع بدن در برابر عفونت كمك مي‌كند
به طور خلاصه بعد از آرام گرفتن در بستر، وقتي در خواب سبكي فرو مي‌رويم، درواقع به مرحله اول خواب وارد شده‌ايم و به طور طبيعي اين مرحله بتدريج عميق‌تر مي‌شود تا به مرحله دو، سه و چهار (خواب موج آهسته) تبديل شود، سپس از خواب عميق به خواب سبك برمي‌گرديم، يعني از مرحله چهار برمي‌گرديم به مراحل سه ، دو و يك. اين رفت و برگشت حدود يك ساعت و نيم به طول مي‌انجامد.
سپس اولين خواب REM كه اغلب بسيار كوتاه است، تجربه مي‌شود. اين سيكل خواب موج آهسته و سپس REM تا صبح سه تا پنج بار تكرار مي‌شود.
در اين سيكل‌ها هرچه به صبح نزديك مي‌شويم، از مدت خواب موج آهسته كم و بر ميزان خواب REM افزوده مي‌شود بنابراين يك‌سوم ابتدايي شب باارزش‌ترين زمان خواب را تشكيل مي‌دهد.
در ضمن اگر مدتي بي‌خوابي كشيده باشيم، خيلي سريع‌تر مراحل يك و دو را طي كرده و به خواب عميق سه و چهار وارد مي‌شويم.
محققان بيولوژي مي‌گويند برخورداري از خواب مناسب براي سلامت و تندرستي انسان بسيار مهم است. اگر براي خوابيدن دچار مشكل هستيد و در طول شب چند بار از خواب بيداري مي‌شويد يا در طول روز احساس خستگي شديد مي‌كنيد، مي‌توانيد اين ترفند را استفاده كنيد.
از يك برنامه‌ريزي منظم تبعيت كنيد
بارها شنيده‌ايد كه بهتر است هر روز در يك ساعت مشخص از خواب بيدار شده و در يك ساعت منظم به رختخواب برويد و حتي آخر هفته‌ها هم از اين الگو تبعيت كنيد، اما چرا اين كار اهميت دارد؟ در واقع اين مساله تمام ريتم‌هاي گردش را به هم ارتباط مي‌دهد. خواب فرآيندي است كه تنظيم‌كننده كل فعاليت‌هاي بدن
است.
سونيا آنكولي، استاد دانشگاه كاليفرنيا مي‌گويد: اگر يك شب درست بخوابيد، اين كار به وضعيت خواب شب آينده‌تان نيز كمك مي‌كند، زيرا شما بايد در زمان‌هاي مشخصي از روز بيدار باشيد وگرنه تا زماني كه دوباره به خواب برويد، احساس خواب‌آلودگي خواهيد كرد بنابراين بهتر است برنامه مشخصي داشته باشيد و پيش از خواب به فعاليت‌هاي آرامش‌بخشي مانند حمام آب گرم يا مطالعه بپردازيد.
زمان خواب همه چيز را تعطيل كنيد
اگر ساعتي روبه‌روي تخت شماست، آن را جابه‌جا كنيد. خارج كردن ساعت از محيط خواب 90 درصد مشكل افرادي را كه سخت به خواب مي‌روند حل مي‌كند. اگر به محض بيدار شدن از خواب بخواهيد بدانيد ساعت چند است، ناگهان خود را از خوابي آرام به مرحله بيداري كامل خواهيد كشاند، در اين صورت دچار مشكل مي‌شويد.
به طور كلي وقتي مسووليت‌ها زياد مي‌شود، خواب اولين چيزي است كه از مدار اهميت خارج مي‌شود، اما با برنامه‌ريزي درست در زمان مي‌توان با همراه داشتن مسووليت‌ها، ميزان خواب را تنظيم كرد، زيرا خواب مناسب تاثير بسزايي در سلامت و تندرستي انسان دارد.
سيما سبزه‌خواه - كارشناس ارشد فيزيولوژي
