زلزله‌های پی در پی در جنوب ایران، بعضی مسافران را دچار تردید و نگرانی کرده و برنامه سفر را در مسیرهایی مختل کرده است. در وضع کنونی، پرسش این است زمانی که مقصدِ سفر با زلزله و یا دیگر حوادث طبیعی روبه‌رو شد، چه باید کرد؟ از چه مناطقی باید دوری کرد؟ در چه شرایطی، سفر گروهی و یا تور کنسل می‌شود و اگر لغو شد، مسؤولیت خسارت آن با کیست؟
محمد منظرنژاد ـ مدرس و فعال گردشگری و نویسنده کتاب «راهنمایی تور و قوانین و مقررات» ـ در پاسخ به این پرسش‌ها، نخست به قانون «فورس ماژور» که در قراردادهای مربوط به سفر نیز در یک بند به آن پرداخته شده است، اشاره می‌کند و می‌گوید: کنسل شدن سفر به یک مقصد، براساس اعلام شرایط «فورس ماژور» اتفاق می‌افتد. زمانی که شرایط طوری است که ارائه خدمات گردشگری ممکن نیست و وضعیت امداد و مسائل بهداشتی، زندگی مردم و زیرساخت‌ها به نوعی تحت تاثیر قرار گرفته و حضور گردشگر در منطقه می‌تواند باعث بحرانی شدن وضعیت شود، سازمان‌های مربوطه در مقصد و ارگان‌های متولی گردشگری می‌توانند اعلام شرایط بحرانی کنند.
او اظهار می‌کند: در مواقع ویژه، بر اثر حوادث غیرمترقبه و اعلام شرایط فورس ماژور، تمام تعهدات منتفی و لغو است و شرایط تمام ارائه‌دهندگان خدمات موظف به برگشت مبالغ هستند. حال درصورتی‌که شرایط فورس ماژور و ممانعت از سفر به یک مقصد اعلام شود و مجریان سفر با دانش از شرایط فورس ماژور به آن مقصد سفر کنند، مسؤول حوادث ناشی از سفر خواهند بود.
در ماده ۲۲۷ قانون مدنی ایران، «فورس ماژور» یا «قوه قاهره» را شرایطی دانسته که طی یک اتفاق، متعهد نتواند به قرارداد پایبند باشد و شخصی هم مسؤول آن اتفاق نباشد، چه این اتفاق با حوزه فعالیت متعهد ارتباط داشته باشد (مانند آتش‌سوزی) و چه جزو عوامل بیرونی (مانند طوفان، سیل، زلزله و …) تلقی شود. از مهمترین آثاری که برای فورس ماژور پذیرفته شده تعلیق یا خاتمه یافتن قرارداد و انحلال آن است.
البته این نکته نیز یادآوری شده اتفاقاتی که معمولا و به تعداد بالا رخ می‌دهد، فورس ماژور محسوب نمی‌شود، مثلا اگر در یک منطقه وقوع زلزله بسیار شایع و معمول است، نمی‌توان آن را حکم قوه قهریه به حساب آورد.
فورس ماژور جزو شرط‌هایی است که در قراردادهای مختلف ذکر می‌شود و استناد به آن الزامی است. در ماده ۲۳ قرارداد تورهای داخلی نیز وضعیت فوق‌العاده یا فورس ماژور را شرح داده و مسؤولیتی را متوجه کارگزار ندانسته و ملزم کرده که در آن شرایط، کل مبلغ پس از کسر یک درصد از کل مبلع تور به عنوان کارمزد مسترد شود.
نقطه مبهم این قانون، مشخص نبودن متولی و مسؤول اعلام فورس ماژور یا قوه قاهره برای سفر است.
علاوه‌بر این، تا کنون تجربه موفقی در شرایط فورس ماژور که البته به ندرت اعلام شده، به دست نیامده است، مثلا در اسفندماه سال ۹۸ که ویروس کرونا به کشور سرایت کرد، وزارتخانه‌های راه و گردشگری اعلام فورس ماژور کردند و بخش‌های خدماتی بدون آن‌که جبران خسارت شوند، ملزم به استرداد هزینه‌ها به مسافران شدند که بسیاری از این بخش‌ها نتوانستند از عهده استرداد هزینه‌ها برآیند و به دنبال آن شکایت‌ها و پرونده‌های حقوقی زیادی هم شکل گرفت.
همین تجربه، بسیاری از فعالان گردشگری و حمل‌ونقل را در مواجهه با زلزله اخیر که فقط از ساعت ۱۵:۳۷ ۲۳ آبان تا ساعت ۹ صبح ۲۴ آبان ماه ۶۳ زمین لرزه در حوالی شهر فین واقع در استان هرمزگان ثبت شده است، برای کنسل کردن سفرها دچار تردید کرد.
محمد منظرنژاد ـ مدرس گردشگری و نویسنده کتاب «راهنمایی تور و قوانین و مقررات» ـ توصیه می‌کند: با توجه به شرایط موجود، باید در ارائه خدمات و گشت‌ها دقت کرد و از انجام هر گونه رفتار هیجانی و پرخطر خودداری کرد. از آنجا که برنامه بازدیدها در شرایط طبیعی نوشته شده است، بنابراین با تغییرات جوی و یا حوادثی مثل زلزله باید اقدام به تغییر و جابه‌جایی و کنسل کردن برخی از بازدیدها و یا کل برنامه کرد.
او همچنین تاکید می‌کند: در شرایط خاص، بازدید از غارها مطمئنا ممکن نیست و یا باید با مسؤولان آن سایت یا محوطه، مشورت کرد تا از ایمن بودن بازدیدها مطلع شد. نقش راهنما در سفر بسیار مهم بوده و در چنین شرایطی مدیریت تور باید پیشگیرانه باشد.
این فعال گردشگری به مجریان و راهنمایان تور پیشنهاد می‌کند: از آنجا که رفتار و اعمال گردشگران غیرقابل پیش‌بینی است، بنابراین توصیه‌ها و تذکرات را قبل از هر بازدید اعلام کنید. ایستادن بر لبه صخره‌ها، ورود به شیارها و دره‌های عمیق، ورود به غارها در شرایط خاص، باید با هماهنگی و اطلاع از ایمن بودن سفر باشد و لازم است احتیاط را شرط بازدیدها قرار دهید و در شرایط خاص، برخی از برنامه‌ها را تغییر داده و یا کنسل کنند.
او یادآور می‌شود که حوادث طبیعی جزو پوشش بیمه مسؤولیت مدنی نیست و گردشگران باید بدانند در شرایط ویژه به توصیه‌های راهنما و مجری تور و مسؤول سایت‌های گردشگری و محوطه‌های تاریخی توجه کنند.
منظرنژاد تاکید می‌کند: در زمان وقوع حوادث حتما اخبار و اطلاعیه‌ها را از سایت‌های معتبر پیگیری کنید و از حضور در هر مکانی خودداری شود و به توصیه‌ها و تذکرها بی‌توجه نباشید.
ایسنا
