گیر مذاکرات وین کجاست؟ / اختلافات ایران و آمریکا بر سر چیست؟

John Krzyzaniak در اندیشکده انگلیسی «انستیو بین‌المللی مطالعات استراتژیک» در تحلیلی نوشت: علیرغم تلاش های جدید، مذاکرات احیای توافق هسته ای ایران در بن بست قرار دارد. به گفته ی کارشناسان، لازم است که تهران و واشنگتن برای دستیابی به یک حد وسط در مورد خواسته های حداکثری خود مصالحه کنند.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: همانطور که می دانید، ایالات متحده و سایر طرفها شامل چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلیس و اتحادیه اروپا ششمین دور مذاکرات را با هدف بازگرداندن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در 20 ژوئن به پایان رساندند. در واقع مذاکرات در بن بست قرار دارد و تهران در اواسط ماه ژوئیه اعلام کرد که فرستادگانش تا پس از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور منتخب در 5 آگوست برای گفتگوی بیشتر به وین باز نمی گردند. اما هنوز هیچ تاریخی برای دور بعدی مذاکرات تعیین نشده است و نگران کننده تر این که خواسته های غیرواقعی آمریکا و ایران نشان می دهد که توافق برای احیای برجام ممکن است به زودی اتفاق نیفتد.

مطالبات ایران

مقامات ارشد ایرانی در طول یک سال خواسته های حداکثری خود را از آمریکا مطرح کرده اند.کاظم غریب آبادی، نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی تعدادی از این خواسته ها را در مصاحبه ای مطرح کرده است. به ویژه چهار مورد از خواسته های ایران مشکل ساز هستند.

مورد اول مربوط به زمان لغو تحریم ها است. در ماه فوریه، ایران گفت که ایالات متحده باید ابتدا تحریم ها را لغو کند تا امکان بازگشت تهران به برجام فراهم شود. همچنین گفت که باید به ایران اجازه داده شود تا قبل از اجرای تعهدات خود نوعی راستی آزمایی در مورد برداشتن تحریم ها انجام دهد. اگرچه ممکن است این خواسته ی تهران منطقی به نظر برسد، اما آنچه واقعاً ایران انتظار دارد تحقق منافع اقتصادی مانند امضای قراردادها و اتمام معاملات است. روندی که مقامات ایرانی گفته اند ممکن است قبل از راستی آزمایی کامل، شش ماه طول بکشد. به طور خلاصه، آنچه ایران واقعاً می خواهد چیزی فراتر از یک تأیید ساده است. همانطور که یک دیپلمات غربی گفت، تهران می خواهد که ایالات متحده به عنوان یک مدیر تجاری و ضامن اقتصادی ایران عمل کند.

خواسته دوم جبران خسارت است. مقامات ایرانی معتقدند که ایالات متحده باید بهای خسارت اقتصادی ناشی از تحریم ها را در شرایطی که ایران هنوز به توافق پایبند بود، بپردازد. تحریم ها در واقع مانع دسترسی ایران به تجهیزات ضروری پزشکی در زمان مقابله با همه گیری کووید-19 شد و بنابراین به رنج شهروندان ایرانی کمک کرد.  اما این درخواست نیز شانسی برای اجرایی شدن ندارد. علاوه بر این، در حالی که آسیب های اقتصادی و رنج های انسانی ناشی از تحریم ها برگشت ناپذیر است، ایران نیز گام های برگشت ناپذیری در زمینه ی برنامه ی هسته ای خود برداشته است. از جمله می توان به ساخت اورانیوم فلزی و همچنین تحقیق و توسعه در زمینه ی سانتریفیوژهای پیشرفته اشاره کرد که بازگشت مجدد ایران به توافق هسته ای را پیچیده تر کرده است.

سومین خواسته که توسط بسیاری از مقامات ایرانی از جمله عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه مطرح شد، این است که ایالات متحده تمامی 1500 تحریم وضع شده از سوی دولت ترامپ از جمله برخی از موارد غیر مرتبط با برنامه هسته ای را لغو کند. در ماه آوریل، ایالات متحده در مورد این مسئله انعطاف نشان داد و ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ی آمریکا گفت: ما آماده هستیم تا اقدامات لازم را برای بازگشت به پایبندی به برجام انجام دهیم. از جمله آمادگی داریم تا به لغو تحریم های مغایر با برجام بپردازیم. اما همانطور که بعداً آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه اظهار داشت، دولت بایدن قصد ندارد همه تحریم های دوران ترامپ را لغو کند بلکه فقط برخی از آنها لغو می شود. با این وجود، غریب آبادی، نماینده ایران در سازمان ملل در 28 ژوئیه از این موضوع گلایه کرد که ایالات متحده حتی پس از مذاکرات هنوز از لغو حدود 500 تحریم دولت ترامپ خودداری می کند.

سرانجام، ایران می خواهد ضمانتی داشته باشد که آمریکا پس از احیای برجام مجدداً از توافق خارج نشود. دولت بایدن نمی تواند چنین تضمینی بدهد زیرا هیچ راهی وجود ندارد که رئیس جمهور فعلی بتواند دولت های آینده یا کنگره را مجبور به رعایت این توافق کند. ایران منافع قابل ملاحظه ای را از احیای برجام به دست خواهد آورد که از آن جمله می توان به بازگرداندن دارایی های مسدودشده اش در خارج از این کشور اشاره کرد. علاوه بر این، خروج واشنگتن از توافق هسته ای برای ایالات متحده نیز هزینه داشته است. شاید برخی در واشنگتن از این موضوع درس گرفته باشند، به ویژه با توجه به پیشرفت سریع برنامه هسته ای ایران در سال 2021.

موضع جاه طلبانه آمریکا

فقط ایران نیست که خواسته های غیر واقعی دارد. آمریکا نیز اهداف بلندپروازانه ای را دنبال می کند که احیای برجام را با مشکل مواجه کرده است. واشنگتن خواستار مذاکره در مورد اقدامات منطقه ای ایران و موشک های بالستیک این کشور است. همچنین واشنگتن تمایل دارد که تمدید محدودیت های هسته ای در توافق جدید لحاظ شود. قبل از آغاز مذاکرات در وین، طرف آمریکایی این خواسته ها را به صورت جدی اعلام کرد. به عنوان مثال، در ماه ژانویه، بلینکن از جستجوی یک توافق طولانی تر و قوی تر با تهران صحبت کرد. در حالی که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا گفت که در صورت ورود مجدد آمریکا به توافق هسته ای باید در مورد برنامه موشک های بالستیک تهران هم بحث و گفتگو شود.

بعید به نظر می رسد که ایران به این خواسته های آمریکا تن دهد. از نظر تهران چنین خواسته ای با تمایل واشنگتن برای بازگشت به توافق اولیه و پایبندی به تعهدات برجام مغایرت دارد. زیرا افزودن این خواسته ها به منزله ی زیاده خواهی واشنگتن در تعهدات خواهد بود.

آیا سازش امکان پذیر است؟

یکی از نمونه های سازش احتمالی بین ایران و واشنگتن مربوط به خارج کردن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان های تروریستی خارجی آمریکا است. این تحریم خاص توسط دولت ترامپ اعمال شد. با این حال، از آنجایی که این موضوع به برنامه هسته ای ارتباطی ندارد، دولت بایدن مجبور نیست آن را لغو کند تا به تعهدات خود در برجام بازگردد. گفته می شود ایالات متحده پیشنهاد حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را از لیست مورد بحث در صورتی که ایران با گفتگو در زمینه ی سایر مسائل مورد نظر آمریکا همچون اقدامات منطقه ای ایران و موشک های بالستیک موافقت کند، داده است.

در حالی که مذاکرات در وین پیشرفت واقعی را به همراه داشت، اما هر دو طرف در صورت تمایل به احیای توافق، باید به مصالحه های بیشتری با یکدیگر روی بیاورند. رئیس جمهور رئیسی در جریان مبارزات انتخاباتی اش گفت که به برجام متعهد است. اکنون که او بر سر کار است، باید سریع دست به عمل بزند و به میز مذاکره برگردد تا حرف و عملش با یکدیگر مطابقت داشته باشد. اما برای دستیابی به سازش، اراده سیاسی دو طرف نیاز است.