سید محمد هادی موسوی: رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، چند روز پیش از برگزاری اجلاس حکام آژانس، به ایران سفر کرد. او که پیشتر از عدم دسترسی سایتهای هسته ای و دیدار با مقامات ایران شکایت کرده بود، تلاش داشت تا در این سفر، چالشهای بین ایران و آژانس را حل و فصل و مقدمات اجرای مفاد بیانیه مشترک پیشین را پیگیری کند. ماموریتی که به نظر نمی رسد چندان موفق بوده است.
گروسی، پیشتر در شهریورماه سال جاری نیز به ایران سفر و یک بیانیه سه ماده ای مشترک با سازمان انرژی اتمی امضا کرد. براساس این بیانیه، قرار بود ایران دسترسی بازرسان آژانس به دوربینهای مجتمع تسای کرج را فراهم و اجازه دهد کارت‌های حافظه دوربینهای نصب شده در این تاسیسات تعویض شود. دوربینهای نظارتی آژانس بعد از خرابکاری در این مجتمع هسته ای، آسیب دید. خرابکاری که به زعم ایران، اقدام تروریستی اسرائیل بود. طرفین همچنین توافق کرده بودند در آینده دیدارهایی در سطح بالا بین گروسی و مقامات ایران برگزار شود.
سفر قبلی گروسی به ایران باعث شد شورای حکام، عکس العمل سختگیرانه ای علیه ایران نداشته باشد و حتی رییس سازمان انرژی اتمی ایران، در سفری که به مقر آژانس انرژی اتمی داشت با گروسی مجددا دیدار و گروسی با تاکید بر اینکه" تاکنون موفق به گفت‌وگو با وزیر امور خارجه ایران نشده" مجددا دیدار با مقامات سطح بالای ایران را خواستار شد.
اما بعد از گذشت چندماه این اتفاق رخ نداد تاحدی که گروسی در آبانماه گفت که "عدم تماس دولت ایران با او برای مذاکره پیرامون چندین موضوع باقی‌مانده مهم، «تعجب‌انگیز» است". مدیر کل آژانس ضمن انتقاد از «انفعال» ایران پیش از اجلاس پیش روی شورای حکام گفته بود "لیست طولانی از موضوعاتی وجود دارد که باید مذاکره شود"
به هرحال پس از کش و قوسهای زیاد، گروسی روز دوشنبه هفته جاری به تهران آمد و با رییس سازمان انرژی اتمی و وزیر امورخارجه ایران دیدار کرد. این دیدار در آستانه دور جدید مذاکرات وین، اهمیت فراوانی داشت و آژانس و کشورهای غربی توقع داشتند توافقات مهمی در این دیدارها صورت پذیرد.
محمد اسلامی، رییس سازمان انرزی اتمی ایران، نه تنها دیدارها را مثبت ارزیابی کرد بلکه ادعا نمود که "آژانس هیچ انحرافی در برنامه هسته‌ای ایران مشاهده نکرده است". از طرف دیگر اما، گروسی، این دیدار را "بی نتیجه" نامید.
هنوز جزییات بیشتری از علل بی نتیجه ماندن مذاکرات تهران منتشر نشده، لکن براساس گزارش «وال استریت ژورنال»، ایران دسترسی به تاسیسات کرج را به کنار گذاشته شدن بخش‌هایی از تحقیق آژانس درباره کشف مواد هسته‌ای اعلام نشده، مشروط کرده است. پیش شرطی که مورد قبول گروسی قرار نگرفته است. همین اختلافات باعث شد که نه تنها بیانیه مشترک صادر نشود بلکه مصاحبه مطبوعاتی گروسی پس از بازگشت از ایران نیز ملغی گردد.
اما این رفتار ایران چه دلایل و تبعاتی دارد؟
سیاست جدید دیپلماتیک دولت ایران برخلاف دولت قبلی بر مبنای «امتیاز گیری بدون امتیاز دهی» استوار است. در حقیقت تیم دیپلماسی ایران معتقد است شرایط فعلی سیاسی، اقتصادی و ذخایر هسته ای ایران در موقعیتی قرار دارد که غرب ناگزیر از پذیرش شرایط ایران است. از این رو باتوجه به دست بالای ایران در مسائل هسته ای، ایران توقع دارد درقبال دسترسی آژانس به تاسیسات فراپادمانی، امتیازات جدیدی را از غرب و آژانس دریافت کند.
احتمال می رود تیم هسته ای ایران قصد دارد در مذاکرات پیش رو، سنگر مذاکره با غرب را یک گام جلوتر برده و حتی جهت دسترسی به سایت کرج، با غرب مذاکره و امتیاز گیری کند. به نظر می رسد ایران برعکس دولت پیشین معتقد به تعامل با آژانس نیست و علاقه دارد با مقاومت و بدون امتیاز دادن، به اهداف خود برسد. اقدامی که مشخص نیست با چه عکس العملی از طرف کشورهای غربی مواجه شود.
اختلاف اساسی بین ایران و آژانس مرز مشترک بین نظارت های پادمانی (معمولی) و نظارت های پروتکل الحاقی (سختگیرانه) است. ایران معتقد است که بازدید از مجتمع کرج، مشمول نظارتهای پروتکل الحاقی بوده و براساس مصوبه مجلس، تا زمان رفع تحریمها برای آژانس قابل دسترس نیست لکن آژانس، بازدید از این مجتمع را شامل موارد پادمانی قلمداد می کند.
دولت ایران، براساس قانون مصوب مجلس در آذرماه 99 موظف است "نظارت های فراتر از پادمان از جمله اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند" ایران معتقد است نظارت بر تاسیسات هسته ای کرج شامل پروتکل الحاقی است و آژانس نباید بر دسترسی به این مجتمع اصرار کند.
پادمانهای آژانس بین المللی انرژی اتمی یک ساز وکار بازرسی و نظارت بر کشورهای عضو این آژانس است به نحویکه اداره پادمان سازمان بتواند استفاده صلح آمیز مواد هسته‌ای را تایید کند. براین اساس، انجام بازرسی‌های دوره‌ای از نیروگاه‌ها و موسسات هسته‌ای جهت کنترل مقدار سوخت و پسماند ناشی از آن، نظارت بر ورود و خروج مواد هسته‌ای ویژه و اعلام مقادیر آن از طرف کشورهای صادر کننده و وارد کننده و مواردی از این دست جزو مفاد پادمان است که قبلا باید مورد توافق کشور میزبان و آژانس قرار گیرد.
از دیگر سو، ایران اعتقاد دارد نباید هزینه سیاسی خرابکاری اسرائیل در سایت کرج را یکجانبه بپردازد. از نظر ایران، آژانس و کشورهای غربی مسئول خرابکاری اسرائیل در تاسیسات هسته ای ایران هستند فلذا بدون دادن امتیاز و جبران خسارت سیاسی، نباید به دسترسی های سابق برگردند.
تمرکز تیم مذاکره کننده هسته ای ایران، افزایش حجم ذخایر استراتژیک هسته ای و خرید زمان است تا بتواند قدرت چانه زنی خود را افزایش دهد. این تیم، ابایی از هرگونه اقدام قهری طرف مقابل ندارد چراکه معتقد است در شرایط فعلی، غرب امکان افزایش فشار بیشتر از این نداشته و مجبور است جهت رفع بن بست هسته ای، اقدامات بیشتری انجام دهد. «سید محمود نبویان»، یکی از نمایندگان مجلس، معتقد است حتی اگر قطعنامه های تحریم سازمان ملل متحدد نیز احیا گردد، نباید واهمه داشت چرا که حداکثر فشار ممکن بر ایران وارد شده و از این به بعد، تحریمهای جدید، تاثیری در وضعیت اقتصادی ایران ندارد.
به نوعی شاید بتوان گفت روش مذاکره تیم جدید ایران مانند روش مذاکراتی دولت ترامپ است. آن دولت نیز هرگونه امتیاز دهی را منتفی دانسته و صرفا در صورت پذیرش تمام شرایط توسط طرف مقابل، امتیاز مورد نیاز را اعطا می کرد. دولت جدید ایران نیز معتقد است مادامیکه پرونده ایران در شورای حکام بسته و تحریمهای آمریکا لغو نگردد، هرگونه امتیاز دهی جدید یا تعامل با غرب، منتفی است.
در حقیقت بازی ایران و غرب در ماه های آتی بازی باینری و «صفر و یک» است و احتمالا خبری از تعامل دوجانبه نیست. سیاست خارجی دولت ایران ایجاد چالش در مسیر مذاکرات است که بتواند با هر مرحله حل چالش، امتیازاتی را اخذ کند.
نکته حایز اهمیت دیگر، بی نتیجه ماندن سفرهای گروسی به ایران است. این موضوع چنانچه ادامه دار باشد، اهمیت رفتار دیپلماتیک و تعامل دوجانبه را کاهش خواهد داد. در این شرایط، احتمال دارد که آژانس به جای تعامل، به سمت اقدامات یکطرفه گام بردارد.
در پایان می توان نتیجه گرفت که دولت ایران قصد دارد در مذاکرات آتی وین، با ایجاد چالشهای جدید، نوع جدیدی از مذاکرات را آغاز کند که ارتباطی با احیای برجام ندارد و کشورهای طرف مذاکره مجبور هستند درخصوص موارد حاشیه ای مانند رابطه با آژانس به ایران امتیاز بدهند. اما اینکه کشورهای غربی، چه عکس العملی به این تغییر ریل مذاکرات نشان دهند، تعیین کننده آینده مذاکرات است.
با توجه به موضعگیری کشورهای اروپایی، عدم تفاهم با آژانس با هدف امتیاز گیری، می تواند ریسک بزرگی از طرف دولت ایران باشد.
