روزنامه اینترنتی فراز نوشت: فروشگاه‌های زنجیره‌ای جانبو، مانند قارچ در حال تکثیر در تمام نقاط کشور هستند. فروشگاه‌های جانبو در ظاهر، فروشگاه‌های همیشه تخفیفی هستند که شاید کمتر کسی از هموطنان ما بداند که این فروشگاه‌ها، توسط ترکیه در ایران احداث شده؛ اما جالب است بدانیم که محمت تاریک دمیریاکان، مدیرعامل شرکت فروشگاه‌های زنجیره‌ای اورست مدرن پارس-که فروشگاه‌های زنجیره‌ای جانبو زیر مجموعه این شرکت است- در جشنواره نیکوکارآفرین در مورخ 14 اسفند ماه 1395، به دلیل اشتغالزایی و ارائه بهترین تولیدات با کمترین قیمت، از سوی مسئولان کشورمان مورد تجلیل قرار گرفت و از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی لوح تقدیر دریافت کرد! در کشور ترکیه، تعداد فروشگاه‌های همیشه تخفیف زیاد است، اما در بین آنها، جانبو دیده نمی‌شود؛ گویا این فروشگاه‌ها صرفا برای ایران طراحی شده‌اند و از آن‌جا که شوربختانه با حمایت‌های مختلف داخلی همراه بوده‌اند؛ اینک برخی از فروشگاه‌های همیشه تخفیف دیگر ترکیه نیز به طمع سرمایه‌گذاری در ایران افتاده‌اند.
فروشگاه نه؛ یک سوپرمارکت کمی بزرگ!
در واقع طبق استانداردهای فروشگاه‌های زنجیره‌ای، جانبو را نمیتوان یک فروشگاه به آن معنا در نظر گرفت، جانبوها، عملا سوپریهای کوچکی هستند مانند همان سوپریهای خودمان، که از تنوع کالایی بیشتری برخوردارند و در برخی موارد، برخی کالاهای خود را با تخفیف میفروشند. البته کیفیت کالاهایی که این فروشگاه‌ها عرضه می‌کنند، چندان مطلوب نبوده و شامل برندهای حتی مشهور ایرانی هم نمی‌شود. اما این تنها آغاز ماجراست، روشی برای باز کردن جای پا برای واردکردن کالای ساخت ترکیه و ارائه آن در این فروشگاه‌ها، یک سرمایه‌گذاری بلندمدت که فعلا سود کم را ترجیح می‌دهد تا به آن هدف بزرگ برسد. اگر لیست بلندبالایی برای خرید داشته و به دنبال برندهای خاص ایرانی هم باشید، فعلا در این فروشگاه‌ها به هدف خود نمی‌رسید.
ترفند دو سویه ترکیه در استفاده از سرمایه ایرانی!
در حالی‌که از یک سو کشور ترکیه با تبلیغات فراوان و نشان دادن در باغ سبز، موجب شد برخی از ایرانیان سرمایه خود را به ترکیه برده و خانه خریدند و یا در بخش تولید سرمایه‌گذاری کردند، همین سرمایه‌گذاری فقط در بخش ملک، به اقتصاد در حال فروپاشی این کشور، کمک زیادی کرد. گرچه این کشور و نهادهای مرتبط با سرمایه‌گذاری و فروش ملک، در نهایت خریداران ایرانی را نقره‌داغ کردند، اما عجیب است که چرا و چگونه به ترکیه اجازه داده شده در این حد وسیع در کشور ما سرمایه‌گذاری کند، آن‌هم نه در بخش تولید، بلکه فقط در بخش ارائه و فروش محصول. جانبوها، در حال قبضه کردن عرصه فروش محصولات مختلف با قیمت مناسب هستند و با بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده موادغذایی و کالاهای دیگر داخلی، قراردادهای بلند مدت می‌بندند. همین مسئله موجب کساد شدن بازار فروشگاه‌ها و بقالی‌های محله‌ای شده و کار برخی از آنان به ورشکستگی کشیده. به گفته رئیس اتحادیه بنکداران موادغذایی، روند حضور فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی و بیشتر ترکیه‌ای آن‌چنان سرعت گرفته است که به‌زودی خروج بنکداران سنتی را از بازار شاهد خواهیم بود که بازنده آن علاوه بر خریداران، تولیدکنندگان نیز خواهند بود.
ترکیه روی چه چیزی شرط بندی کرده است؟!
این‌طور نیست که کشور ترکیه، بدون بررسی وضعیت اقتصادی داخلی خود و کشور ما، تصمیم به گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران گرفته باشد. در این مورد، یک مشکل مهم وجود دارد و آن، بی‌توجهی سیاستگذاران تجارت کشورمان به قانون «بازاردرمقابل بازار» است که موجب شده ترکیه با درنظر گرفتن اطلاعاتی که از بازار ما به دست آورده، چنان برنامه‌ریزی کند که جاده تجارت میان دو کشور یکطرفه شود و سیر روند ورود کالاهای مصرفی ترکیه در بازار ایران، افزایش یابد. علاوه بر نادیده گرفتن این قانون، ارائه تخفیف‌های جذاب توسط این فروشگاه‌ها، نوعی زمینه‌چینی برای انحصاری کردن بازار توسط فروشگاه‌های زنجیره‌ای ترکیه‌ای است، چون منابع مالی گسترده‌ای در اختیار دارند. با افزایش تعداد شعب این فروشگاه‌ها از دو سال گذشته تقریباً 30 درصد واحدهای صنفی بنکداری که در محدوده مولوی و میدان محمدی تهران فعالیت می‌کردند، تغییر کاربری داده‌اند. از سوی دیگرهم‌چنان که اشاره شد، به دلیل سیاستهای جذاب و بازار و مشتری شناسی این فروشگاه‌ها، تولیدکنندگان ایرانی هم درحال کمک به این روند یعنی ایجاد انحصار در بازار هستند؛ محصولات خود را به بنکداری‌های موجود نمی‌فروشند، اما با این فروشگاه‌های زنجیره‌ای قراردادهای بلندمدت امضا می‌کنند.
گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای ترکیه؛ ضربه به تولیدکنندگان داخلی
فروشگاه‌های جانبو، با در نظرگرفتن وضعیت اقتصادی کشور و توان کم شده مردم برای خرید، در برخی مواقع تخفیف‌های خوبی ارائه می‌دهند. به دلیل کوچکی، این فروشگاه‌ها در حال روئیدن در اغلب محله‌ها هستند، و همین مسئله مشکل بزرگی برای سوپری‌ها و بقالی‌های داخلی خودمان به‌وجود آورده است. هر فروشگاهی از این کشور که در بازار ایران افتتاح شود، موجب تعطیلی دو یا سه کارگاه تولیدی در ایران خواهد شد به این دلیل که محصولات مشابه ایران، اما با برند ترک در این فروشگاه‌ها فروخته خواهد شد. رقابت نابرابر تولیدکنندگان ایرانی با محصولات وارداتی ترکیه در بازار داخلی کشورمان انگیزه تولید را در میان صنعتگران و تولیدکنندگان ایرانی از بین خواهد برد و در نهایت بازارهای هدف صادراتی ایران در اختیار ترکیه قرار خواهد گرفت، مثل آن‌چه در عراق یا افغانستان درحال رخ دادن است.
لزوم نظارت جدی بر نحوه اداره فروشگاه‌های جانبو
بر اساس قانون بازار در مقابل بازار، در عرصه تجارت، دو کشور، باید تحت شرایط برابر بتوانند در بازارهای یکدیگر سرمایه‌گذاری کنند؛ اما از آن‌جا که وضعیت اقتصادی کشورمان به دلیل تحریم‌ها و کاسبی از تحریم و ترجیح مردم به بلوکه کردن نقدینگی‌ها، بازار ما به سمت سرمایه‌گذاری در داخل و حتی خارج کشور هم نمی‌رود و به همین دلیل کشور ما در بسیاری از زمینه‌ها، بازارهای بین‌المللی خود را از دست داده است، طبیعی است که سرمایه‌گذار خارجی با گرفتن نبض بازار داخلی ایران، با سرمایه فراوان وارد عرصه‌ای می‌شود که احتمال ضرر و ورشکستگی در آن بسیار کم باشد؛ بدین ترتیب بسیار طبیعی است که ترکیه، صرفا با گسترش فروشگاه‌هایی مانند جانبو، به ارائه محصولات داخلی و ترکیه‌ای اقدام کند. زیرا فروشگاه کالا و موادغذایی در طیفی قرار دارد که حتی اگر ورشکسته شود، کمترین ضرر را در پی خواهد داشت. اما یک شیوه زبردستانه ترکیه در سرمایه‌گذاری در این بخش، استفاده از روش دامپینگ است؛ دامپینگ-بازارشکنی یا قیمت‌شکنی- به معنای فروش یا صادرات کالا یا خدمات با قیمتی کمتر از هزینه‌های تمام شده یا قیمتی کمتر از قیمت داخلی آن است. این قیمت‌شکنی که به‌طور معمول درعرصه تجارت بین‌الملل و میان کشورها جریان دارد، با یک هدف کلی انجام می‌شود و آن بیرون کردن رقبا از صحنه است. در مورد فروشگاه‌های جانبو، ترکیه دقیقا از این روش استفاده کرده و می‌کند و مشکلاتی برای فروشگاه‌های داخلی و محله‌ای و حتی در آینده برای تولیدکنندگان داخلی به‌وجود خواهد آورد. مسئولان ذیربط در این زمینه، باید متوجه این حرکت خزنده اقتصادی باشند و اگر نمی‌توانند جلوی چنین سرمایه‌گذاری‌هایی را بگیرند، حداقل این فروشگاه‌ها را متعهد کنند که بیشتر محصولات و تولیدات داخلی کشور را عرضه کنند و اجازه حرکت خزنده این فروشگاه‌ها به سمت ارائه ایذایی کالاهای ترکیه‌ای را ندهند.
